سِيسَر

سِـيـسَـر Ganges Gharial / Gavialis gangeticus/

سيِسر کي ھنديءَ ۾ گھڙيال چوندا آھن جيڪو واڳونءَ لاءِ ھڪ ٻيو نالو آھي. ھونئن به سِيسر واڳونءَ جو ئي ھڪ قِسم آھي. ان جي سائنسي نالي جو سنڌي ترجمو آھي ’گنگا نديءَ جو گھڙيال (واڳون)‛ جنھن جو نسل پاڪستان، نيپال، اتر ھندستان، ڀوٽان ۽ برما ۾ آھي. مکيه طور تي ان جو نسل گنگا، برھمپترا، سنڌو درياھه ۽ انھن سان لاڳاپيل ٻين ندين، ڍنڍن، ڍورن ۽ ڪُنڀن سان آھي. سنڌ ۾ نارا ڪئنال ۽ کيرٿر جي ڪُنڀن ۾ اڃا به ڪٿي ڪٿي ڪي داڻا باقي آھن.
سيسر ڊيگھه ۾ 4 کان 7 ميٽر (13کان 23 فٽ) ٿئي ٿو ۽ دنيا ۾ سڀ کان وڏن واڳن ۾ شمار ٿئي ٿو. اھو جانور انسانن لاءِ خطرناڪ نه آھي. سيسر جا ٻچا جيت ۽ ڏيڏر کائين ٿا، جوان سيسر مڇي ۽ ڪوئا کائيندا آھن. انھن جي ڄاڙي سنھي ۽ ڊگھي ھوندي آھي جنھن ۾ 110 کان 116 ڏند ھوندا آھن. نَر سيسر جي دوناڙي نڪ جي چوٽيءَ تي گوشت جو ھڪ ڳوڙھو (گھڙو pot ) ھوندو آھي. سيسر واڳن جي ان خاص نسل جو سڄي دنيا ۾ اڪيلو قسم آھي. ھي جانور ڏينھن جي وقت ۾ سرگرم رھندو آھي. ٽنگون ايتريون طاقتور ڪونه ھونديون اٿس جو جسم مٿي کڻي ھلي سگھي، انڪري فقط پيٽ ڀر رڙھي سگھندو آھي.
ھن وقت ان جو نسل سخت خطري ۾ آھي. سنڌ ۾ نارا ڪئنال طرف اها جنس باقي آهي، ڪي ٿورا داڻا کيرٿر جي نئه نريءَ وارن ڪنڀن ۾ به آهن، هن وقت سڄي دنيا ۾ اھو نسل ڪل اڍائي کان ٽي ھزار جي تعداد ۾ ھوندو. 3 ميٽر ڊگھي مادي سيسر بالغ ھوندي آھي، ان ماپ تائين پھچندي پھچندي ان کي ڏھه سال لڳي ويندا آھن. نومبر کان جنوريءَ تائين لڳ جي مند ھوندي آھي. ان وقت واريءَ ۾ کڏ کوٽي 30 کان 50 آنا لاھيندي آھي ۽ پوءِ احتياط سان ڍڪي ڇڏيندي آھي. ھر ھڪ آني جو وزن 160 گرام ٿئي ٿو. 83 کان 94 ڏينھن ۾ آنا ڦُٽي پون ٿا. ماءُ ٻچن جي ڪا ٻي پالنا نه ڪندي آھي، بس آنن ۽ ٻچن جي ويجھو ڪجھه مھينا رھندي آھي. سنڌ ۾ ھن نسل کي بريءَ طرح قتل ڪيو ويو آھي. البت ٻين ملڪن ۾ ان جو نسل بچائڻ ۽ وڌائڻ لاءِ چڱي اڳڀرائي ٿي آھي. نَـر سيسر لڳ جي مند ۾ ڪڏهن ڪڏهن ڊگهي ”هـُـــــــــو ! ...“ جهڙي هُوڪ ڪندو آهي.