سچ وڏو ڏوهاري آهي

بيٺل هجن. ممڪن آهن تہ فوج جي صاحبن محسوس ڪيو هجي تہ هاڻي اهو وقت اچي ويو آهي، جڏهن قومي (صوبائي) حقن جي مرهم پٽي ٿيڻ ضروري آهي. جيڪا نہ ٿيڻ جي صورت ۾ ممڪن آهي تہ ڦٽ بنہه خراب ٿي وڃن ۽ جسم جي عضون کي بنگله ديش وانگر وڍي ڌار ڪرڻو پوي.

هن ئي موقعي تي حمود الرحمان ڪميشن رپورٽ کي پڌرو ڪرڻ جو مطالبو ڪنھن ٻئي نہ، خود مسٽر معين حيدر ڪيو آهي. خبر ناهي تہ ان رپورٽ ۾ ڇا آهي ۽ اهو پينڊورا باڪس کلڻ کانپوءِ ان مان نڪتل ڏينڀو، وڇون ۽ ٻيا زهريلا جيت ڪنھن ڪنھن کي سڄائي ڊول ڪندا! اڳي اهو مطالبو عوام ڪندو هو، هاڻي اهو مطالبو فوجي حڪومت جو (گهرو معاملن وارو) وزير ڪري ٿو. ان ڪري ايترو اندازو ٿئي ٿو تہ ان رپورٽ ۾ بنگالين جي قومي حقن ۽ مطالبن کي نظر انداز ڪرڻ جي ڳالھہ تہ ضرور هوندي. پر (ماضيءَ ۾) اسلام آباد جي حڪمرانن جي غلطين جو ذڪر بہ ضرور هوندو. پر اهو نٿو چئي سگهجي تہ اوڀر پاڪستان ۾ فوجي آپريشن لاءِ ڪنھن کي ذميوار ڪيو ويندو؟ ڇا جنرل ايوب خان ۽ جنرل يحيٰ خان کي باعزت بري ڪري گلا جو گهانگهو ڀٽي صاحب جي ڳچيءَ ۾ وڌو ويو هوندو؟

اهو سچ ناهي تہ سياست حڪومت ڪندي آهي، پر اهو وڏو سچ آهي تہ فوجي حڪومت سياسي حڪومت کان وڌيڪ سياست کيڏندي آهي. جيڪڏهن حمود الرحمان ڪميشن رپورٽ سچ پچ پڌري ٿي رهي آهي تہ پوءِ پڪ ڄاڻڻ گهرجي تہ هاڻوڪي حڪومت رپورٽ مان ڪو وڏو سياسي فائدو وٺڻ چاهي ٿي، مسٽر حيدر چوي ٿو ”اسين ڏسون تہ اڄ بہ وفاق جي سمورن يونٽن سان انصاف ٿئي پيو يا نہ ۽ ڇا وڏو ڀاءُ ننڍن ڀائرن جي وات ۾ گرھہ وجهي پيو يا نہ؟“ جناب معين حيدر ان ريت پاڻ ئي تجويز پيو ڪري تہ حمود الرحمان رپورٽ ۾ ڇا آهي ۽ ان کي هاڻوڪي صورتحال ۾ ڪيئن استعمال ڪري سگهجي ٿو.

اهو ضروري آهي تہ اها رپورٽ پڌري ٿئي. پر اهو وڌيڪ ضروري آهي تہ مڪمل رپورٽ پڌري ٿئي. ڇاڪاڻ تہ ”اڌ سچ“ مڪمل ڪوڙ کان وڌيڪ خطرناڪ ٿيندو آهي، عوام کي اها بہ خبر پوڻ گهرجي تہ بنگله ديش جي جدا ٿيڻ ۾ عوام جو ڪردار ڪيئن ۽ ڪيترو آهي ۽ سياست ڪندڙ جنرل ڪيتري حد تائين ملوث هئا. سڄو ڏوھہ ثواب عوام ۽ عوامي نمائندن تي وجهڻ بہ مناسب ناهي. نيٺ فوج جي صاحبن بہ ڪردار ادا ڪيو هوندو. عوام ۽ سياستدان اڄ کان نہ، زماني کان اها ئي شڪايت ڪندا ٿا اچن تہ پاڪستان تي فوجي گرفت ايتري سخت آهي جو ان جي مرضيءَ جو تعلق خودمختياريءَ سان آهي. ٻيا صاحب سمجهن ٿا تہ جيڪڏهن فوج پنھنجن ڪن مفادن جي پورائي لاءِ عوام جي ڪنھن هڪ راءَ جو احترام ڪري ٿي تہ پوءِ ان ۾ ڪو بہ حرج نہ آهي. ڪي صاحب چون ٿا تہ جمهوريت جي بدلي ۾ صوبائي حق ڪا معنيٰ نٿا رکن. ڪي صاحب اڃا بہ مختلف ڳالھہ ڪن ٿا جنھن جمهوريت ۾ ننڍن صوبن جو عوام محروم آهي، ان جمهوريت کي جمهوريت ڇو چئجي!

جنرل صاحب اڃا تائين ٽائيم فريم واضح نہ ڪيو آهي ۽ 15 تاريخ واري تقرير ۾ ايتريون ڳالهيون ڪيون اٿس. جو ان ايجنڊا تي عمل ۽ نتيجن ۾ ڪجھہ سال لڳي سگهن ٿا. هنن حالتن ۾ فوجي حڪومت تي چيڪ ۽ بيلينس لاءِ ڪو بہ عوامي ادارو ممڪن ئي ڪونہي، ان صورت ۾ عوام رواجي تنقيد ڪرڻ بدران ڪا بہ ٻي واٽ وٺي سگهي ٿو. اها سچ پچ بہ ڏاڍي خطرناڪ صورتحال ٿي سگهي ٿي، جو ان صورت ۾ عوام جو سڌو ٽڪراءُ فوجي حڪومت سان هوندو ۽ اهو ادارو ساک وڃائيندو. جنھن کي بچائڻ لاءِ خود جنرل پرويز مشرف کي غير معمولي فيصلو ڪرڻو پيو.

ڪنھن بہ ملڪ جي فوج فقط پنھنجي ٽارگيٽ تي نظر رکندي آهي. عوام جون خواهشون پوريون ڪرڻ فوج جو ٽارگيٽ نہ هوندو آهي، ان ڪري چئي سگهجي ٿو تہ پاڪستان جي فوج بہ سڀ کان پھرين پنھنجو مفاد نظر ۾ رکندي ۽ عوام جو فقط اهو مفاد پورو ڪندي جيڪو فوج جي مفادن سان ٽڪراءُ ۾ نہ هوندو يا عوامي حلقن جي دٻاءَ سبب اڻٽر هوندو. انھن امڪانن کي نظر ۾ رکي اهو بہ چئي سگهجي ٿو تہ عوامي تنظيمون ۽ پريشر گروپ جنھن حد تائين منظم ۽ سرگرم هوندا. اوترو ئي عوامي مفادن وٽان ڀلو ٿيندو ۽ قومي جمهوري حلقا صوبائي خودمختياري جي حوالي سان فوجي حڪومت سان جيترو صلاح مشوري ۾ هوندا. ممڪن آهي تہ اوتري چڱائي نصيب ٿئي. اسان ڏسون ٿا تہ فوجي حڪومت ”پونم“ جي واويلا جو نوٽيس وٺي ٿي.زمانو بہ عجيب آهي، جو ڪلھہ جو ڏوھہ، اڄ جو ثواب بڻجي ويو آهي.