سنڌي ماڻھوءَ جي وجود جو ٻه لک سال پراڻو آثار -سائٽ ميل پٿر 101

اھا سمجھه ۾ نه ايندڙ صورتحال آھي ته وفاقي آرڪيالاجي کاتي کان اھڙي لاپرواھي ڇو ٿي ؟

کاتي جي لاپرواھي پنھنجي جاءِ تي معاف ڪرڻ جوڳي نه آھي. ھوڏانھن منرل ڊولپمينٽ کاتي جا پنھنجا قاعدا قانون آھن جن ھيٺ اھڙي ڪنھن به ماڳ تي ٺيڪو جاري نه ٿو ڪري سگھجي جنھن جي ڪا عوامي اھميت ھجي. ان قانون (ريگيوليشن آف مائنز اينڊ آئل فيلڊس اينڊ منرل ڊولپمينٽ) (گورنمينٽ ڪنٽرول) (امينڊمينٽ) ايڪٽ LXXXIII آف 1976 ۾ ظاھر طور تي ڪنھن به قديم آثار کي بچائڻ جي ڳالھه نه ڪئي وئي هئي البته ان جا سيڪشن 9، 10، 11، 12 ۽ 13 مجموعي طور تي عوامي اھميت ۽ اھم تنصيبن جي بچاءُ لاءِ رکيا ويا هئا جن ۾ ريلوي، ريزروائر، واھــه، عمارتون، رھائشي ماڳ، ٻيلا، روڊ ۽ سرڪاري جايون وغيره هجڻ جي ناتي ان دائري ۾ آڻي سگھجي ٿو ۽ ان کي به تحفظ ڏيئي سگھجي ٿو، خاص ڪري انھن وصفن کي به مائنز ايڪٽ ۾ شامل ڪري سگھجي ٿو جيڪي اينٽيڪُئٽي ايڪٽ ھيٺ تحفظ جوڳيون هيون.

ڪنھن به ماڳ جو ٺيڪو ڏيڻ کان اڳ واسطيدار کاتو ضروري سمجھڻ تي ماحوليات ۽ ٻيلي کاتي وغيره کان اين اوسي وٺي ٿو. ساڳي طرح اھو به ضروري آھي ته ھر ھڪ ماڳ جو ٺيڪو جاري ڪرڻ کان اڳ لازمي طور تي آرڪيالاجي کاتي کان اين اوسي حاصل ڪئي وڃي، ڇاڪاڻ تي خطري ۾ فقط سائٽ 101 ئي ناھي، تڪڙي صنعتي ۽ زرعي ترقيءَ سان گڏو گڏ رھائشي رٿائن جي انڌي واڌ به قديم ماڳن کي ڳڙڪائڻ شروع ڪري ڇڏيو آھي.

قديم آثارن کي بچائڻ لاءِ آرڪيالاجي کاتي وٽ قانون برابر موجود آھي پر آرڪيالاجي کان اڃا تائين ايترو نه پُڳو آھي جو ھو قديم آثار تي ”پروٽيڪٽيڊ مونومنٽ“ جي تختي ھڻي ڇڏين. ان کانسواءِ اھا به حقيقت آھي ته آرڪيالاجي کاتي وٽ فقط قانون آھي، آثارن کي بچائڻ لاءِ ڪيس وڙھڻ ۽ ماڻھن کي جھلڻ لاءِ ڪابه قوت ناھي. اھا ذميواري وري به پوليس ۽ ضلعي انتظاميه جي ٿئي ٿي. ضلعي انتظاميه جيڪڏھن ذميوار آھي ته اھا ھڪدم قلم 144 ھڻي ڪنھن به قديم ماڳ کي تباھه ٿيڻ کان بچائي سگھي ٿي. ۽ باقي پروسيجر لاءِ واسطيدار کاتن کي اطلاع ڏيئي سگھي ٿي. پر ايئن نه نٿو ٿئي. ضلعي انتظاميه آرڪيالاجي کاتي تي ذميواري وجھي ٿي ۽ آرڪيالاجي کاتو ضلعي انتظاميه تي.

سائٽ 101 سان بلڪل اھا ئي جُٺ ٿي آھي، اڄ تائين ضلعي جي انتظاميه ڪڏهن به پنھنجي سر وک نه کنئي آھي ۽ نه وري آرڪيالاجيءَ جي عملدارن ڪا ذميوراي پوري ڪئي آھي.