شاگردن جو ٽيون طبقو

شاگردن جو ٽيون طبقو
چڱو ٿيو جو اها ڳالهه موالنا عزيز الله ٻوهئي چئي جيڪو پاڻ به نه رڳو هڪ مذهبي ڪتبه فڪر سان تعلق رکي ٿو پر سنڌ ساگر پارٽيءَ جو چيئرمين به آهي. اها ڳالهه ڪو عام شهري چوي ها ته هڪدم سندس نراڙ تي ”اسلامي دشمنيءَ“ جو ٺپو لڳي وڃي ها! مولانا ڳالهه درست چئي آهي بلڪه اهڙو سچ ڳالهائڻ جي جرئت ڪري هن اصل ۾ ان عجيب غريب چڪر طرف ڌيان ڇڪايو آهي جنهن تحت ظاهري طرح انسان جي تربيت ٿئي ٿي پر اصل ۾ معاشري ۾ هڪ اهڙو طبقو وڌايو پئي ويندو رهيو آهي جيڪو اڻگهربل، غير پيداواري، ڪڏهن ڪڏهن ته تمام خطرناڪ ۽ عام طور تي پنهنجن استادن جي حڪم جو غلام ٿئي ٿو. هي مدرسي ۾ پڙهندڙ ٻارن جو طبقو آهي جنهن کي عام طور تي کٿابي چيو وڃي ٿو پر بقول مولانا عزيزالله ٻوهئي جي، ”مدرسن ۾ قرآن مجيد نٿو پڙهايو وڃي، اتي صرف پنڻ سيکاريو وڃي ٿو!“
مولانا ان صورتحال جو تجزيو ڪندي چوي ٿو، ”قرآن هڪ فاتح ڪتاب آهي پر هاڻ اهو شڪست کاڌل ماڻهن جي هٿن ۾ اچي ويو آهي. مولوين ۽ پيرن قرآن شريف تي بند ٻڌي ڇڏيا آهن ۽ اهي لالچي ۽ ٺڳ آهن... سنڌ ۾ موجوده مايوسيءَ جو سبب گهٽ علمي ۽ غلط تعليمي نصاب آهي.“ اهي گهائيندڙ ڳالهيون هن مولانا عبيدالله سنڌي اڪيڊمي پاران ڪرايل هڪ ليڪچر ۾ چيون، جيڪي معاشري ۾ سنجيده عالمن کي ڇرڪائڻ لاءِ ڪافي آهن. هيٺئين طبقي جا مائٽ پنهنجا ٻار مدرسن ۾ پڙهائي لاءِ ان لاءِ اماڻين ٿا ته جيئن اهي علم سان گڏ ”ڪائناتي سچ“ کي سمجهي سگهن. ڪائناتي سچ تائين پهچڻ جي صرف اها ئي واٽ آهي ته بندو خدا جي خلق جي خدمت، دل جي سچائي، تعليم ۽ مشاهدي سان پاڻ کي ڪائنات ۾ ملائي هڪ ڪري ڇڏي پر ايئن ٿئي ڪو نه ٿو. کٿابين کي چندو وٺڻ جي ڪم تي لڳايو وڃي ٿو ۽ راشن پاڻي لاءِ گودڙي ڪلهي تي ٽنگي گهر گهر پنڻ لاءِ موڪليو وڃي ٿو.
انهن مدرسن جو ڊسيپلين پنهنجي اصل روح ۾ کڻي ڪهڙو به هجي، پر هي اهو زمانو ڪو نه آهي جڏهن ملڪ جا سڀ شاگرد چاهي اهي شاهي خاندان جا هجن يا هاريءَ جا ٻار هجن، ساڳئي تڏي تي ويهي ساڳئي ڊسيپلين سان علم حاصل ڪندا هئا. کٿابي پاڪستان ۾ شاگردن جو ٽيون طبقو آهي. هڪڙا شاگرد مشنري اسڪولن جون ڳريون فيون ڀري جديد دنيا ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ تيار ٿين ٿا. ٻيا ٻار سرڪاري اسڪولن جون جهڙيون تهڙيون فيون ڀري ڊسيپلين کان وانجهيل ماحول ۾ امتحان ڏيندا هليا وڃن ٿا ۽ وقت اچڻ تي ڊگريون هٿن ۾ کني نوڪريءَ جي تلاش ۾ جتيون گسائين ٿا ۽ ٽيا ٻار اهي کٿابي آهن جن جو ننڍپڻ مدرسن لاءِ چندا جمع ڪرڻ ۾ کپي وڃي ٿو ۽ جوانيءَ ۾ ”طالبان“ ۽ ”مجاهدين“ جو روپ وٺي ”اسلام نافذ ڪرڻ“ جي نعري هيٺ جنگ جي مدان ۾ ختم ٿي وڃن ٿا. سندن ذهني تربيت ئي اهڙي ٿي ٿئي جو مخصوص فرقن سان تعلق رکندڙ مدرس کٿابين لاءِ مرشدن جو رتبو وٺي وڃن ٿا ۽ پوءِ سندن زبان مان نڪتل هر لفظ کٿابيءَ لاءِ ”هڪم“ بڻجي وڃي ٿو ۽ هو ان حڪم جي تعميل ۾ اهو ئي ڪجهه ڪري ٿو، جنهن جو حڪم ”محترم استاد“ ڏنو. اهو حڪم چندو وٺڻ کان جهاد ڪرڻ تائين ڪجهه به ٿي سگهي ٿو.
پاڪستان ۾ مدرسن مان پڙهي نڪتل ڪيترو سيڪڙو شاگرد ڪائناتي سچ تائين پهچڻ لاءِ پر امن واٽ تي هليا آهن ۽ ڪيترو سيڪڙو شاگردن محترم استادن جي حڪم تي زور زبردستيءَ سان پنهنجا عقيدا سماج تي مڙهڻ جي ڪوشش ڪئي آهي!؟ ان سوال جو جواب بهتر آهي ته اهي عالم سڳورا ئي ڏين جن کي ”ڪل ۽ جز“ جي رشتي جي بهتر ڄاڻ آهي. مدرسن ۾ ڇا پڙهايو وڃي ٿو ۽ ڇا نٿو پڙهايو وڃي؟ اهو سوال به اهم آهي. ٿي سگهي ٿو ته مولوي صاحبن جي اڪثريت جيڪا مختلف فرقن ۾ ورهايل آهي، ڪنهن هڪ نصاب تي متفق نه ٿئي پر اها سڄي معاشري جي خواهش هوندي ته جيڪر مدرسن ۾ جديد علم به پڙهايا وڃن ۽ مدرسي ۾ پڙهندڙ ٻارن جي ذهنن م استاد کي پنهنجا ذاتي خيال داخل ڪرڻ جي اجازت نه هئڻ گهرجي، ڀلي ته ٻار پنهنجو ذهن استعمال ڪري ۽ ”سچ“ تائين پهچڻ جي جستجو ڪري!
هيءُ ٻڌ ڌرم يا هندو ڌرم جي قديم پاٺ شالا طرز تي تعليم ڏيڻ جو دور نه آهي، جنهن ۾ گرو وڏي بڙ جي هيٺان ويهي پاٺ پڙهائيندو هو پر ان پاٺ کان اڳ وديارٿي شهر جھو چڪر هني پاٺ شالا لاءِ ڀڪشا ۾ راشن وٺي گروءَ جي قدمن ۾ رکندا هئا ۽ پوءِ گرو کين ويد شاسترن کان وٺي سياست ۽ جنگ جي تربيت ڏيڻ تائين سڀ ڪم ڪندا هئا. اهو اڳئين دور جو سماجي قدر سهي، جيڪڏهن اڄوڪي وقت جي عالمن جي خيال ۾ به اهو ئي درست آهي ته پوءِ قوم ڇا ٿي چئي سگهي؟ مولانا ٻوهئي جنهن جرئت سان هڪ سماجي خرابيءَ جو ذڪر ڪيو آهي ان تي کيس جس هجي پر مولانا اصل ۾ اهو سوچڻ جي دعوت به ڏني آهي ته خود عالم سڳورا ۽ سڄو معاشرو ان بنيادي خرابيءَ جي تدارڪ لاءِ ڪيئن ٿو سوچي جنهن ۾ مدرسي جو ٻار پنڻ جي ڌنڌي تي لڳايو وڃي ٿو ۽ اهڙيءَ طرح هن جي اندر جو انسان جاڳائڻ بدران ماريو ۽ چيڀاٽيو وڃي ٿو ۽ انت ۾ هن کي هڪ اهڙو انسان ٺاهيو وڃي ٿو جيڪو پنهنجي سوچ جو مالڪ نه، پنهنجي استاد جي مرضيءَ جو غلام هجي ٿو!