سيوهڻ جي قلعي جي تاريخ

�تاھه جي ھٿ ھيٺ ھو، جنھن تي چچ حملو ڪيو، ۽ متاھه شڪست کاڌي.( Sehwan, Its history and monuments by Dr. Ahmed Nabi Khan).
پوءِ، عربن سن 712ع ۾ ديبل ۽ نيرون ڪوٽ فتح ڪيو. ان وقت ھي قلعو (سيوھڻ ) بجيراءِ جي ھٿ ھيٺ ھو، جيڪو ڪنھن ريت ھتان ڀڄي، ٻُڌيه ڏانھن نڪري ويو.
اتر سنڌ، سيوھڻ تائين شايد ڪڏھن به سومرن جي ھٿ ھيٺ ڪونه ھئي. ھتي مغلن کان اڳ ايشياءِ ڪوچڪ ۽ مرڪزي ايشيا وغيره جون ويڙھاڪ قومون ترڪ، ايراني، افغاني، پٺاڻ منگول، ۽ ھند-يوناني لوڪ حڪومت ڪندا رھيا. منگولن ۽ شاھه خوارزم جي مھمن سبب سيوھڻ ۾ 1226ع (623 ھه) ۾ لُٽ مار ٿي. پوءِ سيوھڻ مَلڪ خان خلجيءَ جي ھٿ ۾ آيو پر التمش جي لشڪر ھن کي 624 ھه ۾ اتان ڪڍي ڇڏيو .
1333ع ۾ (محمد بن عبدالله) ابنِ بطوطه (1304ع کان 1368ع) سيوھڻ آيو ۽ محمود تغلق جي لشڪري بربريت جو اکين ڏٺو مشاھدو ڪيائين. ان وقت محمود تغلق دھليءَ جو حاڪم ھو ۽ سنڌ ۾ ڄام انڙ ۽ قيصر رومي پير ڄمائڻ جي ڪوشش ڪري رھيا ھئا. ان موقعي تي مقامي باغين جو قتلام ڪيو ويو ۽ انھن جا لاش سيوھڻ جي قلعي جي ڪنگرين تي ڪيئي ڏينھن ٽنگيا ويا ھئا. سنڌ ۾ سفر بابت ابن بطوطه جو احوال مڪمل نه آهي، هن اڃا به وڌيڪ تفصيل لکيا هئا جيڪي ڌاڙيلن هٿان ڦُـر ۾ ِضايع ٿي ويا هئا. ابن بطوطه پنهنجو احوال ٻيهر يادگيرين جي بنياد تي لکيو هو.
1517ع (932 ھه) ۾ سنڌ اتر ۽ ڏکڻ ۾ ورھائجي وئي. ڏکڻ تي ڄام فيروز ۽ اتر تي مرزا شاھه بيگ حاڪم ٿيو، جيڪو قنڌار جي امير زنون ارغون جو پُٽ ھو. اتر ۽ ڏکڻ جي وچ ۾ سرحدي حد لڪيءَ وارو حصو ھو. ان جي جاگرافيائي اھميت سبب ان سال سيوھڻ جي قلعي جي مرمت ٿي. 1554 ع (962 ھه) ۾ مرزا عيسيٰ خان تر خان سيوھڻ تي حملو ڪيو.
سيوھڻ ھمايون کان اورنگزيب جي وقت تائين مغلن جي ھٿ ھيٺ رھيو. جڏھن ھمايون شير شاھه سوريءَ کان شڪست کائي سيوھڻ پھتو، ان وقت شاھه بيگ ارغون سنڌ جو حاڪم ھو پر ھن ھمايون جي مدد ڪرڻ بدران دھليءَ جي ھن حاڪم مان جند ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي. ھمايون سنڌ ۾ ست اَٺ مھينا رھيو پر سيوھڻ جو قلعو وٺي نه سگھيو. مغلن جي آخري ڏينھن ۾، يعني، ڪلھوڙن جي وقت ۾ سيوھڻ جو قلعو ان وقت اھميت وڃائي ويٺو، جڏھن ’خدا آباد‛ نئين گادي ٺھيو. ٽالپرن جي ڏينھن ۾ قلعو کنڊر ۾ تبديل ٿي ويو.