سونڊا پتڻ

سونڊا پتڻ

مورڙي جا سوا پتڻ تي نه پهتا هئا. پتڻ تي هڪ ٻيڙي بيٺي هئي. آبپاشي کاتي جي ريسرچ شعبي جو ننڍو داروغو درياهه جا نقشا کولي هڻي رهيو هو. سندس ڪم درياهه جي تازي وهڪري جا نشان ٺاهڻ، حدون جاچڻ ۽ پراڻي نقشي ۾ آيل ڦيرڦار سان ڀيٽي تازي صورتحال تيار ڪري مٿين عملدار کي پهچائڻ آهي. ڪنڊياري سان تعلق رکندڙ هن ملاح عملدار سکر کان سن تائين پندرهن سال ساڳيو ڪم ڪيو آهي، گذريل چئن سالن کان ڄامشوري کان هيٺ ڪم پيو ڪري. اڄڪلهه سندس پارٽي سونڊا کان ڪيٽي بندر تائين سروي ۾ رڌل آهي.
اسان جڏهن کانئس هتان جي صورتحال پڇي ته چيائين، ”ڄامشوري کان هيستائين درياهه تبديل آهي! درياهه جو وهڪرو اڳئي سال کاٻي ڪنڌيءَ سان هو، هن سال ساڄي ڪنڌيءَ سان پيو وڃي ... اها خبر اڳئين سال وارا نقشا ڏسي پوي ٿي ... درياهه ٻنهي ڪنڌين تي ور وڪڙ پيو ڏي پر هاڻي ٻَني کان کاٻي ڪنڌي، حافظ شاهه ٽنڊي وٽان ساڄي ڪنڌي، وري ملاڪاتيار کان يڪو کاٻي ڪنڌيءَ سان ٿو اچي، ملاڪاتيار جهرڪن کان مٿي آهي. جهرڪن کان هيٺ راڄي ڳوٺ آهي مٿي کاٻي ڪنڌيءَ تي ملاڪاتيار، حافظ شاهه ٽنڊو ۽ فوجي ڇانوڻي حيدرآباد (هوائي اڏو) آهن. درياهه ملاڪاتيار کان کاٻي پاسي گهڻو ويو آهي، هِن سال چار سؤ فوٽ کڻي ويو آهي کاٻي ڪنڌيءَ ڏانهن ... (اتي اِريگيشن وارن جو بنگلو به آهي).”
ڪوٽڙيءَ بئراج کان هيٺ پاڻيءَ جي صورتحال بابت ٻڌائيندي داروغي چيو ته، ”اڳئين سال پاڻي ڪافي هو.هاڻي به جڏهن مان هتي آيس ته چار ساڍا چار فوٽ پاڻي هو ... حافظ شاهه ٽنڊي کان گهڻو خطرو آهي، اتي پاڻي صفا گهٽجي ٿو وڃي. ويڪر گهڻي اٿس ان ڪري اونهائي ٻه اڍائي فوٽ وڃي بچي آهي ... باقي سونڊا کان هيٺ وڃبو ته سورجاڻ کان ٿورو آهي ... اُتي چِڪڻ اٿس ... درياهه سورجاڻ کان ٿورو کاٻي ڪنڌيءَ ڏانهن وڃي ٿو ان ڪري چِڪڻ کي ڪجهه ڇڏي ويو آ ... اتي هاڻي به چار ساڍا چار فوٽ پاڻي هوندو. سونڊا کان هيٺ ٻارنهن ميل جي پنڌ تي کاٻي ڪنڌيءَ تي کُڏي آهي، کُڏيءَ کان سورهن ميل هيٺ کاٻي ڪنڌيءَ تي سورجاڻ ۽ ان کان چار ميل پري ٺٽو ... کُڏي کانپوءِ ساڄي ڪنڌيءَ تي هيلايا ايندو ان کان پوءِ درياهه ۽ بند تائين گاڏيءَ جو رستو آهي.“
داروغي ٻڌايو ته سورجاڻ وٽ موجود چِڪڻ سبب ٻيڙيءَ کي خطرو ناهي. اتان اڄ صبح جو ئي هڪ ٻيڙي لنگهي سونڊن تائين آئي آهي. ملاحن جي اصطلاح ۾ چِڪڻ اها جاءِ آهي جتي چيڪي مٽي جمع ٿيل هوندي آهي ان ڪري پاڻي پکڙجي يا وڇائجي ويندو آهي ۽ اونهائي گهٽجي ويندي آهي.
درياهه جون خبرون ڏيندي همراهه سامونڊي ويرن جي ڳالهه ڪئي. چيائين، ”وِير جو سَر سجاول تائين اچي ٿو ... گونگڻي بنگلي تائين.” درياهه ۾ سمنڊ سان سٺو واسطو رکندڙ پتڻ جنگيسر آهي، جيڪو ڳاڙهي شهر سان ڳنڍيل آهي. جنگي سر کان ڇهه ميل هيٺ درياهه جي هڪ ڇاڙ جو نالو ’روڙو‘ آهي.
روڙي کان پوءِ ايندو کاروڇاڻ. جتان هڪ شاخ سمنڊ سان ڳنڍيل آهي. ملاح پنهنجي نقشي تي لِيڪن مٿان آڱر ڦيريندو ٿي ويو، ان شاخ جو نالو ’چاچيلو يا خچر‘ آهي. اروڙ شاخ جي ويڪر هزار ٻارنهن سؤ فوٽ ٿيندي ... ان ۾ جڏهن وير لهندي چڙهندي آهي ته وڏي طاقت هوندي اٿس ... پاڻي ڏاڍو تکو هوندو آهي ... ائين سمجهه ته ٻيڙي به ميل پري هوندي ته پاڻي ان کي اتان پيو ڇڪيندو ... توهان ائين سمجهو ته جنگيسر کانپوءِ ايندو ٻاٻيهو، ٻاٻيهي کانپوءِ ايندو روڙو. روڙي کانپوءِ کارو ڇاڻ، کاري ڇاڻ کان هيٺ وري به هڪ ڇاڙ کاٻي پاسي ويندي، ٿورو اڳتي وڃبو ته هڪ ڇاڙ ساڄي پاسي ويندي. اهو ڦاٽ تمام موڪرو آهي، ملاح وچ ڏيو سڌو ڪيٽي بندر پهچن ٿا ... ڪيٽي بندر تائين پنج ڇهه ڇاڙون آهن، ساڄي پاسي فقط هڪ آهي جنهن کي سوکيءَ واري ڪري چئبو آهي. ان ڇاڙ ۾ جڏهن وير هوندي آ ته جام پاڻي هوندو آهي پر جڏهن وير لهندي آ ته گهٽ پاڻي سبب تڪليف ٿيندي آهي.
سج لهي ويو، مورڙو سونڊا ۾ رات ترسي پيو. ٻيڙيءَ کي اتي ئي داروغي جي سنڀال ۾ ڏيئي قافلو خشڪيءَ رستي ٺٽي روانو ٿيو. رات مڪلي ريسٽ هائوس ۾ گذرندي.