Bootstrap Example
سنڌوءَ ۾ سون : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-06-18
داخلا نمبر 90
عنوان سنڌوءَ ۾ سون
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2054
داخلا جو حوالو:

داخلا ۾ استعمال ٿيل تاريخون

1991.00.00-A.D

”مونکي موقعو مليو ته هڪ ڀيري وري اچي ڪيريگرن ۽ سون ڪڍڻ جي طريقن بابت تفصيلي معلومات جمع ڪندس.“ اشتياق انصاري ڪيريگرن جي حياتيءَ کان ڏاڍو متاثر پئي لڳو. هُو، هن کان اڳ به ڪيريگرن سان هن ئي قسم جي مهم ۾ ملي چڪو آهي. (هن سچ پچ هڪ تفصيلي دورو ڪري سندن زندگيءَ جي ٻين پهلوئن جو مشاهدو ڪيو جيڪو پوءِ ماهوار پروڙ جي سيپٽمبر-اَڪٽوبر 1991ع واري پرچي ۾ ڇپيو.)


هن داخلا جون تصويرون نه مليون

سنڌوءَ ۾ سون جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

سنڌوءَ ۾ سون - مان نڪتل ٻيون شاخون-

سنڌوءَ ۾ سون


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا2
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0--1-گذريل صفحو

سنڌوءَ ۾ سون



ٻيڙيون ڊوڙنديون ڊوڙنديون اچي هڪ اهڙي ماٿريءَ کان نڪتيون جيڪا ڪجهه خلاصي هئي. جبل ڪجهه پرڀرو ٿي بيٺا هئا. جبلن ۽ وهڪري جي وچ ۾ واري گول پٿرن مٿان چڙهي وئي هئي. انهن وارياسين ڀٽن تي چار پنج تنبو لڳل هئا. تنبن جي آڏو ڪي سندريون، ٻار، جوان ۽ ٻڍڙا پنهنجي ڪرت ۾ هئا. آسمان جهڙالو هئڻ ڪري واندا هئا.

”هيماڻهو سنڌوءَ مان سون ڪڍندا آهن!“ طوطي خان ڊوڙندڙ ٻيڙيءَ جي نڪ تان ويٺي ويٺي اشاري سان اسان کي ٻڌايو. سنڌو سان منسوب هزارها ڏند ڪٿائن مان هيءَ ڏند ڪٿا سڀ کان اتساهيندڙ هئي. اهو اطلاع ئي وڏي تسلي هئي ته سنڌو ندي سون سان مالا مال آهي. ڪيئي پرڏيهي سياح ۽ مهم جُو سنڌو ۾ سون جا قصا ڏند ڪٿائي انداز ۾ بيان ڪري چڪا آهن.

يوناني تاريخدان هيروڊوٽس اها ڏند ڪٿا هينئن لکي ٿو، ”ڪاسپاتورس سرحدن ۾ هڪ قبيلو رهي ٿو، جيڪو اتي ريگستان ۾ رهندڙ ڪِولين جي مدد سان سون هٿ ڪري ٿو. ڪِولين جو قد لومڙ کان وڏو ۽ ڪتي کان ننڍو آهي. اهي جڏهن پنهنجي لاءِ چرون کوٽين ٿيون ته واريءَ سان گڏ سون به ٻاهر ڦٽو ڪن ٿيون. منجهند ڌاري اُس جي گرميءَ کان جڏهن اهي ڪِوليون وڃي لڪن ٿيون تڏهن اهي قبيلا اها واري ٻورين ۾ ڀري کڻي ڀڄن ٿا.“ هيروڊوٽس اهو به چوي ٿو ته انهيءَ علائقن ۾ سون ڪافي مقدار ۾ موجود آهي، ڪي ان کي زمين مان کوٽي ڪڍن ٿا، ڪي درياهه جي پاڻيءَ مان هٿ ڪن ٿا، ڪي مٿي ٻڌايل طريقي يعني ڪِولين جي مدد سان سون حاصل ڪن ٿا.

اهي ڪِوليون ته اسان کي نظر ڪونه آيون، نه ئي وري اهڙي قسم جي ڪنهن جانور يا مخلوق جا پارپتا پيا پر سنڌوءَ جي واريءَ مان سون ڪڍندڙ ماڻهو اسان جي اکين آڏو بيٺا هئا. ڏٻرا جسم، ڦاٽل ڪپڙا ۽ اڪيلا اڪيلا! اسان کي حيرت ان ڳالهه تي هئي ته پنهنجن هٿن سان سون ميڙڻ جي باوجود هي ماڻهو ايڏا غريب ڇو هئا؟ سندن مالي حالت بهتر ڇو نه هئي. ٻيو سوال اهو هو ته اهي سنڌوءَ مان سون ڪيئن ٿا ڪڍن ۽ ٽيون سوال اهو هو ته سنڌوءَ ۾ سون ڪٿان ٿو اچي؟ فقط سنڌو ئي نه، اسان گنگا بابت به ٻڌو هو ته ان مان به سون نڪري ٿو.

ڇا هماليه جي اوچاين تي سون جا ڪي لڪل ذخيرا آهن، جتان تيز رفتار نديون سون جا ذرا پاڻ سان کڻي اچن ٿيون؟ اسان ساڳيو سوال سنڌوءَ جي ڪناري هڪ ٻڍڙي کان پڇيو جيڪو، سڄي عمر سنڌوءَ مان سون ڪڍندي گذاري چڪو آهي.

ٻڍڙي آسمان ڏانهن ڏٺو ۽ پوءِ سنڌوءَ ۾ گهور وڌي. ٽپهريءَ جي سج گهڙيءَ پل لاءِ ڪڪرن مان ليئو پاتو ۽ سج جو سونو عڪس سنڌوءَ جي سِير ۾ ڦٿڪڻ لڳو. مون کي ائين لڳو ڄڻ ٻڍڙي ماڻهو روحاني طاقت سان ڪڪرن کي حڪم ڏنو هجي ته اجنبيءَ جي سوال جو جواب ڏيڻ لاءِ گهڙي کن سج کي آزاد ڪري!

”اِجهو هينئن سنڌوءَ ۾ سون لهي ٿو!“ ٻڍڙي ماڻهوءَ سوني عڪس ڏانهن اشارو ڪيو.

”ڇا توهان مهرباني ڪري اسان کي ٻڌائيندا ته توهان سون ڪيئن ڪڍندا آهيو؟“ ٻن ٽن ٻيڙياتن جي زبانن مان هڪ ئي ويل ساڳيو سوال منٿ جي لهجي ۾ نڪتو.

”هائو ڇو نه! پر هن وقت سج ڪڪرن ۾ آهي. اسان چمڪندڙ سج ۾ سون ڪڍندا آهيون. توهان مسافر آهيو. توهان کي ڪڍي ٿا ڏيکاريون.“ ٻڍڙي وڏي مهرباني ڪئي ۽ پريان بيٺل نوجوانن کي سڏ ڪري اوزار آڻڻ لاءِ چيو.

نوجوان پنهنجا اوزار کڻي آيا. انهن اوزارن ۾ ڪو به جديد نوعيت جو ڪونه هو. نه بيٽريون، نه مشينون ۽ نه سائنسي فارمولا! سڌي سادي ڳالهه هئي، پر تمام ڏکي ۽ صبر واري ... ٻه ٽي نوجوان مِڙي ويٺا. هڪ همراهه هيڏانهن هوڏانهن نهاري ان جاءِ جي چونڊ ڪئي جتي سندس خيال ۾ سون وڌيڪ هو. هن هٿ ۽ ننڍڙي ٽيڪم جي مدد سان ٻه چار گول پٿر واريءَ مان ڪڍيا، ٿوري زمين کوٽي هڪ ٿانءَ ۾ واري وجهي درياهه جي ڪپ تي کڻي آيو. ان ڪم ۾ هڪ ٽيڪم ۽ هڪ سنهڙي رنبي ڪم آندائون. ٽيڪم کي ”ڪيرنِي“ ٿي سڏيائون. ٻيو همراهه ڪانن جهڙين گول ڪاٺين مان ٺهيل ڇاڻيءَ جي مدد سان ڪاٺ جي هڪ ننڍڙي ٻيڙيءَ جهڙي ٿانءَ ۾ ڇاڻيندو ويو. ائين ڪرڻ سان سنهي واري هيٺ ٻيڙي جهڙي ٿانءَ ۾ وڃي جمع ٿي ۽ باقي ننڍڙيون پٿريون ڇاڻيءَ تي رهجي ويون. هنن ڇاڻيءَ کي ”ڇڄڪي“ ۽ ٻيڙيءَ جهڙي ٿانءَ کي ”ناوا“ پئي سڏيو. ان کانپوءِ ناوا کي هڪ خاص زاويي تي رکي هڪ ٻئي ٿانءَ ۾ ڀريل پاڻيءَ ناوا ۾ وجهي واريءَ کي هوريان هوريان ڇاڇوليو ويو. هيءُ وڏي مهارت جو ڪم هو جيڪو ٻڍڙي پاڻ ڪيو.

سون جا ذرڙا واريءَ کان ڳرا آهن تنهن ڪري سون جا ذرڙا ناوا جي مٿئين حصي ۾ رهجي ويا باقي واري وڃي هيٺ پئي. اسان سون جا چمڪندڙ ذرڙا ڏسي ٽڙي پياسين. سڄي ٽيڪنڪ پاڻي هارڻ ۽ ڇاڇولڻ ۾ لڪل آهي. ٻيءَ صورت ۾ سون جا ذرا به واريءَ سان وهي سگهن ٿا، پر اها ٽيڪنڪ فقط ايتري به ناهي. سنڌوءَ جي سڀني ڪنارن تي هڪ جيترو سون ڪونهي. ڪٿي گهٽ آهي ته ڪٿي وڌ. سون ڪڍندڙ جن کي عام طور ڪيريگر چيو وڃي ٿو، تن لاءِ اهو اندازو هڻڻ به تجربي جو ڪم آهي ته اڄوڪي تاريخ ۾ ڪهڙي ڪنڌيءَ تي وڌيڪ سون ملندو.

ڪيريگر سون ڪڍڻ جو ڪم صبح کان سانجهيءَ تائين ڪن ٿا ۽ چئن چئن ڄڻن جي ٽولي ٺاهي ڪم ڪن ٿا، پر سڄي ڏينهن جي پورهئي کانپوءِ کين ٽي چار يا وڌ ۾ وڌ پنج رتيون سون ملندو آهي. رتي سون جي ماپ جو گهٽ ۾ گهٽ وزن آهي. اٺ رتيون جمع ٿينديون ته چوندا هڪ ماسو. جڏهن ٻارنهن ماسا ٿيندا ته هڪ تولو ٿيندو. درياهه مان نڪتل سون جي قيمت ڀرپاسي وارين سونار بازارين ۾ گهٽ ملي ٿي ڇو ته سون جون ذريون ميڙڻ مهل ڪيريگر پارو استعمال ڪندا آهن ۽ اهو ڳنڍو وڃي مارڪيٽ ۾ ڏيندا آهن. ان ڪري هر پورهيت کي سراسري طور وڃي هڪ رتي ملي ٿي. ڪيريگر اهو سون جمع ڪري ڪنهن ماڻهو هٿ هڪ ڀيري مارڪيٽ موڪلين ٿا ڇو ته روز جو ڀاڙو سڄي ڏينهن جي مزوري کڻي وڃي ٿو.

هن وقت سون ڪڍندڙ ماڻهو ايبٽ آباد، سوات جي ڪنڌين، نوشهري، هنڊ ۽ اٽڪ کان ڪالاباغ تائين مختلف هنڌن ٿي ملن ٿا. اڳي تربيلا کان مٿي به سون ڪڍيو ويندو هو پر تربيلا بند ٺهڻ کانپوءِ سون جا ذرا تربيلا ڍنڍ جي پيٽ ۾ جمع ٿيندا پيا وڃن پر وهڪرو نه هئڻ ڪري ڪڍي نٿا سگهن. جيڪڏهن ڪالاباغ بند ٺهيو ته پوءِ ڪالاباغ کان اٽڪ تائين سون نڪري نه سگهندو ۽ ڪيريگر يا ته وڃي ڪي ٻيا ڪنارا وسائيندا يا وري اهو ڌنڌو ئي ڇڏي ڏيندا. هن وقت به ڀرپاسي ۾ اهو ئي چيو وڃي ٿو ته جيڪي ماڻهو سُڃا ٿين ٿا، اهي وڃي درياهه مان سون ڪڍڻ جي ڪرت کي لڳن ٿا.

هي ڪيريگر ماڻهو پٺاڻ هئا پر ڪوهستاني، چترالي ۽ گلگت جا ماڻهو به هن ڌنڌي ۾ شامل آهن. جيتوڻيڪ انهن علائقن جا ماڻهو عام طورتي ڳوٺ ٻڌي رهڻ جا عادي آهن پر هيءُ ڌنڌو ئي اهڙو آهي جنهن ۾ زندگي رولاڪ قبيلن جهڙي اختيار ڪرڻي پوي ٿي. صحيح معنيٰ ۾ دربدر خاڪ بسر زندگي اٿن!

سون ڪڍڻ جي قديم ٽيڪنڪ ڏسڻ کانپوءِ اسان جي ذهن ۾ سوال اٿيو ته ”ڇا سون ڪڍڻ جو ڪم جديد سائنسي طريقن سان ممڪن ناهي؟“ اس




ٽوٽل صفحا2
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0--1-گذريل صفحو

سنڌوءَ ۾ سون ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
سنڌوءَ ۾ سون
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون