سڪندر جو پڙاڏو

سڪندر جو پڙاڏو

ڪافر ڪوٽ بابت چيو وڃي ٿو ته، اهو سڪندر اعظم ٺهرايو هو. جيڪڏهن اها راءِ درست سمجهجي ته پوءِ سوال اٿندو ته راجا سامبس جو قلعو ڪٿي هو؟ نيٺ به ڪيترن سوالن جا جواب ڳولي سگهجن ٿا؟ تاريخدانن جو ان سوال تي به وڏو بحث جاري آهي ته سڪندراعظم هندستان تي ڪهڙا اثر ڇڏي ويو يا ماڳهين ڪجهه به نه ڇڏيائين؟ اول ته سڪندر وارو هندستان اهو هندستان ناهي، جيڪو هاڻي پاڪستان جي اوڀر ۽ اوڀر ڏکڻ وارو ملڪ آهي. سڪندر اڄوڪي هندستان ۾ پير پاتو ئي ڪو نه هو. قديم تاريخن ۾ جتي جتي به هندستان جو ذڪر آيو آهي، خاص ڪري يوناني ۽ ايراني تاريخدانن جي حوالي سان، ته ان کي اڄوڪو پاڪستان يا اڄوڪي سنڌ ماٿري سمجهڻ گهرجي ڇو ته ايرانين توڙي يونانين جون فتحون، گنڌارا، پنجاب، سنڌ ۽ بلوچستان تائين محدود رهيون آهن. اها سچ پچ دلچسپ ڳالهه آهي ته جيڪو ملڪ هند (سنڌ) ناهي اهو هندستان سڏجي ٿو پر جنهن خطي کي تاريخن هندستان لکيو آهي، ان کي هندستان نٿو چئجي.
جيستائين سڪندر جي اثرن جو تعلق آهي ته، حقيقتاها آهي ته سڪندر جهڙي طوفاني رفتار سان آيو، تهڙيءَ طرح واءُ مينهن ٿي موٽي ويو، بالڪل ائين جيئن ناگا پربت جي گليشئر ڇڄڻ کان پوءِ هڪ وڏي ٻوڙان ٻوڙ ڪئي ۽ وڏو وهڪرو لڪن مان لنگهي ميدان لتاڙي، وڃي سمنڊ ۾ پيو ۽ وري نه موٽيو. سڪندر هاڻي هڪ پڙاڏي جي حيثيت ۾ باقي رهيو آهي. ڪٿي ڪٿي ڪن قديم آثارن ڏانهن اشارو ڪري مقامي ماڻهو چون ٿا، ”هيءُ قلعو سڪندر فتح ڪيو.“ ڪٿي ڪٿي کوٽاين مان سڪندري دور جا سڪا، سڪندر جي يادگيري ڏيارين ٿا. حقيقت اها آهي ته، سڪندر جيتري شان ۽ قوت ۽ همٿ سان سنڌوءَ جي ڪناري تي پهتو، سندس روانگي اوتري ٿڪاوٽ، مايوسي، ڦڙڦوٽ ۽ بددليءَ سان ٿي. جهلم جي ڪنڌيءَ تي راجا پوروءَ سان جنگ کانپوءِ کيس ڳالهه سمجهه ۾ اچي وئي هئي. سندس لشڪر ته هيڪاري ٿڪل هو. سڪندر زيوس (Zeus) ۽ اپالو ديوتائن جو سهارو وٺي لشڪر کي گهڻو وقت سنڀالي نه ٿي سگهيو.
سڪندري لشڪر جي موٽ عجيب هئي. ڀاڄ کائيندڙ لشڪر ڀاڄ وقت به سڪندر جي سٺي گرفت ۾ هو، تنهن ڪري ئي هو سلامتي سان ايران طرف وڌندو ويو ۽ نوان نوان ماڳ فتح ڪندو ويو. تاريخ پڙهندي محسوس ٿئي ٿو ته، سنڌ ۽ بلوچستان جي مقامي لوڪن وٽ جيتوڻيڪ سڪندري لشڪر جيتري سگهه ڪو نه هئي پر تڏهن به دشمن کي پگهر وٺائي ڇڏيا هئن. مقامي لشڪرجيڪي دوبدو وڙهي نه ٿي سگهيا، سڪندري ٽولن جا گهٽ گهيڙ جهلي مٿن اوچتا حملا ٿي ڪيا ۽ کين وڏا نقصان ٿي پهچايائون. دنيا ۾ نه تڏهن به اپکنڊ جي تاريخي دور ۾ گهاتڪ ويڙهه جو هيءُ شايد پهريون مثال هوندو، جيڪو مقامي ماڻهن ڪاميابيءَ سان جاري رکيو. پڪ سان چئي سگهجي ٿو ته، سنڌ ۾ گهاتڪ ويڙههجو اهو دستور اڳتي هلي رهزنيءَ ۾ تبديل ٿي ويو. اڄوڪا ڌاڙيل ساڳئي قسم جي حڪمت عملي ذريعي ئي پنهنجيون ڪارروايون جاري رکيو ويٺا آهن.

سنڌ ۾ يوناني ديوتا ۽ ديويون
بهرحال، سڪندر پنهنجي شانائتي موٽ وقت پنهنجن ساٿين کي فتح ٿيل شهرن تي حاڪم ٿاڦيندو هٽندو ويو هو. اهڙيءَ طرح هن سنڌ ۾ يوناني سماج جا ٻج ڇٽيا، جيڪي اڳتي هلي سنڌ جي مٽيءَ ۾ پنهنجو اثر وڃائي ويهي رهيا. ان ۾ يونانين جو ڏوهه ڪونهي، اهو سنڌ جي مٽيءَ جو تاثير آهي. يوناني پنهنجين ديوين ۽ ديوتائن جو تصور سنڌ ۾ ڇڏي ويا پر انهن جو حشر به سٺو نه ٿيو. يوناني پاڻ سان ”ڊائنا“ ديويءَ جو تصور کڻي آيا جيڪا شڪار جي ديوي آهي پر سنڌين ان ديوي کي ”ڏائڻ“ بڻائي ڇڏيو، جيڪا جهنگ ۾ انسانن جو شڪار ڪندي آهي.اها ئي ڏائڻ هندي ۽ اردو ٻوليءَ ۾ ”ڊائن“ سڏي وئي.
يونانين جي سڀ کان وڏي ديوتا ”زيوس“ جي نالي سان سنڌين جيڪا جٺ ڪئي آهي سا جيڪڏهن زيوس کي خبر پوي ته جيڪر چڙي پوي. زيوس جون صفتون آهن، زبردست طاقت وارو، ديوتائن جو ديوتا، اجيت، عاشق مزاج ۽ زاني. سنڌين زيوس کي سڏيو “دئوس“ جنهن جي معنيٰ به اهائي آهي زبردست طاقت وارو، اجيت ۽ تمام وڏو. سنڌي ڪنهن کي وحشي صفت ڏيندا ته چون، ”اصل دئوس لڳو پيو آهي“ يا .هل ڙي دئوس!“ يا ”کائي کائي دئوس ٿي پيو آهي.“ وغيره.