سياسي ڪروکيتر ۾ شهيد ٿيل خواب ڳڻيو!

28 آڪٽوبر 1995ع
سياسي ڪروکيتر ۾ شهيد ٿيل خواب ڳڻيو!

حڪومت ۽ حزب اختلاف پاڻ ۾ ڪورو پانڊو ٿي پيا آهن ته عوام ڪيئي ڀيرا وچ ۾ پئي ڪو راڄوڻي فيصلو ڪرائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي پر هيءَ ٻن وڏن جي جهيڙي ۾ پنهنجيون هڏيون سرمو ڪرائڻ جي ڳالهه آهي. حڪومت ۽ ۽ حزب اختلاف جي باهمي اختلافن جي صورتحال اها آهي جو سڄو ملڪ ٽن ڌرين ۾ ورهائجي ويو آهي. پيپلز پارٽي، مسلم ليگ ۽ عوام. ڀلي ته حڪومت ۽ نواز شريف پاڻ به ”عوام“ هجڻ جي ويٺا دعوا ڪن پر سچ اهو آهي ته عوام هن مهل فقط ”ووٽر، جي حيثيت ۾ ڪي اهڙا قرض لاهڻ جي ڪوشش ڪري ٿو جيڪي گهڻو اڳ لاهي چڪو آهي. باقي، ووٽ ڏيڻ کان اڳ ۽ پوءِ ويٺو ٿو پنهنجي منهن ڀڻڪي ۽ ڪڙهي ته آخر ڪهڙي ڪارڻ هن کي پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ کانسواءِ ڪا ٻي ڌر نٿي ڏسجي!
عوام شهيد ڀٽي جو قرض وياج سميت لاهي ڇڏيو ۽ پيپلز پارٽيءَ کي اقتدار جا ٽي دور بخشيا اٿس پر هيءَ غالباً جمهوريت جي منڊيءَ ۾ ڪنهن بهتر وکر جي نه هئڻ واري صورت آهي، جنهنڪري ماڻهو پنهنجي لاءِ جمهوريت جي اها جنس خريد ڪري ٿو جيڪا مارڪيٽ ۾ موجود آهي. اسلام آباد واري تخت تي وهڻ لاءِ لڳل ”مهاڀارت“ ۾ پاسڪتان جو وفاق جوڙيندڙ چئني يونٽن جي عوام جون خواهشون سياست جي ڪرو کيتر ۾ بي گور و ڪفن پيون آهن. پر، ڇاڪاڻ ته سياست ۾ شهادت جو درجو خوابن کي نه ملندو آهي، تنهنڪري ايئن ڪو به نٿو چوي ته پاڪستان جي عوام جون ڪروڙين خواهشون ۽ خواب سياست جي ڪري کيتر ۾ شهيد ٿيا آهن ۽ هاڻي انهن جو قتلام بند ٿيڻ گهرجي.
وزيراعظم بينظير ڀٽو هڪ ڀيرو وري حزب اختلاف کي آڇ ڏني آهي ته ڳالهيون ڪريو ۽ مسئلن کي گڏجي حل ڪرڻ لاءِ اقتدار ۾ شريڪ ٿيو! وزيراعظم اها ڳالهه وائيس آف آمريڪا کي انٽرويوءَ ۾ چئي. وي او اي تان اها اڄ سڄي دنيا کي شاهد بنائي هڪ خواهش جو اظهار ڪرڻ آهي پر ان آڇ مان به ڪينئان نڪرندا ۽ ميان نواز شريف ان کي ”عالمي دٻاءَ کان جند ڇڏائڻ لاءِ هڪ ڍونگ“ قرار ڏيندو. پاڪستان جي ماڻهن جي بدقسمتي آهي ته پاڪستان جا سياستدان، جن کي پاڪستان جو عوام پنهنجي قسمت جون واڳون ڏيڻ سان گڏ هنن مان اها خواهش به رکي ٿو ته اهي جمهوريت کي ايترو مضبوط ڪن جو وري ڪو وردي پوش پاڪستان جي جمهوري ايوانن کي لوڏڻ جي همٿ ڪري نه سگهي، سياستدان عوام جي خواهش ۽ سياسي بصيرت کي سمجهن ئي نٿا.
ڳالهه پڌري پٽ آهي ته جيترو يساسي استحڪام هوندو مارشل لا جي ڏائڻ اوتري بي وس هوندي پر جيترو سياسي انتشار هوندو، اها ڏائڻ پنهنجا ڏند ۽ چنبا اوترا ئي تکا رکندي ۽ موقعو ملندي ئي جهٽ هني ويندي. حزب اختلاف کي اقتدار ۾ شرڪت جي آڇ هڪ وڏي آڇ آهي. اهو ئي سوال ان مهل به ذهن ۾ اڀرندو آهي جڏهن هڪ وڏي پارٽي ڪنهن ننڍي پارٽيءَ سان حڪومت ٺاهن جي فارمولا تي هم خيال ٿي ويندي آهي. آخر اها همخيالي ٻيو نمبر وڏي پارٽيءَ سان ڇو نٿي ٿئي؟ اهو ئي سوال پيپلز پارٽي کان ان مهل پڇي سگهجي ٿو جڏهن اها م ل (ج) سان اتحاد ڪري ٿي ۽ اهو ئي سوال مسلم ليگ ن کان به پڇي سگهجي ٿو ته جيڪا م ل (ج) سان اتحاد ڪرڻ جي لاءِ هر وقت تيار رهي ٿي.
اهو بالڪل ممڪن آهي ته وزيراعظم ڀٽو تي عالمي دٻاءُ هجي ته حزب اختلاف سان ورڪنگ رليش شپ ٺاهيو ڇاڪاڻ ته پاڪستان جي معيشت منتشر ٿيڻ جو هڪ سڀ کان وڏو سبب حزب اختلاف جي بي چيني آهي پر اهو ڪيئن ٿو ٿي سگهي ته ميان نواز شريف تي به ساڳيو دٻاءُ هجي! يقينن نواز شريف تي دٻاءُ آهي، اها ٻي ڳالهه آهي ته هو حڪومت ۾ نه هئڻ سبب ان دٻاءَ کي رد ڪرڻ جي پوزيشن ۾ آهي.
پاڪستان ۾ قانون ٺاهيندڙ ادارو گهربل آئين ۽ قانون سازي ڪري نه سگهيو آهي ۽ حڪومت صدارتي حڪمن تي گذارو ڪري رهي آهي. پاڪستان جا مسئلا ناڻي واڌ، اٺين ترميم ۽ امن امان جي حوالي سان ايترا شديد ٿي ويا آهن جو ملڪ ويهي چڪو آهي. ماڻهو ته ويچارا اڃا تائين هڪ ٻئي کان پيا پڇن ته ڇا ٿيندو؟ کين اهو احساس ئي نه آهي ته کين جنهن ڳالهه جو خوف هو سو ٿي چڪو آهي. ٿيڻ لاءِ باقي ڇا بچيو آهي؟ امن مري چڪو آهي، معيشيت تباهه ٿي چڪي آهي، ترقيءَ جا رستا بند آهن. ڪرپسن ڪينسر وانگر سڄي جسم ۾ پکڙجي چڪو آهي. اڃا ڇا ٿيڻو آهي؟ هاڻي ته مڙدي ۾ ٻيهر ساهه وجهڻ جي ڪوشش ڪرڻ باقي آهي.
بدقسمتي سان اهو سڀ فقط ان ڪري ٿيو آهي جو هڪ طرف مارشل لا هڻي سگهڻ جي طاقت رکندڙ قوتون جمهوري فيصلن کي پنهنجي مرضيءَ موجب ڏسڻ گهرن ٿيون ۽ ٻئي طرف سياسي ڌريون صرف ان ويڙهه ۾ مصروف آهن ته هڪٻئي کي ڪهڙيءَ طرح صفحه هستيءَ تان مٽائي ڇڏين! مارشل لا دوران ۽ پوءِ نواز شريف جي دور ۾ پيپلز پارٽيءَ جو ”سياسي احتساب“ ۽ پيپلز پارٽيءَ جي دور ۾ مسلم ليگ (نواز گروپ) جو ”سياسي احتساب“ ان ويڙهه جا ٻه منظر آهن. ان ويڙهه ۾ ٻنهي ڌرين آئين، قانون ۽ اخلاق جي نالي ۾ جمهوري قدرن جون حدون بار بار اورانگهيون آهن. ان حد تائين جو جمهوري حقن جي جنگ هاڻي ذاتي مفادن جي جنگ جو روپ وٺي وئي آهي.
ذاتي مفادن جي جنگ ڪٿي پهتي آهي؟ شايد ان هنڌ تي، جتان واپسي ممڪن نه رهي آهي ۽ ٻنهي جي وچ ۾ ظاهري طرح ڪو به ”مفاهمتي نقطو“ نه بچيو آهي. اها ڳالهه فقط سنڌ ۾ ئي نه، پنجاب سرحد ۽ بلوچستان ۾ به وڏي پئماني تي محسوس ڪئي پئي وڃي. پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) جي منشورن ۾ ڪو ٽڪي پئسي جو فرق هجي ته هجي، باقي ڪو به فرق نه آهي. ”اسلامي سوشلزم“ ۽ ”طاقت جو سرچشمو عوام“ وارا نعرا هاڻي ماضيءَ جون ڳالهيون ٿي چڪيون آهن. خود محترمه چوي ٿي ته ”حڪومت ۽ اپوزيشن ۾ گهڻن مسئلن تي اتفاق آهي، ٻنهي جي منشور ۾ گهڻيون ڳالهيون هڪجهڙيون آهن، سرد جنگ جي پڄاڻيءَ کانپوءِ هاڻي نظرياتي اختلاف ته بچيا ئي ڪو نه آهن“. محترمه جي تجزين ۾ ڪجهه ڳالهين جو اضافو اسان به ڪريون ته ٻنهي پارٽين جي طبقاتي جوڙجڪ به ساڳي آهي ۽ معين قريشيءَ کانپوءِ ته پاڪستان جي ڪنهن به حڪومت لاءِ اهو ممڪن ئي نه آهي ته اها آءِ ايم ايف ۽ ورلڊ بينڪ جي تجويز ڪيل معاشي پاليسيءَ کي پٺي ڏيئي سگهي.
مشڪل اها آهي ته ڪا به پارٽي اقتدار جو وڏو حصو پاڻ وٽڻ چاهيندي آهي ۽ هر اسيمبلي ميمبر وزارت جو خواب ڏسندو آهي. ڪا به حڪومت هرميمبر کي وزارت ڏيئي نه سگهندي آهي، شراڪتي حڪومت ۾ ته اها اميد ويتر گهٽجي ويندي آهي. ان ڪري اها پيپلز پارٽي هجي يا مسلم ليگ (ن)، ان جا اسيمبلي رڪن ڪڏهن به اقتدار م شرڪت جو فارمولا پسند نه ڪندا آهن. هو پارٽي ميٽنگ ۾ اهڙي هر تجويز جي مخالفت ڪندا آيا آهن ۽ ڪندا رهن ٿا. سندن دل ۾ فقط هڪ ئي دليل آهي ته هنن پنهنجو وقت ۽ پئسو پارٽيءَ ۾ فقط ان ڪري سيڙايو آهي جو هڪ ڏينهن وزارت جو ڪڻو سندن نالي ۾ به نڪرندو. گڏيل حڪومت ۾ وزارتن جا اميدوار وڌي ويا ته سندن وارو شايد ڪڏهن به نه اچي. ”احتساب“ جي شڪايت کانپوءِ اهي ئي ماڻهو آهن جيڪي پاڪستان ۾ سياسي استحڪام جي راهه م سڀ کان وڏي رنڊڪ بڻجي ويا آهن. توهان سڄي ملڪ جو چڪر هڻي ڏسو، سڄي ڳالهه سمجهه ۾ اچي ويندي. اها جنگ جيڪا اسلام آباد ۾