شاهراھہ تي ستل جو يا مٿو ويندو يا پٽڪو!

ويو آهي. تشريح کڻي ڪھڙي بہ ڪجي حقيقت اها آهي تہ ٺٽي جي سرداري شيرازين کي، ڪراچيءَ جي نائن زيرو (نئين زماني جو سردارڪو هيڊ ڪوارٽر) کي، ڪوهستان ملڪن کي، دادو جتوئين کي، گهوٽڪي، سکر ۽ شڪارپور مهرن کي، کيرٿر سيدن کي، لاڙڪاڻو چانڊين کي، خيرپور سيدن کي، سانگهڙ کان عمرڪوٽ حرن کي ۽ بدين سيدن کي. ايئن مقامي بادشاهين حوالي آهي. ڪو تجزيہ نگار ڀلي تہ ان کي مڪاني سطح تي جمهوريت چوي، مون کي اها قبائلي حڪومتن جي جديد صورت نظر ٿي اچي جن کي فوجي جمهوريت جي پٺڀرائي آهي.

ڇا ڪجي؟ ڳاني ڳيرا عقابن جي چنبن ۾ ڦٿڪن ٿا ۽ اسان جون نگاهون جمهوريت کانپوءِ اسلام ڏانھن کڄي وڃن ٿيون. افغانستان ۾ طالبان سڳورن تہ اهڙو اسلامي رنگ ڏيکاريو جو افغاني مسلمانن بہ ڀڄي جان ڇڏائي، سڀني کي ڏينھن جا تارا ڏيکاري ڇڏيائون، ان مارا ماريءَ ۾ پاڪستاني مسلمانن جا گهر تڙ بہ ڌماڪن ۾ ڌڏي ويا. هاڻي خدا جي خلق وڃي تہ وڃي ڪيڏانھن؟ هڪ پاسي هندستان، ٻئي پاسي افغانستان، اتر ۾ هماليہ جي اڀي ديوار ۽ ڏکڻ سمنڊ!

سچ پچ تہ هيءَ قوم هڪ اهڙي ڪيفيت ۾ آهي، جتي ان کي ڪو بہ رستو نٿو سجهي. هڪ صوفيءَ چيو، ”جيڪڏهن تنھنجو ذهن منتشر آهي، توکي سج جي حقيقت جي پڪ نہ آهي تہ پوءِ ان سان ڪھڙو فرق ٿو پوي تون ڪھڙا فيصلا ٿو ڪرين!“ مولانا روميءَ چيو، ”ڀلي تہ توهان رسيءَ ۾ هڪ سئو ڳنڍيون ٻڌو، رسي تہ هڪ ئي رهندي!“

هڪ تہ قوم جي اڳواڻن جا ذهن منتشر آهن. اصل سچائي، منزل ۽ فيصلي جي نتيجن جي خاطري ڪو نہ اٿن، ٻي پاسي هڪ ئي مسئلي کي هڪ هزار تجربن مان گذاريو ويو آهي.... نتيجو اهو ئي آهي تہ حل ڪجھہ بہ نہ نڪتو آهي ۽ نہ وري ڪجھہ بھتر ٿيڻ جي توقع آهي. اسان جي مجموعي قومي حالت اها آهي، ڄڻ ڪنھن شاهراھہ تي ستل آهيون. اهڙي حالت ۾ ڇا ٿيندو آهي؟ بقول نظامي، ”جيڪو شاهراھہ تي سمهندو ان جو يا تہ سر ويندو يا پٽڪو،”He who sleeps on the road will loose either his hat or his head.“