سنڌ جو تعليمي ماحول مٿي ۾ گولي هڻي آپگهات جي ڪوشش

15 نومبر 1995ع
سنڌ جو تعليمي ماحول
مٿي ۾ گولي هڻي آپگهات جي ڪوشش

ڳالهه اتي اچي بيٺي آهي ته ڌاريا ۽ دهشتگرد سنڌ تي قبضو ڪرن، جمهوري راڄ کي ڊاهڻ ۽ پيداواري ذريعن تي مڪمل اختيار لاءِ آخري حملي ۾ مصروف آهن. هو زباني ڪلامي ڪو نه وڙهي رهيا آهن. ڪالهه سنڌ سڪريٽريٽ تي ست راڪيٽ هنيا هئائون، اڄ گارڊن پوليس هيڊ ڪوارٽر تي 15 راڪيٽ چٽيا اٿائون. راڪيٽ به اهي جيڪي افغان جنگ ۾ ٽينڪون تباهه ڪرڻ لاءِ ڪم آندا وڃن ٿا.... ۽ هيڏانهن اسان جا جوڌا جوان آهن جيڪي هاسٽل جي ڪمري ۾ کٽ رکڻ تان پاڻ م وڙهي پون ٿا. ملڪ الائي ته ڪهڙي اوڙاهه ۾ وڃي ڪريو آهي، اسان جا ”مڙس ماڻهو“ ڪينٽين تي ٻوٽين لاءِ هڪ ٻئي جي ڳچين ۾ هٿ وجهي بيهي رهن ٿا. سڄي قوم جو کين سلام پهچي!
ايم ڪيو ايم سڀ ڪجهه تباهه ڪيو آهي پر ڪراچيءَ ۾ پنهنجا تعليمي ادارا برباد نه ڪيا اٿن. شاهه لطيف يونيورسٽي خيرپور ۾ انتظامي سطح جي بحران ته هڪ اهري صورتحال پيدا ڪئي آهي جنهن تي تبصرو ڪرڻ مهل هڪڙا ماڻهو اکيون ڳاڙهيون ڪري ڳالهائين ٿا ۽ ٻيا ان تڪرار تي شرم کان اکيون جهڪائي ڇڏين ٿا. انتظامي سطح کان هٽي ڏسي ته به ساڳي حالت آهي. سپاف ۽ جساف وچ ۾ چڪريون لڳيون آهن، شاگرد زخمي ٿيو آهي، هوائي فائرنگ ٿي آهي پر جڏهن پوليس ۽ رينجرز وارا پهتا آهن ته ”مڙسن“ ڀڄي جند ڇڏائي آهي. آخر جهيڙو ڇاتي آهي؟ جيڪڏهن واقعي ڪو بنياد آهي ته پوءِ پنهنجي موقف تي ڄمي بيهن ها، اونداهيءَ رات ۾ شڪار ٿي وڙهندڙ گدڙن وانگر بگهڙ ڏسي ڇو ڀڄي ويا؟
شاهه لطيف يونيورسٽيءَ ۾ هي ٻئي ڏينهن جون جهڙپون هيون، ڄڻڪ جافنا ۾ تاملن ۽ سنهالي فوجن جون چڪريون هيون. ٻئي ڏينهن تي هڪ شاگرد زخمي ٿيو. ان جو تعلق تنظيم الف يا تنظيم ب ڪنهن سان به هجي، جڏهن خوني ٽڪراءُ ٿيندو ته ايئن به ٿيندو. سپاف وارن فائرنگ جو الزام جساف تي هنيو آهي ۽ جساف وارا سپاف کي ڏوهاري قرار ڏيئي ”راڄوڻي فيصلي“ جو مطالبو ڪن ٿا. تعليمي اداري ۾ ويهي راڄوڻي فيصلن جي ڳالهه ڪرڻ علم جي شاگردن کي نٿي ٺهي! خاص ڪري جڏهن آتشي هٿيار کڻي علمي ادارن جي تقدس جون ٿڳڙيون اڏائين ٿا. اڳي به ته هڪ راڄوڻي فيصلو ڪرايو يا ورتو ويو هو، ان کي ڪنهن قبول ڪيو؟ ڳالهه اصول جي آهي ته جڏهن توهان هڪ تعليمي اداري ۾ ويٺا آهيو، تڏهن قانون به تعليمي اداري جو هلندو، تعليمي ادارا سياسي تنظيمن جا راڄ نه آهن جو راڄوڻي فيصلا وٺڻ جي ڳالهه ٿي ٿئي!
مسئلو هي آهي ته شاگرد سمجهن ٿا ته ”قانون بندوق جي ناليءَ مان ڦٽندو آهي“.... ۽ جنهن وٽ هٿ ۾ بندوق آهي سو تعليمي اداري جو، ڪئمپس جو، هاسٽلن جو ۽ ڪئمپس ۾ بيٺل وڻن جو به مالڪ آهي، ان ڪري وائيس چانسلر کان پٽيوالي تائين، وڻن کان استادن تائين، عام شاگردن کان وٺي اداري جي قانون تائين هر شئي کان خدا سمجهي سجدو ڪري! حيرت آهي ته قوم جو مستقبل هجڻ جي دعوا ڪندڙ ذهن ان حد تائين پنهنجي وجود ۾ ”ويچارا“ ۽ ”ذهني مريض“ آهن!
مسٽر حميد سنڌي چڱو وائيس چانسلر آهي يا نه آهي، ان جو فيصلو بندوق بردار شاگردن کان ڪيئن وٺبو؟ ڇا هاڻي ملڪ جي يونيورسٽين جا وائيس چانسلر شاگردن جي مرضيءَ موجب رکيا ويندا؟ شاگرد به اهي جيڪي هٿيار کڻي ڪئمپس ۾ داخل ٿين! ان ماحول ڪهڙا شاگرد پيدا ڪيا آهن؟ سکر تعليمي بورڊ پاران ظاهر ٿيل امتحاني نتيجي موجب پري ميڊيڪل گروپ ۾ 15583 شاگردن مان 7285 ناپاس ٿيا آهن ۽ پري انجنيئرنگ گروپ ۾ 12484 مان 7994 ناپاس ٿيا آهن. نوشهري فيروز ضلعي ۾ 70 سيڪڙو شاگرد انٽر سائنس جي امتحان ۾ ناپاس ٿيا آهن. هيءَ صورتحال ان وقت آهي جڏهن ”ڪاپي ڪلچر“ پنهنجي عروج تي آهي. ناپاس ٿيڻ کانپوءِ ناپاس ڇوڪرا ”روئيندا رهيا“، روئن تي سڄي قوم کي گهرجي جنهن کي اهڙو تعليمي ماحول مليو آهي جهڙو پورچوگيزن هٿان ڦريل ۽ لٽيل ٺٽو نگر!
پڪ ئي پڪ هاڻي شاگرد ۽ سياسي تنظيمون بيان جاري ڪنديون ته ” هڪ سازش تحت سنڌي نوجوانن کي ناپاس ڪيو پيو وڃي!“ نه جناب! اسان وٽ هاڻي نعريبازيءَ جي گنجائش نه بچي آهي. تعليمي ماحول کي سڀني گڏجي ڦٽايو آهي. استاد، مائٽ، شاگرد ۽ انتظاميا سڀ ملوث آهن پر سڀ کان وڌيڪ تباهي انتظاميا جي ڪرپشن ۽ بندوق آندي آهي. سنڌ جا ماڻهو هاڻي ”پنهنجي مظلوميت جو راڳ“ ٻڌڻ لاءِ قطعي تيار ڪو نه آهن،”جهڙي ڪرڻي تهڙي ڀرڻي!“ تعليمي ماحول کي سڌارڻ جي هر ڪوشش کي ناڪام ڪرڻ کانپوءِ هاڻي مکين وانگر مٿو پٽڻ مان ڇا حاصل؟
تاڙي هڪ هٿ سان نه وڄندي آهي. اڄ کان سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ اهي امتحان شروع ٿي رهيا آهن جيڪي روڪيا ويا هئا پر 13 نومبر تي ٻن اهڙن شاگردن کي هاسٽل الاٽمينٽ جي سوال تي غنڊا ۽ لوفر سڏي گرفتار ڪيو ويو جيڪي سنڌ يونيورسٽي ڪئمپس مان ڪمپيوٽر سائنس ۾ پوزيشنون حاصل ڪري چڪا آهن. کين گرفتار ڪندڙ اي ايس پي سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ امن امان جي حالت سنڀالي رکڻ لاءِ ذميوار آهي. اي ايس پي پنهنجي ذميواريءَ جي پورائيءَ ۾ ايترو هيٺ لهي آيو آهي جو کيس هر شاگرد غنڊو ۽ لوفر نظر اچڻ لڳو آهي. هو ”پاڻ کي ليڊر سمجهندڙ شاگردن جي ليڊري ڪڍڻ“ لاءِ تيار آهي. وردي پوش دادگيري ۽ ڊسيپلين ايئن ئي گڏ وچڙ ٿي ويندا آهن.
هاسٽل جي الاٽمينٽ لاءِ شاگردن کي ڏنل فارمن جي تصديق شاگردن جي اباڻي علائقي جو ايس ڊي ايم ڪندو. ڇو؟ شايد يونيورسٽي انتظاميا وٽ اهڙو ڪو رڪارڊ ئي نه آهي ته ڪهڙو شاگرد ڪهڙي علائقي کان آيو آهي. اول ته اهو دليل سمجهه کان ٻاهر آهي، ٻيو ته هي مسئلو عين ان مهل اٿاريو ويو آهي جڏهن شاگرد امتحان ڏيڻ لاءِ پهتا آهن. هاڻي جڏهن يونيورسٽي انتظاميا پنهنجي بد نظميءَ سبب هڪ وڏو مسئلو پيدا ڪري چڪي آهي ته وري ٿاڻي ۽ ايس ڊي ايم کي وچ ۾ آڻي مسئلو ويتر منجهايو ويو آهي. ”ڊسيپلين“ نالي جي ڪا شئي يونيورسٽيءَ جي انتظاميا ۾ هجي ها ته يونيورسٽيءَ جي ماحول ۾ ڇڪتاڻ پيدا ٿئي ها؟ هر مسئلو يونيورسٽيءَ جي ”انتظامي مهارت“ سان پنهنجو پاڻ حل ٿي وڃي ها! هاڻي اهو ڪم ”ٿاڻيدار“ کي ڏنو ويو آهي. شايد سڀاڻي ان ئي ٿاڻيدار کي ان بنياد تي وي سي ڪرڻ جي سفارس به ڪئي وڃي ته هر يونيورسٽيءَ ۾ امن امان قائم رکي سگهي ٿو!
اهي الائي ته ڪهڙيون يونيورسٽيون آهن جتي پوليس وارا ڊسيپلين لاڳو نه ڪندا آهن. ڪٿي رهيو يونيورسٽيءَ جي اعليٰ ترين ۽ مقدس علمي اداري جو تصور! جتي مستقبل جون واڳون سنڀالڻ لاءِ ذهن ٺهندا آهن ۽ ڪٿي رهيو پوليس جو لٺ ۽ ڳوڙها گئس بردار ڊسيپلين! سنڌي ماڻهو پنهنجي در تي پوليس جو ڇاپو به پسند ڪو نه ڪندا آهن پر اسان پنهنجن ئي تعليمي ادارن جا اها چڱي عزت ڪئي آهي جو ان ۾ پوليس کي درخواست ڏيئي گهرايو ويو آهي. پوليس پنهنجي ليکي ته يونيورسٽيءَ جي دروازن ۽ گهٽن گهيڙن تي ڪو نه اچي بيٺي آهي، ڪنهن سڏيو آهي، تڏهن ته آئي آهي! ظاهر آهي ته انتظاميا جي ناڪامي ۽ نااهلي ان صورتحال جي ذميوار آهي.
الزام رڳو انتظاميا ۽ استادن تي ئي ڇو؟ يونيورسٽي هاسٽل کي �