شاهه لطيف جو جنم ماڳ

وتڻ مل پنهنجي ڪتاب (Life, Religion and Poetry of Shah Latif) ۾ لکي ۽ جنم جو ماڳ هالا حويلي ڄاڻايو ان جي پوئلڳيءَ ۾ گربخشاڻي ۽ مرزا قليچ بيگ به هالا حويليءَ کي ولادت جي جاءِ ڄاڻايو“. اهڙيءَ طرح شاهه سائينءَ جي ولادت جي اصل ماڳ تي پردو پئجي ويو ۽ عالمن جي غلط فهميءَ وڏو مونجهارو پيدا ڪري وڌو.
سئي قندر قبرستان ۾ مائي ڄامان (ميان نور محمد ڪلهوڙي جي گهر واري) جي ٺهرايل مسجد ۽ کوهه به موجود آهي. مائي ڄامان جي نالي سان ٻيون به ڪافي مسجدون آهن پر اهي سڀ ويران پيون آهن. عام روايت آهي ته وقت جي عالمن فتويٰ ڏيئي انهن مسجدن ۾ نماز پڙهڻ ۽ پڙهائڻ کي ناجائز ۽ ناجائز پئسن مان ٺهيل قرار ڏنو هو پر اها وضاحت ڪٿي به ڪونه آهي ته اهو پئسو ڪهڙي طرح ناجائز هو؟ ايئن ٿو لڳي ته مائي گلان ۽ مائي ڄامان جي اولاد جي وچ ۾ سياسي اڻبڻت سبب ايئن ٿيو ۽ محققن / تاريخدانن ڪن مصلحتن سبب حقيقت تي پردو رکيو. شاهه لطيف سان مائي گلان کي ڏنل دعا جو حوالو جڙيل آهي. مائي گلان جي شادي ميان نور محمد ڪلهوڙي سان ٿي جنهن مان غلام شاهه ڪلهوڙو ڄائو. غلام شاهه ڪلهوڙي عقيدت سبب شاهه سائينءَ جو روضو به ٺهرايو، جڏهن ته مائي گلان سئي قندر ۾ مسجد جوڙائي هوندي! هن وقت مسجد ۽ کوهه ٻئي ڀڙڀانگ آهن. ميان نور محمد جي پٽن ۾ باهمي اختلافن ۽ اقتدار لاءِ جنگ دوران هي فتويٰ ڪنهن هڪ ڌر طرفان آئي هوندي.
شاهه لطيف مائي گلان کي ڪهڙي سال ۾، ۽ ڪهڙي ماڳ تي دعا ڪئي هوندي؟ روايتون چون ٿيون ته شاهه لطيف ڀٽ تي هو جو مائي گلان اتي ڳائڻ آئي ۽ ڀٽائي صاحب کيس دعا ڏني. دعا کان پوءِ جلد ئي مائي گلان جي شادي ميان نور محمد ڪلهوڙي سان ٿي جيڪو شاهه لطيف جو پوريءَ طرح همعصر هو. کيس ان مان غلام شاهه ڪلهوڙو ڄائو. روايت آهي ته جيئن ئي مائي گلان راڳ ڳائڻ ڀٽ شاهه پهتي، چغلن اهڙو اطلاع ميان نور محمد ڪلهوڙي کي ڏنو. ميان صاحب ان مائيءَ کي هڪدم حاضر ڪرڻ جو حڪم ڏنو. شاهه لطيف جي دعا کانپوءِ مائي صاحبه اڃا ڀٽ تي ئي هئي ته ميان جا سپاهي کيس وٺي ويا ۽ ميان جي روبرو پيش ڪيائون. ميان مٿس موهت ٿي پيو ۽ شريعت موجب ساڻس نڪاح ڪيائين. ميان نور محمد 1737ع ۾ سنڌ جي تخت تي ويٺو ۽ 1739ع ۾ نادر شاهه جي ڪاهه کي منهن ڏيڻو پيس، نتيجي ۾ غلام شاهه ڪلهوڙو ۽ سندس ڀاءُ عطر خان ضمانت طور قيدي ٿي ايران ويا، جيڪي پوءِ 1740ع ۾ واپس موٽيا.
نادر شاهه جي ڪاهه وقت غلام شاهه ڳڀرو جوان هوندو ڇو ته ميان نور محمد کيس نادر شاهه وٽ خلوت ۾ هڪ نياپو ڏيڻ لاءِ مير متاري سان گڏ موڪليو هو ته ”مان فرمانبردار آهيان ۽ خراج ادا ڪرڻ لاءِ تيار آهيان!“ تاريخ لکي ٿي ته نادر شاهه هن صاحبزادي جي چال چلت کان نهايت خوش ٿيو هو (تاريخ ڪلهوڙا ـ غلام رسول مهر). انهن تفصيلن کي نظر ۾ رکي ڊاڪٽر بلوچ جو خيال آهي ته مائي گلان 35 ـ 1134 هه (1721ع) ڌاري ڀٽ تي آئي هوندي ڇو ته شاهه لطيف چاليهن سالن جي عمر (1142 هه ۾ ڀٽ وسائڻ جو خيال ڪيو هو. ممڪن آهي ته اها ڀٽ تي لڏي اچڻ کان ڪجهه اڳ جي ڳالهه هجي جڏهن شاهه لطيف پنهنجن فقيرن سان ڪڏهن ڪڏهن اتي سماع جي محفل ڪندو هو، جو ميان نور محمد (حڪومت: 1737ع کان 1753ع) کي ٻڌايو ويو هو ته ’سيد ڀِٽ تي آستانو ٺاهڻ جي خيال ۾ آهي‘. شاهه سائينءَ راڳ ۽ سماع جو باقاعدي رواج / بنياد سن 1144 هه ۾ شاهه حبيب جي وفات کان جلد پوءِ غالباً هڪ مهيني اندر 1731-32ع ۾ وڌو (سانگي). ان وقت ميان نور محمد اڃا حڪومت نه سنڀالي هئي پر والد جو اعلانيل جانشين هوندو. مائي گلان خدا آباد ثاني ۾ ’گلان جو ڪوٽ‘ ۾ رهي، هي ڪوٽ هالا کان اتر ۾ ڪجهه ڪلوميٽرن تي هو، جيڪو تازو ئي ڊاهي ٻنيون ڪيون ويون آهن.