سپين ۽ ڪوڏن جي صنعت

سپين ۽ ڪوڏن جي صنعت

گجو ماڳ جي هڪ انفراديت هتي موجود سِپن ۽ ڪوڏن جي صنعت آهي. جيتوڻيڪ اهو چوڻ مناسب آهي ته سنڌو تهذيب ۾ سپن ۽ ڪوڏن جي صنعت ڪافي مقبول هئي پر اهڙا ماڳ ڪي گهڻا نه آهن، جتي هن هنر جا ڪاريگر باقاعدي موجود هجن. گجو ته سنڌو تهذيب کان به آڳاٽو ماڳ خيال ڪيو ٿو وڃي، انڪري هن ماڳ کي اڃا به دلچسپيءَ سان ڏٺو وڃي ٿو . سنڌو تهذيب جي حوالي سان معلوم ٿئي ٿو ته ان تهذيب جي اثر هيٺ سڄي خطي ۾ پٿر ۽ ٺِڪر کان پوءِ سپ ۽ ڪوڏ تي خاص توجه ڏنو ويو آهي. سپن ۽ ڪوڏن جا بي شمار قسم سنڌ جي سامونڊي علائقي ۾ موجود آهن. ڪي ٻه پُڙيون سپون ننڍيون ٿين ٿيون ته وري ڪي وڏيون، ڪي ننڍا ڪوڏ ٿين ٿا ته وري ڪي وڏا، ننڍڙيون ڪوڏيون به سنڌ ۽ ڀرپاسي واري سامونڊي علائقي ۾ موجود آهن. وڏين ٻه پڙين سپن مان ته اڄ تائين ڪشڪول وغيره ٺاهي فقير ۽ جوڳي ان جو استعمال ڪن ٿا.

سپن ۽ ڪوڏن جو استعمال سنڌو تهذيب کان به اڳ موجود هو، پر ان دور ۾ ان مان ڪي ٿورا مخصوص زيور ٺاهيا ويندا هئا. سپون ۽ ڪوڏ مذهبي ريتن رسمن ۾ به استعمال ٿيندا هئا، جيئن هاڻي اسان وڏي ڪوڏ مان ٺهيل سنک ڏسون ٿا جيڪو مندرن ۾ خوب استعمال ٿئي ٿو.

زيورن ۾ چوڙيون، منڊيون، هار جا مڻيا، ڪنن ۾ پائڻ جا زيور ۽ ٻيون شيون ٺاهيون وينديون هيون. ڪنهن تهذيب ۾ ڪنهن هنر جي موجودگيءَ جو مطلب آهي ته اتي ان صنعت جا ماهر ڪاريگر موجود هئا، جن سپن ڪوڏن کي گهڙڻ ۽ ڇِلڻ جو گُر سکي ورتو هو. ان جو مطلب اهو به آهي ته اهي زيور ۽ ٺاهيل ٻيون شيون مٽا سٽا ۾ ڪم به اينديون هيون يا وڪامبيون هيون ۽ انهن جو مقبول سماجي ڪارج موجود هو.

هي ڪافي محنت طلب ڪم هو. سڀ کان پهرين ڪنهن خاص مقصد لاءِ خاص قسم جي سپ يا ڪوڏ جي چونڊ ڪئي ويندي هئي. ان کان پوءِ انهن کي ڪِنجهي جي ٺهيل خاص ڪاراين سان وڍيو ويندو هو. سنڌو تهذيب ۾ چوڙين جي صنعت ڪافي مقبول ڏسجي ٿي. اهي چوڙيون گهڻي ڀاڱي سنهيون آهن. چوڙين کي وڍائيءَ کان پوءِ پٿر جي اوزارن سان گسائي هموار ڪيو ويندو هو. هر هڪ چوڙي يا ڪنگڻ ٺاهڻ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ ٽن وڏن مرحلن يعني ڇِلائي، وڍائي ۽ گسائيءَ سميت چوڏهن مرحلن مان گذرڻو ٿي پيو. سنڌو تهذيب ۾ چمچي جو استعمال به هو. سپيءَ مان ٺهيل چمچن کي اڄ به ڪراچيءَ جا مهاڻا لوڪ ’ سُتيلاڙو‘ چوندا آهن، اهو اڄ به رائج آهي ۽ هاڻي به نئين ڄاول ٻار کي سِپ ۾ سُتي وجهي پياريندا آهن.

قديم آثارن مان لڌل شيون ٻڌائين ٿيون ته آڳاٽا ماڻهو سپ ۽ ڪوڏ کي آرائشي مقصدن لاءِ به استعمال ڪندا هئا، مثال طور ڪاٺ ۾ اُڪر ڪري ان ۾ مڙهت ڪئي ويندي هئي يا مورتين ۾ اکين طور استعمال ڪيا ويندا هئا.