سکر

سکر



ٻيڙي سکر بئراج جي ڍنڍ ۾ گهڙي ته طوطي خان سير کي ڳولڻ ڇڏيو ڇو ته هاڻي پاڻي چئني پاسي جهجو هو. اٿاهه پاڻيءَ ۾ ٻيڙيءَ به سک جو ساهه کنيو هوندو. هاڻي ڪنهن هنڌ گچي پوڻ ۽ ٿيلها وٺڻ جي ضرورت ئي نه هئي. ٻيڙيءَ وڪڙ کائي اوڀر رخ ۾ وهندڙ درياهه کي ٿورو تعجب سان ڏٺو. هن هنڌ درياهه ايترو عجيب وڪڙ ڇو کاڌو؟ خاص ڪري ان حالت ۾ جڏهن ڏکڻ طرفسڌائيءَ ۾ هيٺانهان پَٽَ موجود هئا.

ڪالاباغ کانپوءِ سنڌوءَ کي هيءُ ٻيو ماڳ مليو آهي جتي ڪنارا جادوءَ جي حد تائين سهڻو منظر پيش ڪن ٿا. کاٻي ڪپ تي روهڙيءَ جي بلند ٽڪرين تان هيٺ نهاريندڙ ماڙيون، آڏو خواجه خضر جو آستانو ۽ بکر جو ٻيٽ، پلين جون عجيب غريب اڏاوتون، لئنڊسڊائون پل، ايوب پل ۽ انهن جي پويان ساڌ ٻيلو، پلين جي اوٽ مان کاٻي ڪپ تان ليئو پائيندڙ ستين جو آستان، ساڄي پاسي سکر جو شهر ۽ ان جي هڪ اوچي ٽڪريءَ تان ڪر کڻي نهاريندڙ معصوم شاهه جو منارو. سنڌوءَ جون ڇوليون ٻنهي ڪنڌين تي ٻڌل بندن سان سرٻاٽن ۾ حال احوال ڏيئي وٺي رهيون هيون. ڇا هنن هڪ ٻئي کان تاريخ بابت سوال پئي ڪيا؟

سنڌوءَ جي مزاج جو هيءُ ڏاڍو عجيب پهلو آهي آخر ڪهڙي ڳالهه هئي جو سنڌوءَ اروڙ وارو وهڪرو ڇڏي سکر ۽ روهڙيءَ جي وچ مان گهت هنئي؟ ڇا هن کي ڪئلاش کان ڪالاباغ جي وچ وارن جبلن جي ياد آئي هئي؟ ڇا هن هڪ ڀيرو ٻيهر ٽڪرن کي ڏسي جوش کاڌو هو؟ ضرور ڪا ڳالهه هئي!

سکر ۽ روهڙيءَ جي وچ ۾ بکر ٻيٽ جي ٻنهي پاسي کان درياهه جا ايترا سوڙها لنگهه فقط ڪالاباغ کان مٿي آهن. ان کانپوءِ هن بيتاج بادشاهه ۽ لڇندڙ طبيعت واري درياهه جو شاهي رستو اَٺن، ڏهن ۽ پندرهن کان ويهن ميلن ۾ پکڙيل آهي. خود سکر کان مٿي درياهه جو پيٽ ٻارهن ميلن ۾ پکڙيل آهي.

سنڌ جي تاريخ اها پڪي شاهدي ڏئي ٿي ته گذريل گهٽ ۾ گهٽ ستن صدين کان وٺي سنڌو ڌارا روهڙي ۽ سکر جي وچ مان لنگهي رهي آهي، ان کان اڳ جي صورتحال بابت پڪي راءِ نٿي ڏيئي سگهجي. ارضياتي ۽ تاريخي حوالن سان سمجهيو وڃي ٿو ته هن لنگهه کان اڳ سنڌوءَ جو وهڪرو روهڙيءَ جي اوڀر ۾ اروڙ وٽان هو، جتان نَينهن ٽڪر وٽان ٿيندو ٽڪر جي ڪنڌي وٺي ڏکڻ طرف وڌندو ٿي ويو. خيرپور ضلعي ۾ ٽڪرين جي وٽ سان ڇڏيل زرخيز لٽ ۽ ٽڪرين تي قديم آثارن جا مختلف دورن وارا لڌل سلسلا سنڌوءَ جي قديم وهڪري جون پڪيون نشانيون آهن. ايڇ. ٽي. لئمبرڪ پنهنجي ڪتاب Sindh: A General Introduction ۾ سنڌ جي ميدانن ۽ سنڌو نديءَ واري باب ۾ بکر وٽان درياهه جي لنگهه تي بحث ڪيو آهي. هو ڌرتي وديا جي ماهر آر. ڊي. اولڌام جي زباني چوي ٿو ته،

”آڳاٽي وقت ۾ سنڌو ندي خيرپور وارين ٽڪرين جي چؤڌاري ميدان وٽان لنگهندي هئي ۽ لٽ جي گڏ ٿيڻ سبب ان جو پيٽٿرجندوويو. نيٺ هاڻوڪيون حالتون پيدا ٿيڻ کان اڳ اها هاڻوڪي وهڪري جي اوڀر ۾ وهڻ لڳي، لٽ سبب جڏهن زمين جو مٿاڇرو مٿي ٿيو ته هوءَ اولهه کان وهڻ لڳي. ان وقت تائين لٽ جو مٿاڇرو ايترو مٿي ٿي ويو هو جو روهڙي وٽ هڪ وٿيءَ سان هڪ سطح تي اچي بيٺو ڇاڪاڻ ته انهن ٽڪرين جي ڏکڻ ۾ گڏٿيل لٽ وارو مٿاڇرو اتر واري مٿاڇري کان گهڻو گهٽ هوندو تنهن ڪري سنڌوءَ جي پاڻي کي ان وٿي مان لنگهه مليو. هڪ ڀيرو لنگهه مليو ته پوءِ اتان ئي دائمي واٽ ٺاهي ڇڏيائين.“

سکر ۽ روهڙيءَ جي وچ مان درياهه پنهنجو مستقل لنگهه سن 1250ع ۾ ٺاهيو. هاڪڙو/ سرسوتي ندي ان کان ٿورو اڳ غالباً 1250ع ۾ سُڪي وئي هئي.