شفاعت

اچي ٿو سو مڙيوئي خاڪ آهي. جڏهن ڏسڻ ۽ هٿ لائڻ سان سڀ ڪجهه خاڪ معلوم ٿئيس تڏهن خاڪ کي پاڻي تصور ڪري پوءِ وري هوا تصور ڪري ۽ پوءِ باهه وغيره وغيره.

اهڙا طريقا مٿي بيان ڪيل ڪتاب ۾ گهڻا ڏنل آهن ۽ تفصيل سان بيان ڪيل آهن. مون فقط چار انهن منجهان هت ڏنا آهن سي به بلڪل مختصر طور. اهي ئي طريقا آهن جن بابت مون مٿي چيو آهي ته نه رسول الله ﷺ ڪمايا آهن نه اصحابن سڳورن، نه قرآن مجيد ۽ حديثن ۾ نه فقهه ۾ بيان ڪيل آهن. تنهن ڪري بدعت آهن ۽ ڪل بدعت گمراهي آهي. مگر عام طرح ته خيال ڪيو وڃي ٿو ته انهن ئي طريقن سان واصل با الله ۽ ولي الله ٿو ٿجي. مان ٿو پڇان ته انهن طريقن کان سواءِ ولي الله ٿي نه ٿو سگهجي ته اصحاب سڳورا اولياءَ نه هئا ڇا ۽ ڇو نه الله ۽ الله جي رسول اهڙا طريقا سيکاريا جن سان ئي ولي الله ٿي ٿو سگهجي؟

ٻئي هڪڙي قسم جو ذڪر به بيان ڪيان ٿو جو عام ماڻهو سومهڻيءَ جي وقت يا اسر جي وقت آواز سان ڪندا آهن. مان جڏهن ننڍو هوس تڏهن منهنجي ڏاڏي جي مرشد جي اولاد وارا پير منهنجي ڳوٺ ۾ ايندا هئا ۽ سومهڻيءَ جي وقت مريدن ۽ جماعتين سان گڏجي ڳچ وقت زور سان لا الا الا الله، لا الا الا الله ۽ پوءِ وري ڳچ وقت الا الله، الا الله پوءِ وري ڳچ وقت الله الله ۽ ڳچ وقت ’هو هو‘ ڪري پوءِ منهن مونن ۾ وجهي گهڙي کن مراقبه ڪري، پوءِ دعا گهرندا هئا. ائين هاڻي به گهڻائي مرد خواه زالون سر ۽ آلاپ سان ڪندا آهن. مون هڪڙي عالم سڳوري کان پڇيو ته حضرتﷺ جن ۽ اصحاب سڳورا ائين ڪندا هئا يا نه؟ جواب ڏنائين ته نه.

هاڻي اچان ٿو انهي سوال تي ته اهو ڪهڙو ذڪر آهي جنهن جو حڪم قرآن شريف ۽ حديثن ۾ آهي ۽ ان حڪم جي تعميل حضرت ﷺ ۽ اصحاب سڳورن ڪيئن ڪئي؟ ذڪر جي معنيٰ يادگيري آهي ۽ يادگيري ڏياريندڙ به آهي. جيڪڏهن ڪنهن به شخص کي پنهنجي پٽ يا پياري دوست سان گهڻي محبت هوندي آهي ته ان کي اهو پٽ يا دوست بي اختيار هر وقت ياد هوندو آهي. هن جي رفتار گفتار، شڪل شباهت، مرڪڻ کلڻ وغيره وغيره سڀ ڪجهه اکين آڏو رهندو آهي. جيڪڏهن ٻيو ڪو ماڻهو ساڻ هوندو اٿس ته ان سان پنهنجي پٽ يا دوست جون ڳالهيون ڪندو آهي ۽ سندس صفتون ۽ گڻ بيان ڪندو آهي. عملن وري انهيءَ جي مرضيءَ موجب هلندو آهي ۽ هنن جي لاءِ سوکڙيون پاکڙيون وٺندو آهي مگر سندن نالي جو ڪڏهن به ورد ڪو نه ڪندو آهي. يعني اڪيلائي ۾ يا ٻين جي روبرو ۽ دل ۾ يا آواز سان يوسف، يوسف يوسف يا يعقوب يعقوب ڪو نه چوندو آهي. اهڙيءَ طرح جيڪڏهن ڪنهن شخص کي علم عقل ۽ قدرت تي غور ويچار ڪرڻ ۽ چڱي صحبت جي اثر کان الله تعاليٰ لاءِ محبت پيدا ٿيندي آهي ته هن کي به بي اختيار هر وقت اڪيلائي ۾ خواه مجلس ۾ کائيندي پيئندي، گهمندي ڦرندي، ڪم ڪندي الله تعاليٰ ياد هوندو آهي. الله تعاليٰ جي يادگيري جي ڪري هر وقت گناهن کان بيزار رهندو آهي ۽ الله تعاليٰ جي مرضيءَ موجب عمل ڪندو آهي. هر وقت سندس تعريف ۽ سندس صفتون ۽ حڪم احڪام بيان ڪندو آهي ۽ هر وقت هر ڪم ۾ کانئس مدد ۽ هدايت گهرندو آهي. مناسب موقعن تي ۽ دل جي جذبي ۽ سمجهه سان ”بـسم الله لا الا الا الله سبحان الله الحمد الله الله اڪبر“ ۽ اهڙا ٻيا ڪلما دل ۾يا آواز سان ڪڍندو آهي ۽ دل سان هنڊائيندو آهي. مجلس ۾ به الله تعاليٰ جون هدايتون ۽ حڪم ۽ صفتون بيان ڪندو آهي ۽ وعظ ۽ تقريرون ڪندو آهي. سڀڪو ڪم بـسم الله چوڻ سان شروع ڪرڻ ۾ به الله تعاليٰ جي يادگيري آهي. هر وقت الله تعاليٰ کان دعائون گهرڻ به ذڪر آهي. دست به ڪار دل به يار! ائين نه ته هٿ هجي تسبيح ۾، الله جو نالو زبان تي مگر دل ۽ خيال ٻئي پاسي - انهيءَ ڪري سڀني کان چڱو ذڪر آهي قرآن شريف سمجهه سان پڙهڻ ڇو ته قرآن شريف پڙهڻ سان نه رڳو الله تعاليٰ جي يادگيري ٿي اچي پر سندس صفتون ۽ حڪم احڪام به معلوم ٿا ڪجن. نماز به ذڪر آهي ڇو ته نماز ۾ به الله تعاليٰ جي تعريف ٿي ڪجي ۽ منجهس قرآن شريف ٿو پڙهجي - حديثن مان معلوم ٿو ٿئي ته رسول الله ﷺ هر ڪم ۾ هر موقعي تي مناسب دعائون گهرندا هئا - جن کي اهي دعائون معلوم ڪرڻيون هجن سو مولانا مولوي صاحب رحيم بخش مرحوم جو ڪتاب نالي ”اسلام کي چهڻي ڪتاب“ پڙهي ڏسي - انهيءَ ۾ عربي دعائون به ڏنل آهن ۽ انهن سان گڏ اڙدوءَ ۾ ترجمو به ڏنل آهي - مولانا صاحب ان ڪتاب جي مهاڳ ۾ ذڪر جي فائدن جون حديثون ڏيئي فرمائي ٿو ته

پس جب دعائين ايسي بي نظير فوائد پر مشتمل هين تو اس لئي اراده هوا که اب چهڻي ڪتاب دعائون مين با ترجمئه مختصر اور چهوڻي تقطيع پرچهاپ کر شايع کرين. هن مان سمجهي - وري ”اسلام کي ساتوين ڪتاب“ ۾ ترغيب فضيلت نماز صبح و عصر کي بعد ذڪر کرني اور نفل پڙهني مين“ جي سري هيٺ لکي ٿو

"اور فرمايا آنحضرت ﷺ ني جو شخص عصر کي نماز بعد آفتاب کي ڊوبني تک ذڪر ڪرتا رهي اس کو بهي ايسا ثواب ملتا هي جيسا صبح کي نماز کي بعد آفتاب نکلني کي وقت تک ذڪر کرني سي ملتاهي ان اوقات مين جو اور دعائين وارد هين انکو هم اسلام کي چهڻي کتاب مين با فواعد و ترجمه لکهه چکي هين–

هن مان به معلوم ٿيندو ته ذڪر ۽ دعائون ساڳي ڳالهه آهي. قرآن شريف ۾ جو فرمايل آهي واذڪر اسم ربڪ في نفسڪ تنهن جي معنيٰ اها ناهي ته پير ارشاد الله شاهه جا بيان ڪيل طريقا ڪمايو مگر معنيٰ هي آهي ته دل ۾ پنهنجي رب جو نالو ياد رکو. هڪڙي هنڌ ذڪر کي اڪبر سڏيو ويو آهي ان جو مطلب اهو ناهي ته ذڪر نماز کان وڌيڪ آهي ڇو ته نماز پاڻ اعليٰ ۾ اعليٰ ذڪر آهي، مگر مطلب هي آهي ته نماز وغيره جهڙن ڪمن ۾ سڀ کان مکيه ڳالهه يا مکيه مقصد يا مکيه فائدو آهي الله تعاليٰ ۽ سندس حڪمن جي يادگيري. ابن جرير جي خيال موجب الله جي حڪمن جي پيروي ڪرڻ به ذڪر آهي - منهنجي خيال ۾ ذڪر اهي ئي آهن جيڪي مون بيان ڪيا آهن - اصحابن سڳورن به انهن نمونن سان ذڪر ڪيو. اسان کي به گهرجي ته سڀني ديني معاملن ۾ اصحابن سڳورن جي پيروي ڪريون. انهن جي روش ڇڏي ٻي روش وٺڻ گمراهي ۾ پوڻ آهي. جيڪي نيون ڳالهيون نڪتيون آهن سي بدعت آهن. خصوصن تصوف جا جيڪي نوان طريقا نڪتا آهن جن کي ذڪر سڏيو ٿو وڃي سي ذڪر جي معنيٰ هيٺ بلڪل اچي نه ٿا سگهن، انهن کي ذڪر سڏڻ ئي نه گهرجي. ڪوڙي تصوف جو نتيجو اهو نڪتو آهي جو نوانوي سيڪڙو ماڻهو اسلام ۽ شريعت کي معمولي ٿا سمجهن. قرآن ۽ حديث جي علم حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ئي نه ٿا ڪن ۽ الله تعاليٰ جي پرستش بدران پير پرستي فقير پرستي ۽ قبر پرستي اختيار ٿا ڪن.