سياسي ماضي

سياسي ماضي

ڪلهوڙا، سنڌ ۾ داخلي طور تي خودمختيار حاڪم سهي پر خارجي طور تي دهليءَ جي ماتحت هئا. ڪلهوڙن جا آخري حاڪم، ٽالپرن سان دشمنيءَ سبب ٽالپرن هٿان ئي ماريا ويا. جيڪي اصل ۾ سندن فوجي هئا. ٽالپرن سڄي سنڌ تي 1198 هجريءَ ۾ قبضو ڪيو. سنڌ ٽن حصن ۾ ورهائي کنئي وئي ۽ ٽي حڪومتون ٺاهيون ويون.
سنڌ کي ڪل ستن حصن ۾ مير فتح عليءَ ورهايو، جنهن مان چار حصا پاڻ رکيائين، باقي ٽن مان ٻه حصا مير سهراب خان کي ڏنائين جنهن خيرپور ۾ گادي ٺاهي ۽ هڪ حصو مير ٺاري خان کي ڏنائين، جنهن مير پور ۾ پنهنجي گادي ٺاهي. فتح خان، پاڻ سان ٽن ڀائرن کي شامل ڪيو. مير غلام علي، مير ڪرم علي، مير مراد خان ۽ چوٿون پاڻ. ان کان پوءِ چئني ’چار يار‘ ۽ سنڌ جي اميرن جي نالي سان حڪومت جو فيصلو ڪيو. مير کلي ڪچهري ڪري فيصلا ڪندا هئا، جيتوڻيڪ حڪومت هلائڻ جو سندن باقاعدي سرشتو موجود هو.
حيدرآباد ۾ ميرن جي پهرين چوياري 1782ع ۾ قائم ٿي. اهو امن امان جو زمانو هو. ٻي چوياريءَ جي آخر ۾، ملڪ جون حالتون خراب ٿيون. انگريز، هندستان تي قبضو ڪندا ٿي ويا. هندستان ۾ فقط سنڌ، پنجاب ۽ اؤڌ سندن حڪومت کان ٻاهر هئا. ڪپڙي جي صنعت پنهنجو عروج ۽ زوال ڏسي چڪي هئي. ماڻهن کي ميرن جي بي وسيءَ جو احساس ٿي چڪو هو ۽ انگريزن جي قوت کان ڊنل هئا. فاتح سنڌ، پنهنجي وقت ۾ ڪابل کي ڍل ڏيڻ منظور ڪئي هئي ۽ ڪراچيءَ تي قبضو ڪيو هو. 1775ع ۾ انگريزن جي بند ٿيل واپاري ڪوٺي 1790ع ۾ ٻيهر کلي پر ڪابل جي دٻاءَ سبب ٽالپرن سن 1800ع ۾ ٻيهر کڻائي ڇڏي. سن 9_1808ع ۾ نگريزن ميرن سان دوستاڻا ۽ واپاري ٺاهه ڪيا. 1811ع ۾ مير مراد علي گاديءَ تي ويٺو. اتر کان رنجيت سنگهه جو دٻاءُ هئڻ ڪري، مراد علي خان انگريزن جو اجهو ورتو. 1818ع ۾ مرهٽن شڪست کاڌي ۽ انگريز ڪڇ، جوڌپور، بيڪانير ۽ جيسلمير کي به آڻ مڃائي چڪا هئا، هاڻي فقط سنڌ ۽ پنجاب وڃي رهيا هئا.
1816ع ۾ انگريزن، ٽالپرن سان ٽيون ٺاهه ڪيو. 1831ع ۾ رنجيت سنگهه کي سوکڙيون پهچائڻ جي بهاني انگريزن سنڌوءَ ۾ ٻيڙا وڌا، اها بهرحال اڳرائي هئي. 1840ع ۾ انگريزن ٽالپرن سان چوٿون ٺاهه ڪيو. هر نئون ٺاهه ٽالپرن لاءِ سوڙهه پيدا ٿي ڪندو ويو.
1840ع ۾ افغانستان ۾ انگريزن کي شڪست ملي ۽ ڪابل خالي ڪيائون. انگريزن جو نه رڳو جاني ۽ مالي نقصان ٿيو پر ساخ به متاثرپئي ٿين. ان دوران بروهين قلات تي قبضو ڪيو. ان جا خار انگريزن سنڌ مان ڪڍيا ۽ مير نصير خان تي نوان شرط وڌا جيڪي غيرواجب ۽ سخت هئا. نيٺ 1843ع ۾ مياڻي ۽ دٻي واريون جنگيون لڳيون جن ۾ سنڌين شڪست کاڌي.
سهراباڻين (خيرپور) مان مير علي مراد انگريزن جو طرفدار هو، تنهن ڪري انگريزن سندن رياست برقرار رکي. باقي مير پهرين قيد ٿيا، پوءِ ڪلڪتي ۾ نظربند ٿيا، پوءِ بچيل ميرن کي سنڌ ۾ جاگيرون ڏنيون ويون. 1846ع ۾ سنڌ کي بمبئيءَ سان لاڳو ڪري ڪمشنري صوبو بڻايو ويو. جُون 1936ع ۾ سنڌ بمبئيءَ کان جدا ٿي.