سياسي دڪانن آڏو بيٺل غير منظم صارف

18 مارچ 1996ع
سياسي دڪانن آڏو بيٺل غير منظم صارف

جيڪڏهن رولو نظام جو آهي ته پوءِ اهو بدلجي ڇو نٿو؟ جيڪڏهن رولو ليڊر شپ جو اهي ته پوءِ اها ڪهڙي ليڊر شپ جو انتظار آهي؟ جيڪڏهن مسئلو پورهئي جو آهي ته ڇا اسان وٽ پورهيو گهٽ آهي؟ جيڪڏهن وسيلا ڪو نه آهن ته پوءِ سروي رپورٽون ايئن ڇو ٿيون چون ته اسان جي ڌرتي قدرتي خزانن وسيلن سان مالا مال آهي؟ جيڪڏهن پورهيو، وسيلا ۽ قيادت سڀ ڪجهه موجود آهي ته پوءِ پريشاني ڪهڙي آهي ۽ ملڪ ۾ سيڙپ لاءِ پنهنجو پئسو ڇو نه ٿيو پيدا ٿئي؟ انهن سوالن جا جواب عوام کي ته ڳولڻا آهن پر جواب حڪومت کي ڏيڻا آهن جنهن جو ڪم هر شئي کي مانيٽر ڪرڻ آهي.
حڪومتون بدلجن ٿيون، هٿ ٺوڪيا فوجي ۽ جمهوري انقلاب اچن وڃن ٿا پر عوام جي قسمت ۽ حالتون نٿيون بدلجن. ڇا ان کي جمود نه چئجي؟ ڇا هن موقعي تي عوام کي اهو حق نٿو پهچي ته اهو پنهنجن اڳواڻن کان پڇي ته ٻڌايو ”توهان ۾ ۽ هنن ۾ ڪهڙو فرق آهي؟“ هڪڙا ماڻهو ورديون پائي ٽئنڪن تي چڙهي اچن ٿا ۽ پنهنجي طاقت سان عوام تي حڪومت ڪن ٿا، ٻيا ماڻهو پجارو جيپن ۾ چڙهي اچن ٿا ۽ عوام جي طاقت سان عوام تي حڪومت ڪن ٿا. ”زندهه آباد ۽ مڙده آباد“ جي ڌوڙ ۾ عوام اتي ئي رهجي ٿو وڃي جتي اڳي موجود هو.
1947ع کان 1995ع تائين پاڪستان جي عوام ايترا حاڪم ڏٺا اهن جيترا ڪنهن ٻئي ملڪ ڪو نه ڏٺا هوندا. هر ڪو ڌوم ڌام سان يا وڏن واعدن سان آيو ۽ ناڪام ٿي موٽي ويو. ايئن ڇو ٿو ٿئي؟ قوم جي وصف ڏيندر پوليٽيڪل سائنس جا ماهر چون ٿا ته پاڪستان ۾ چار قومون آهن پر ايئن لڳي ڪو نه ٿو. پاڪستان ۾ هڪ هٿياربند وردي پوش قوم آهي، ٻي سول ڊريس ۾ بااختيار قوم آهي، ٽين سياستدانن جي قوم آهي، چوٿين سيڙپڪار قوم آهي جيڪا هٿيارن کان هيروئن ۽ سياست کان دهشتگردي ۽ ڌاڙيواليءَ تائين هر ڪاروبار ۾ پئسو سيڙائي ٿي. پنجين قوم ووٽر آهي جنهن کي سياست ۾ عوام ۽ ڪامرس ۾ صارف چئبو آهي.
سنڌ جي ماڻهن سياست ۽ ڪامرس جو پاڻ ۾ ويجهورشتو تازو راهوڪيءَ ۾ ڏٺو. اجمل خٽڪ سيلز مين جو ڪردار ادا ڪندي چيو، ”نواز شريف جي اڳواڻيءَ ۾ شهيد فاضل راهوءَ جي مشن کي منزل تي رسائينداسين.... فاضل جي شهادت سرخ جهنڊي هيٺ ٿي هئي، نواز شريف پڻ فاضل جهڙا خيال رکي ٿو.... سندس مشن به ساڳيو آهي.“ جناب غوث علي شاهه چيو ته ”شهيد فاضل جو روح اڄ خوش هوندو جو سندس سپوت اسماعيل راهو نواز شريف جي اڳواڻيءَ ۾ سندس مشن لاءِ پيو جاکوري!“
ڪيڏانهن رهيو نواز شريف جو طبقاتي ڪردار ۽ مارشل لا مان ڦٽل ماضي! ۽ ڪيڏانهن رهيو فاضل راهوءَ جو طبقاتي ڪردار ۽ مارشل لا سان ويڙهه وارو ماضي! ڪيڏانهن رهيو فاضل جو سوشلزم وارو ڳاڙهو جهنڊو ۽ ڪٿي رهيو سرمائيدارن ۽ جاگيردارن جي مسلم ليگ جو سائو جهنڊو! نواز شريف جو سائو جهنڊو شايد ان نج ”پاڪستاني مسلمان“ صنعتڪار جي نمائندگي ڪري ٿو، جيڪو انگريز ۽ هندو سرمائيدار جي آڏو گڏيل هندستان ۾ بيهي نه پيو سگهي ۽ اڄ تائين هندستان سان کليل واپار جي همٿ نه رکڻ ڪري هندستان دشمن واپاري ۽ پرڏيهي پاليسيءَ ۾ يقين رکي ٿو. فاضل جو ڪردار ۽ سوچ، اتساهه جو ذريعو ۽ منزل ڪا ٻي هئي. ميان نواز شريف جي گاڏيءَ کي سنڌ ۾ ڇڪڻ لاءِ فاضل راهو قيامت تائين تيار ڪو نه ٿئي ها! ڀلي ته اڄ راهوڪيءَ ۾ سياستدان ڪهريون به دعوائون ڪن! ڳالهه صرف ايتري آهي ته ڪجهه سياستدان پنهنجو طبقو بدلائڻ لاءِ جاکوڙي رهيا اهن کين ڪو به منع نٿو ڪري پر وڏڙن جي فلسفي جي غلط تشريح ڪري ڇا ٿو حاصل ڪيو وڃي؟ وڏن جو ڪيل قومي پورهيو ذاتي مفادن لاءِ مخالفن کي دان ڪرڻ جو هق ڪنهن کي به ناهي!
سچ ڇا اهي ۽ ان جي تشريح ڪيئن ٿي ڪئي وڃي؟ اهو ته سنڌ جا سمجهدار ماڻهو چڱيءَ طرح سمجهن ٿا ۽ اکين سان ڏسن به ٿا. هتي ماڻهوءَ کي ڍور ۽ ڍور کي ماڻهو ڪري پيش ڪيو وڃي ٿو ۽ ٻولي هڻي فروخت ڪيو وڃي ٿو ”فري مارڪيٽ ايڪانامي“ جو زمانو اهي، هر ماڻهو جيڪا شئي وڪڻي سگهي ٿو، کليل مارڪيٽ ۾ وڪڻي ڇڏيو ٿو. جنهن جي هٿ ۾ جيڪا شئي اهي، اها وڪري لاءِ دڪان تي موجود اهي. جنهن وٽ ايمنسٽي انٽرنيشنل پاران ”ضمير جو قيدي“ هجڻ وارو سرٽيڪفيٽ اهي، هو اهو سرٽيفڪيٽ وڪڻي ٿو. جنهن وٽ سنڌ جي مفادن جو ڪو ٽڪرو آهي، هو اهو وڪڻي ٿو. نه رڳو وڪڻي ٿو پر وڪڻڻ مهل چوي ٿو ته ”اهو سودو سنڌ جي مفادن ۾ آهي.!“
سنڌ کي ”دڪاندارن“ کان شڪايت نه اهي ڇاڪاڻ ته اهو سنن ڪاروبار آهي. شڪايت ته سنڌ جي سمجهدار ماڻهن کان آهي جيڪي ڏينهن ڏٺي جو لڳل ڌاڙي جا چشم ديد گواهه هئڻ جي باوجود ماٺ ۾ رهن ٿا ۽ هزارن جي تعداد ۾ گڏ ٿي ڄڻڪ اهو اقرار ڪن ٿا ته اهو ڌاڙو نه، کرو سودو اهي ۽ سنڌ جي مفادن ۾ آهي. سنڌي ماڻهن جو اهو رويو شايد ان ڪري آهي ته ”ووٽر قوم“ پنهنجي نصيب بابت ڪنهن به چڱي فيصلي کان هر در تان مايوس موٽي آهي ۽ هاڻي کيس خاطري ٿي چڪي آهي ته هن ملڪ ۾ سندس ووٽ محض هڪ ناٽڪ آهي. ووٽ هيڏانهن وڃي يا هوڏانهن وڃي! ان سان ڪو به فرق نٿو پوي سواءِ ان جي ته ملڪ جو وزيراعظم سندن مرضيءَ جو ٺهي ٿو، جيڪو ڳالهيون ته سٺيون ٿو ڪري پر عوام جي زندگي بدلائي نٿو سگهي، ماڻهن جون بي عزتيون گهٽائي نٿو سگهي ۽ خوشحاليءَ جي لهر به آڻي نه ٿو سگهي!
ميان نواز شريف به اها صورتحال پرکي پنهنجي سياسي صنعت پکيڙڻ لاءِ سنڌ ۾ سيلز پروموشن آفيسون کولي ايريا مئنيجر ۽ ايجنٽ مقرر ڪري رهيو آهي. شايد کيس اهو چيو ويو آهي ته کيس ڪنهن ”نئين ٺيڪي“ لاءِ فقط ان مهل لائق سمجهيو ويندو جڏهن هو سڄي ملڪ ۾ پنهنجي ڪاروبار جون پکڙيل شاخون ڏيکاريندو، جيئن پيپلز پارٽيءَ جون آهن. پاڪستان جي سياست ۾ عوام جو ڪردار فقط ووٽ وجهڻ تائين آهي. ڪنهن وقت ۾ ووٽ به راڄ جي چڱي مڙس جي مرضيءَ تي وجهبو هو. چڱي مڙس پارٽي بدلائي ته سڄو راڄ به ووٽ نئين پارٽيءَ کي وجهندو! مسٽر ذوالفقار علي ڀٽي پنهنجي ڪرشماتي شخصيت جي آڌار تي اها روايت ٽوڙي ته پارٽي ٽڪيٽ تي ٿنڀا به ووٽ کڻڻ لڳا. سياست مان وڏن زميندارن جو اثر گهٽ ٿيو ته صنعتڪارن پهرين مرحلي ۾ ”گهوڙا“ خريد ڪيا ۽ ٻئي مرحلي ۾ ”اليڪشن کٽڻ نه، خريدڻ“ لاءِ سوچڻ لڳا. سياسي صنعتڪار جي ڪمرشل ذهن سبب هوريان هوريان ڪارڪن به ڪمرشل بنيادن تي سوچڻ لڳا. ڪهڙي پارٽيءَ جو ڪارڪن ٿيڻ ۾ ڪيتري ڪمائي ٿيندي؟ فوري طور ڪيتري آمدني آهي ۽ مستقبل ۾ ڪهڙو آسرو؟
اليڪشني سياستدان ڀلي پيا دعوا ڪن ته هو نظرياتي پارٽي آهن ۽ سندن نظريو ”الف“ يا ”ب“ آهي، حقيقت ۾ اهڙي ڪا به ڳالهه ڪو نه اهي. ان ڪري ئي ته جتان ڪٿان ساڳي راءِ اچي ٿي ته ”جناب هي هڪ ئي کوٽي سڪي جا ٻه پاسا آهن!“ سڪو معنيٰ سسٽم. جڏهن سسٽم ئي کوٽو هجي ته پوءِ ڪهڙي ويهي تور ڪجي! البت سياستدانن کي شاباس آهي جن جمهوريت کي بچائڻ جي نالي ۾ هڪٻئي جو اندر ٻاهر ڪڍي پنهنجن ووٽرن جي آڏو رکي ڇڏيو آهي ۽ ثابت ڪيو آهي ته هر ڪنهن کي فضيلت ڀرئي نظام کان وڌيڪ ڍونڍ سان دلچسپي آهي. عوامي مفادن کي ”حصو پتي“ ڪرڻ کي ڍونڍ