سنڌ جي سوچ بدلجي رهي آهي؟

10 ڊسمبر 1995ع
سنڌ جي سوچ بدلجي رهي آهي؟

دليل جو بادشاهه، لفظن جي ٺيڪ ٺيڪ استعمال جو ماهر، علم ۽ دانش جون لکها ڳالهيون ڪندڙ، سنڌ ڪيس جو سڀ کان وڏو وڪيل، سنڌيءَ ٻوليءَ جي گرامر، دم ۽ اڌ دم تي ڪلاڪن جا ڪلاڪ ڳالهائي سگهندڙ سنڌ جي معتبر سياستدان رسول بخش پليجي جون سڀ ڳالهيون پنهنجي جاءِ تي سچيون پر سندس اهو دليل دل سان نه لڳو ته ڇاڪاڻ ته ”سنڌي ماڻهو هڪ پارٽيءَ وٽ يرغمال آهن، ان ڪري اسين سنڌ ۾ نواز شريف جي آمد جي آجيان ڪيون ٿا.“ پليجو صاحب سنڌ جي عوام کي ”سپر پاور“ به چئي ٿو پر ايئن به سمجهي ٿو ته سپر پاور يرغمال ٿيل آهي.
ڇو نه کليءَ طرح ڳالهائجي؟ پليجي صاحب جو اشارو پيپلز پارٽيءَ ڏانهن آهي جيڪا 1969ع کان وٺي سنڌي ماڻهن جي ذهنن تي ڇانيل آهي. مسٽر ذوالفقار علي ڀٽي جي سياست يقينن انهن قومي تحريڪن جو فصل لڻي وئي هئي، جيڪي ون يونٽ جي زماني ۾ اڀريون، مسٽر ڀٽي جي سياست سڄي ساري هاري هلچل، شاگرد جدوجهد ۽ دانشورن جي سوچ جو فصل ٺيڪ ان مهل لڻيو جڏهن ان جو ڦل عوام کي ملڻو هو پر اهو سوال پنهنجي جاءِ تي موجود آهي ته، ”سنڌ جي سپر پاور“ پنهنجو فصل ڀٽي صاحب جي سياسي نعرن تي کيس ڇو ڏيئي ڇڏيو؟ ان سوال جو جواب شايد اهو ئي آهي ته ان مهل ڪا به عوامي تنظيم اهو تيار فصل لڻڻ جي قابل ڪو نه هئي. جنهن وٽ ڏانءُ هيو، سو لڻي ويو! ان کانپوءِ به ڪا عوامي تنظيم پيپلز پارٽي جي مقبول قيادت جو مقابلو ڪري نه سگهي توڻي جو مسٽر ڀٽي کان وٺي فاضل راهو تائين ۽ جي ايم سيد کان وٺي نذير عباسيءَ تائين هر تنظيم جي قيادت ۽ ڪارڪنن قرباني ڏني!
اهو سچ آهي ته پيپلز پارٽي هن وقت سنڌ جي ووٽ بئنڪ جي لحاظ کان سڀ کان طاقتور پارٽي آهي ۽ بينظير ڀٽو جهڙي مقبول قيادت سنڌ ۾ بي ڪا به ناهي توڻي جو پيپلزپارٽي پنهنجي منسور تان زمانو ٿيو جو هٽي وئي اهي.”سنڌ جو سپر پاور“ جنهن سان گڏ هوندو، سنڌ ۾ اهو ئي حڪومت ٺاهيندو! سنڌجو ذهن ۽ سنڌجو جسم عجيب طرح ورهايل آهن. سنڌ سوچيندي ايئن آهي جيئن ڪامريڊ حيدر بخش، ڪامريڊ سوڀو، ڪامريد پليجو ۽ سنڌ جو سائين سوچيندا رهيا پر ووٽ ان کي ڏيندي آهي،جيئن پيپلزپارٽيءَ جي قيادت چوي! اها ”سپرپاور“ جي سياسي بصيرت آهي يا سياسي ڪوتاهي؟ ان تي تبصرو ڪرڻ ايترو سولو نه آهي.
پليجي صاحب ”سپر پاور“ جي ان رويي کي ”هڪ پارٽيءَ وٽ يرغمالي“ سڏيو آهي ته ان جي معنيٰ اها ئي آهي ته هو سنڌ جي سپر پاور کي خبردار ڪري رهيو آهي ته ان کان سياسي ڪوتاهي ي ٿي رهي آهي پر جڏهن پليجو صاحب پيپلز پارٽيءَ جي مقابلي ۾ ميان نواز شريف جي مسلم ليگ کي سنڌ ۾ ”ڀليڪار“ چوي ٿو، تڏهن حيرت ٿئي ٿي. پليجو صاحب پاڻ کي ليننسٽ سڏي، مائوسٽ سڏي يا جيڪي مناسب سمجهي سو چوي پر هڪ ڳالهه واضح آهي ته مسٽر نواز شريف جو ترقي پسندي، سوشلزم ۽ مظلوم طبقن جي قومي مسئلن سان ڪو به تعلق نه آهي ۽ نه وري ڪو ان گمان ۾ مبتلا رهي ته ميان صاحب اڄ يا سڀاڻي سنڌ جي هقن جي حفاظت واري سياست ڪرڻ طرف وڃي رهيو آهي! سنڌ جي ”سپر پاور“ جي سوچ ۽ عمل ۾ فرق ڇو آهي ۽ سنڌ جو قومي سياستدان سنڌ جي عوام کي پنهنجي سوچ تي هلڻ لاءِ تيار ڇو نه ڪري سگهيو آهي؟ انهن ڪارڻن تي سوچڻ به سنڌ جي قومي دانشورن جو ڪم آهي. فقط اهو نتيجو ڪڍڻ ته جيستائين سنڌ ۾ هڪ پارٽيءَ جي مقبوليت جي هڪ هٽي، جنهن کي ”سحر“ سمجهيو وڃي ٿو، نٿو ٽوڙيو وڃي، ڪا به ٻي تنظيم مقبول ٿي نٿي سگهي، شارٽ ڪٽ ڳولڻ جي ڳالهه لڳي ٿي. ڪٿي ايئن ته نه آهي ته پيپلز پارٽيءَ کانسواءِ ٻيون ڌريون پاڻ کي ”بهتر متبادل“ طور پيش ڪرڻ ۾ ڪا وڏي غلطي ڪري ويٺيون آهن ۽ ماضيءَ ۾ سندن حڪمت عمليون سنڌ جي سياسي وايو منڊل سان ميل کائيندڙ ڪو نه هيون؟
مسٽر رسول بخش پليجي جي سنڌ دوستيءَ تي ڪنهن کي به شڪ نه آهي ۽ نه وري سندس ڏاهپ جي درجي کي چئلينج ڪري سگهجي ٿو. مسٽر پليجو جڏهن انهن ڪامريڊن کي مهڻو ڏئي ٿو جن پيپلز پارٽيءَ ۾ پناهه ورتي يا ڪنهن ٻي ڌر ۾ شامل ٿي ويا يا ماڳهي نااميد ٿي ويهي رهيا، تڏهن سندس سوال بالڪل جائز آهي. ممڪن آهي ته مختلف ڪامريڊ جواب ۾ ڪي دليل به ڏين پوءِ کڻي ڪو انهن جوابن مان مطمئن ٿئي يا نه پر سنڌ جي ماڻهن لاءِ پليجي صاحب جي حوالي سان ميان نواز شريف کي سنڌ ۾ پيپلز پارٽيءَ جي متبادل طور ڀليڪار چوڻ شايد وڌيڪ حيرت جو سبب بڻجي!
هي جمهوريت جو زمانو آهي ۽ جمهوريت جي تقاضا آهي ته عوامي حقن جي حصول جي جنگ ۾ ٿيندڙ هر قسم جي ڌر بنديءَ تي علمي بحث ٿئي! پليجي صاحب جو اهو دليل بالڪل درست آهي ته هاڻوڪي حڪومت ۾ اهڙن وڏيرن جو تعداد گهٽ ڪونهي جن سنڌ کي ڦري لٽي ناس ڪري ڇڏيو آهي ۽ قومي حقن جي ويڙهه ۽ قومي اخلاق جو ڏيوالو ڪڍي ڇڏيو آهي پر اهو چوڻ ڪيئن درست ٿيندو ته ميان نواز شريف جي مسلم ليگ فرشتن جي پارٽي هوندي؟ ڇا سنڌي قومي اهو سمجهي ته پليجو صاحب هن وقت اها حڪمت عملي درست سمجهي ٿو ته ”ٻن ڏاڍن کي ويڙهائي کين ڪمزور ڪجي يا گهٽ ۾ گهٽ پيپلز پارٽيءَ کي ڪمزور ڪجي ته جيئن سڀاڻي هتي اهي پارٽيون اڀري سگهن جيڪي پيپلز پارٽيءَ سبب عام چونڊن ۾ عوامي مينڊيٽ حاصل ڪري نه سگهيون هيون!“
”جڏهن سَانَ وڙهندا آهن، تڏهن ٻُوڙا لتاڙجي ويندا آهن.“ پليجي صاحب جي سوچ پنهنجي جاءِ تي ! ڪٿي ايئن ته ناهي ته سڀاڻي انگريزن جي جاءِ تي آمريڪا، ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جي جاءِ تي آءِ ايم ايف، ارغونن جي جاءِ تي مغل ۽ وڏيرن جي جاءِ تي رنجيت سنگهه ويٺل هجي! ادو مئو، ادي ڄائي واري حساب ۾ سنڌ دوست اوترائي اوترا هجن! ڪالهه تائين ڪجهه سنڌي سڄڻن جو خيال هو ته جيڪڏهن سائين جي ايم سيد ڀٽي صاحب جي مخالفت ۾ ايترو اڳتي نه وڃي ها ۽ ٻيو نه ته گهٽ ۾ گهٽ ڀٽي صاحب جي ڦاسيءَ واري مرحلي تي ”نرميءَ جي اپيل“ ڪري ها، تڏهن به تيز عوامي ساسي ڌارا ۾ اچي وڃي ها، جيڪو شايد سنڌ جي حقن ۾ بهتر هجي ها. اڄ به پيپلز پارٽيءَ جي مخالفت ۾ مسلم ليگ جي حمايت ڪا اهڙي ئي غلطي ٿي سگهي ٿي. انهن خدشن جي باوجود پليجي صاحب پنهنجي تقرير ۾ جيڪي کريون ڳالهيون ڪيون آهن، سي چوڻ ضروري هيون. اهو سوال بالڪل جائز آهي ته پيپلز پارٽيءَ اهڙن وڏيرن کي بار بار اڳتي آندو آهي جن عوام جي جمهوري حقن ۽ پنهنجين جمهوري ذميوارين کي پٺي ڏني آهي. سوال اهو آهي ته عوام بار بار ساڳي چوٽ ٻيهر ڇو کائي؟ عوام بدران حڪمران طبقي لاءِ ڪم ڪندڙ اميدوارن کي چونڊڻ ۾ عوام ڇو ڏوهاري ٿئي؟ هڪ غدار وڏيري بدران هڪ سٺي اڙدو دان کي ووٽ ڇو نه ڏجي؟
اها هڪ حد تائين اطمينان جي ڳالهه آهي، جڏهن پليجو صاحب ميان نواز شريف کي اهو چوي ٿو ته هو سنڌ جي باري ۾ پنهنجي پوزيشن واضح ڪري! اها ٻي ڳالهه آهي ته ڪنهن به سياستدان لاءِ پنهنجي پوزيشن واضح ڪرڻ ڏائي هٿ جو کيل هوندو آهي. نواز شريف هڪ سئو هڪ دليل ڏيئي ويندو پر ميان صاحب پاڪستان جي سياس شطرنج جو هڪ اهڙو مهرو آهي، جنهن جي سڄي راند سنڌ جي عوام جي مفادن خلاف بيٺل رهي آهي. ڪالاباغ کان ڪراچيءَ تائين ۽