شاهه ڪريم جو دور / ارغون ترخان پس منظر

شاهه ڪريم جو دور / ارغون ترخان پس منظر
شاهه ڪريم جو جنم 20 شعبان 944 هه (22 جنوري 1538) تي ٿيو. شاهه ڪريم مٽياريءَ مان لڏي وڃي بُلڙيءَ ۾ ويٺو ۽ 7 ذوالقعد 1032 هه (2 ـ سيپٽمبر 1623ع) تي بلڙيءَ ۾ ئي وفات ڪيائين. سندس جنم ڄام نظام الدين سمي جي وفات کان 30 سال پوءِ ۽ سمن جي سلطنت جي خاتمي کان 18 سال پوءِ ٿيو. سياسي طرح هي ارغونن ۽ ترخانن جي جبر جو سخت ترين دور هو. ارغونن جو دور 927 هه (1521ع) کان شروع ٿيو ۽ 962 هجريءَ (1555ع) ۾ ختم ٿيو ۽ ترخانن جي آزاد حڪمراني 962 هه کان 1000هه (1592ع) تائين آهي يعني، جڏهن ارغونن جو دور ختم ٿيو تڏهن شاهه ڪريم جي عمر 18 سال هئي، ۽ جڏهن ترخانن جي آزاد حڪومت مغلن جي هٿان ختم ٿي، شاهه ڪريم ان کان پوءِ به 32 سال حيات هو. مرزا عيسيٰ خان تر خان جي ڏينهن ۾ 963 هه (1555ع) ۾ پورچوگيزن ٺٽي کي باهه ڏيئي ڦر لٽ ڪئي هئي، اهي شاهه ڪريم جي نوجوانيءَ جا ڏينهن آهن. گويا اهو ممڪن آهي ته شاهه ڪريم ڪنهن موقعي تي شاهه حسن ارغون، عيسيٰ خان ترخان اول ۽ ان کان پوءِ مرزا جان بابا ، مرزا باقي بيگ، مرزا جاني بيگ ، مرزا غازي بيگ، مرزا خسرو چرڪس تائين اڪثر ترخان حاڪمن ۽ گورنرن کي اکين سان ڏٺو هجي! بيان العارفين ۾ شاهه ڪريم جون ڪجهه ملاقاتون ترخان حڪمرانن سان بيان ٿيل آهن جن مان هڪ واقعي ۾ بيان ڪيل ٿيل آهي ته شاهه ڪريم کي مرزا جاني بيگ جي آڏو پيش ڪيو ويو. مرزا غازي بيگ ۽ مرزا قاسم چرڪس جي حوالي سان به واقعا درج آهن. مرزا جاني بيگ اڪبر اعظم جي سپه سالار خانِ خانان جي هٿان 1592ع ۾ شڪست کاڌي هئي. سو، شاهه ڪريم سنڌ کي مغلن جي هٿن ۾ ويندي به ڏٺو. هن مڪليءَ تي سمن سلطانن جا ٺهيل مقبرا ۽ ترخانن جي مقبرن جي هلندڙ اڏاوت به ڏٺي هوندي.
چنيسر نامي ۾ بيگلارن کي سيد قرار ڏنو ويو آهي (ص 28) ۽ اهڙو شجرو به ڏنو ويو آهي جنهن ۾ امير شاهه قاسم خان زمان بن سيد قاسم بن سيد ابوڪ بيگ بن جوجڪ بيگ (برادر زاده فريد بيگلار) بن سيد علاؤالدين بن سيد نظام الدين ... ... اهڙي طرح اهو شجرو امام زين العابدين تائين پهچايو آهي. هي شجرو مقالات الشعراءَ ۾ درج آهي پر درست نه آهي ۽ ان شجري جي ماخذ جو پتو ئي نه آهي.
تاريخ طاهري ۾ بيگلارن بابت ڪجهه احوال ملي ٿو جنهن موجب بيگلار ”اصل سمرقند جا ۽ بيگلار قبيلي کان آهن“ نقشن موجب بيگلار ايران جي حدن ۾ سبزوار کان اتر اوڀر ۾ 100 ڪلوميٽرن جي پنڌ تي هڪ ماڳ آهي. سيد قاسم بيگلار (امير شاهه قاسم جو پيءُ) شاهه حسن ارغون جي زماني ۾ (928 هه/ 1522ع کانپوءِ) سمرقند کان هجرت ڪري سنڌ آيو. جيئن ته ان خاندان جو تعلق ارغونن جي هن خانوادي (هڪ ئي وڏي جو اولاد) سان سمرقند ۾ به هو، تنهنڪري ايندي شرط مرزا شاهه حسن ارغون کيس اکين ۾ جاءِ ڏني ... کيس پنهنجن خاص اميرن ۾ شامل ڪري ’جهيجه‘ پرڳڻو مدد معاش لاءِ تصرف ۾ ڏنو. ڳوٺ جهيجه اڄ به مٽياري تعلقي جي حدن ۾ ڀٽ شاهه کان ڏهاڪو کن ڪلوميٽر ڏکڻ ۾ اڏيري لال طرف موجود آهي. مرزا باقي بيگ پنهنجي پٽ شاهه رخ جي مرڻ کانپوءِ امير شاهه قاسم کي نصرپور جو حاڪم مقرر ڪيو هو. امير قاسم بيگلار شاهه حسن ارغون ۽ همايون جي لشڪرن وچ ۾ معرڪن دوران ڪنهن معرڪي ۾ سن 954 هه (1547ع) ۾ مارجي ويو کيس تورڪي قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو. سندس پٽ امير شاهه قاسم خان زمان عمرڪوٽ ۾ هڪ راجپوت ماءُ مان 947 هه (40ـ1541ع ) ۾ ڄائو . ترخان دور ۾ هن جو نهايت اهم ڪردار رهيو آهي. امير شاهه قاسم خان زمان جي تربيت ۽ پرورش تي شاهه حسن ارغون خاص ڌيان ڏنو ۽ ڪاڇي جو هڪ ڳوٺ کيس عطا ڪيائين. مرزا عيسيٰ خان (اول) جي مرڻ کان پوءِ سندس پٽ مرزا باقي ۽ مرزا جان بابا ڪيترا سال پاڻ ۾ وڙهندا رهيا. شاهه قاسم خان زمان ان ويڙهه ۾ جان بابا جي طرف هو. هن مرزا باقيءَ تي ٻيڙيءَ ۾ گهاتڪ وار ڪيو پر هو بچي ويو. بعد ۾ ٻنهي ڀائرن ۾ صلح ٿيو ته مرزا باقيءَ خان زمان کي پنهنجن اميرن ۾ شامل ڪيو. مرزا باقيءَ جي خودڪشيءَ کانپوءِ خان زمان جي طرفداريءَ سبب مرزا جاني بيگ کي اقتدار مليو. مرزا جاني بيگ جي وقت ۾ اڪبر بادشاهه جي سپهه سالار خان خانان ڪاهه ڪئي ته ان جي به سامهون ٿيو. مرزا باقي بيگ خان زمان کي نصرپور جو علائقو جاگير ڏنو هو، سيکاٽ ۽ جوڻيجن جو پرڳڻو به سندس حوالي هو. خان زمان وٽ هڪ گهوڙو هو جنهن جو نالو ’مرگهه‘ رکيو هئائين. سڄي عمر ان تي سوار ٿي جنگ ڪيائين، اهو مري ويو ته ان کي به شان مان سان اباڻي قبرستان تورڪي ۾ دفن ڪرائي ان تي پڪين سرن جو منارو ٺهرايائين. ان کي مرگهه مينار چوندا هئا. ان مينار جا نشان اڃا تائين مالڪ جي قبر جي ڀرسان موجود آهن. ميون وهيون به ان ئي دور ۾ هو ۽ خان زمان سان خاص تعلق هئس (چنيسر نامه) انڪري ميون صاحب وفات ڪئي ته کيس خان زمان جي خانداني قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو. اهو قبرستان عثمان شاهه جي هڙيءَ وٽ آهي ۽ ميون وهيون جي نالي سان مشهور آهي. (ميون وهيون جي قبر جو تعويذ به ارغون / مغليه طرز جو آهي. شايد اهو پوءِ وارن وقتن ۾ ڪنهن ارغون جي قبر تان کڻي ميون صاحب جي مزار تي رکيو ويو آهي)،
امير شاهه قاسم خان زمان شاهه ڪريم سائينءَ جو همعصرآهي . خان زمان کي اٺ يا نوَ پٽ هئا: سڀ کان وڏو امير ابوالقاسم سلطان، ٻيو نمبر مرزا قاسم. ٽيون مير مقيم سلطان. چوٿون مير فتحي بيگ وغيره. ترخان خان حاڪم مرزا غازي بيگ انهن مان امير ابوالقاسم جون اکيون 1012 هه ۾ ڪڍايون هيون امير قاسم اڃا جيئرو هو جيڪو 1019هه (1610ع) ۾ 72 سالن جي عمر ۾ گذاري ويو. شاهه قاسم خان زمان جو ناٺي مير علي شير ارغون (1020هه (1611ع ) ۾ نصرپور وٽ جنگ دوران مارجي ويو. اهو قلعو اتي ئي تورڪي ويجهو موجود هو، جتي اها جنگ لڳي (چنيسر نامو: مقدمو: حسام الدين راشدي). مرزا قاسم سلطان 1032 هه (23 ـ 1622ع ) ۾ فوت ٿيو. ابوالقاسم 1039هه (30 ـ 1629ع ) ۾ لاڏاڻو ڪيو. هي سڀ امير تورڪي قبرستان ۾ دفن آهن ۽ انهن سڀني جي قبرن تي ’ارغون‘ لکيل آهي. جيتوڻيڪ مير علي شير قانع مقالات الشعراءَ ۾ شجرو ڏيئي هن خاندان کي امام زين العابدين سان ملايو آهي. ان هوندي به اوليت ان ڳالهه کي ڏبي جيڪا قبرن جا ڪتبا ڳالهائين ٿا. سڀني قبرن تي چٽو ئي چٽو ارغون لکيل آهي، ۽ ارغون چنگيزي نسل آهي، انهن جو سيد سلسلي سان ڪوبه تعلق نه آهي. 1034 هه تائين خان زمان جو ڪٽنب نصرپور تي موجود هو. خان زمان جي پوٽاڻ مقامي سماٽ قبيلن مان شاديون ڪري منظر تان گم ٿي وئي، پوءِ انهن جو نالو ڪونه ٿو ٻڌجي. جڏهن ٺٽي ۽ نصرپور جون سياسي حالتون بدليون ته هيءُ ڪٽنب زوال پذير ٿيو. ان کان پوءِ باقي بچيل فرد ٽڙ پکڙ ٿيا هوندا ۽ انهن مان ئي هڪ شاخ ڪوٽڙي مغل ۾ ديرو ڄمايو هوندو.
سن 1034 هه (1624ع) کان پوءِ ارغونن جو نالو عام زبان تي نه ٿو ٻڌجي. خود مرزا جان بيگ ارغون (شاهه لطيف جو سهرو وفات: 1124 هه 1712ع) جيڪو تورڪي ۾ دفن آهي، مرزا مغل بيگ جي نالي سان مشهور هو. ان مان اهو گمان ڪري سگهجي ٿو ته ارغونن جي زوال ک�