سکر ۽ بکر جي تاريخ

سکر ۽ بکر جي تاريخ

قديم شهر اروڙ وٽان سنڌوءَ جو وهڪرو سن 946ع ۾ تبديل ٿيو، تڏهن کان بکر ۽ روهڙيءَ اهميت حاصل ڪئي. آهستي آهستي ماڻهن سکر وارو پاسو به وسايو. پر سکر شهر کي ان مهل وڌيڪ حيثيت ملي جڏهن اروڙ مڪمل تباهه ٿيو ۽ مغل دور ۾ خاص ڪري شاهه بيگ ارغون (وفات 1521ع- 928 هه) بکر جي ٻيٽ تان قديم ڪٽنبن کي لڏائي ڇڏيو. هونئن به سکر، بکر ۽ روهڙيءَ جي تاريخ کي هڪ ٻئي کان جدا ڪري نٿو سگهجي. البت اروڙ جي ڦِٽڻ کان پوءِ هيءُ علائقو وڌيڪ اهميت وٺي سگهيو. اسان ڏسون ٿا ته اروڙ جي ڦٽل آثارن مان سرون کڻائي بکر جو قلعو تعمير ڪرايو ويو. ان کانپوءِ سکر کي فوجي اهميت ملي. ڇو ته پنجاب توڙي ڪوئٽا کان ايندڙ ويندڙ ماڻهن لاءِ هيءَ اهم جاءِ بڻجي وئي، افغانستان ۽ دهليءَ سان واپاري ناتن سکر کي عروج ڏنو.
ان عروج جي باوجود بنيادي اهميت بکر کي رهي جيڪو سکر ۽ روهڙيءَ جي وچ تي قديم وقتن کان اهم فوجي اڏو هو. اهو چوڻ غلط ٿيندو ته مغلن جي دور ۾ بکر واري قلعي جي پيڙهه پئي. جيڪڏهن اسان بکر واري قلعي جي تاريخ قبل مسيح ۾ ڳوليون ۽ ان کي وڌاءُ سمجهيو وڃي تڏهن به سن 62- عيسوي ڌاري هڪ يوناني ليکڪ هن هنڌ بيهڪر (Behker) جي وجود بابت ذڪر ڪري ٿو.
876ع ڌاري بغداد جي حاڪم هارون رشيد هيءُ قلعو نئين سر ٺهرايو ۽ پوءِ ان جي مرمت ان ۾ ڦيرڦار جو سلسلو آخر تائين هلندو آيو. بکر جو ٻيٽ ساڳي اروڙـ سکر ٽڪريءَ جو حصو آهي. ٻيٽ جي اوچائي 25 فُٽ آهي جنهن تي 30-35 فُٽ اوچيون ديوارون ٺاهيون ويون. هن پڪ سري قلعي کي ٻه در هئا هڪ ڏکڻ ۾ ۽ ٻيو اوڀر ۾. اهو سنڌ تي ارغونن جي قبضي ۽ انتهائي ظلم جو دور هو مرزا شاهه بيگ ارغون ۽ مير فاضل ڪوڪلتاش اتر سنڌ ۾ جنگجو قبيلن کي ڏهڪاءَ ذريعي تعبيدار ڪيو. مهرن، ڌاريجن، سميجن ۽ سهتن جا لڳ ڀڳ پنجاهه سردار پيش پيا. هنن اها آڻ ايتري سولائيءَ سان نه مڃي هئي. ان ئي دور ۾ بکر قلعي جي ڏکڻ اوڀر وارو خوني برج ڪيترن ئي سُورهين کي کائي ويو. اهو خوني برج 1520ع کان 1522ع تائين اگهاڙي ظلم جو مثال هو. هيءُ ٺيڪ اهو دور آهي جڏهن سمن جي حڪومت جي پڄاڻي ٿي يعني دولهه دريا خان ۽ مخدوم بلال وارو زمانو. 1541ع ڌاري همايون بکر تي ناڪام چڙهائي ڪئي. 1544ع ڌاري شيرشاهه سوريءَ چڙهائي ڪئي ان جو نالو شير ڳڙهه رکيائين. جلد ئي قلعو سندس هٿن مان نڪري ويو ۽ قلعي تي پراڻو نالو برقرار رهيو.
مرزا شاهه حسن جي زماني ۾ قلعي کي اڃا مضبوط ۽ بلند ڪيو ويو. ديوار چاليهه فُٽ بلند ٿي، ستر برج ۽ ست دروازا تعمير ٿيا. بکر ٻيٽ جي ماپ اٽڪل 1000x2500 فُٽ آهي. 91-1590ع (999هه) ڌاري اڪبر بادشاهه، بکر جو علائقو مير معصوم شاهه کي جاگيرطور ڏيئي ڇڏيو، جنهن جا پونئير اڄ تائين سکر ۾ رهن ٿا. سنڌ جي تاريخ ۾ بکر واحد قلعو آهي جيڪو ڪڏهن به ختم نه ٿيو آهي. هر فاتح ٺاهه ۽ ٺڳيءَ سان قلعي جو قبضو ورتو آهي، ڪو به زور ۽ طاقت سان قلعي ۾ داخل نه ٿيو آهي. قلعي جي ماڳ جي اهميت جو اندازو ان مان هڻي سگهجي ٿو ته اڄ تائين هتي فوج رهي ٿي.
قلعي سان داراشڪوه (1658ع) جي نسبت جا پڙاڏا به اچن ٿا، جنهن کي سنڌ جي صوفين جي حمايت حاصل هئي. بکر ڪلهوڙن کان پوءِ ٽالپرن جي قبضي ۾ رهيو، جيڪو نيٺ خيرپور جي ميرن کان انگريزن ڇڏايو. سن 1865ع کان 1876ع تائين قيدخاني ۾ تبديل ڪيو ويو، جنهن ۾ 320 قيدي رکڻ جي گنجائش هئي. اڄڪلهه قلعو هڪ اهڙو ڦٽل آثار آهي. جنهن جي مرمت فقط ان ڪري نٿي ڪري سگهجي جو هتي پاڪستان جي فوج مستقل ڪئمپ هڻي ويٺي آهي.