شمشيرالحيدري

ٻه ٽي ڀيرا بدر الدين صدر الدين چوندو هو.
هو انتهائي تجربيڪار ايڊيٽر هو. يارهن سال ٽه ماهي مهراڻ ۽ يارنهن سال ماهوار نئين زندگي؛ اليڪٽرناڪ ميڊيا جو تجربو جداــ ناٽڪ، پروڊڪشن، ڪمپيئرنگ ... هر شئ سندس ڏائي هٿ جو کيل هو. هٿن ۾ سگريٽ کيڏائيندو هو ته سندس ذهن ۾ خيال سرجڻ ۽ پني تي لهڻ شروع ٿي ويندا هئا.
سال 1986 کان پوءِ جڏهن مهاجرن فساد ڪيا، اهو ايم ڪيو ايم جي اڀرڻ جو زمانو هو. حالتون وڌيڪ خراب ٿيون ته هڪ ڏينهن اردو اديبن جي طرفان نياپو مليو ”اچو ته ڳالهيون ڪيون!“ هي رئيس امروهويءَ طرفان سڏ هو. سندس بنگلو گارڊن واري علائقي ۾ هو. هي سڏ سنڌي ادبي سنگت ڪراچي شاخ کي سنڌي اديبن جي نمائنده تنظيم محسوس ڪري ڏنو ويو هو. اسان شمشير کي پنهنجو اڳواڻ ڪيو. ٻيا دوست انور پيرزادو، فقير محمد لاشاري، ۽ غالباً هدايت بلوچ ۽ عبدالرحمان نقاش به گڏ هئا. اردو اديبن پاران ٽيئي ڀائر يعني رئيس امروهوي، سيد محمد تقي (جنهن ڪنهن وقت ’داس ڪيپيٽال‘ جو اردو ترجمو ڪيو هو)، جون ايليا ۽ هڪ ٻيو صاحب هو. اهو شايد ڪو سرمائيدار هو، هو سڄو وقت خاموش هو ۽ گفتگو ۾ شامل نه ٿيو. البت ميٽنگ جو بندوبست شايد ان ئي ڪيو هو. ان ۾ سندس ڪهڙو مفاد هو؟ آئون نه ٿو ڄاڻان. ممڪن آهي ته هو سندن ڪو عزيز هجي يا ’غيباتي مخلوق‘ اهو جاچڻ لاءِ بيٺي هئي ته ڏسون سنڌي اديبن جو ڪهڙو مؤقف آهي؟
رسمي تعارف کان پوءِ رئيس امروهوي ڳالهائڻ شروع ڪيو ”جيڪي ڪجهه (فساد) ٿئي پيو، غلط پيو ٿئي ... خدا ڄاڻي حالتون ڪهڙو رخ اختيار ڪنديون. هي ڇوڪرا (فسادي مهاجر شاگرد) ممڪن آهي ته سڀاڻي ڪنهن جي به نه ٻڌن ... اسان کي هاڻي ئي پاڻ ۾ معاملا طئي ڪرڻ گهرجن ... توهان پنهنجن سان ڳالهايو، اسان هنن کي سمجهائڻ جي ڪوشس ڪيون ... هِنن کي ڪي خدشا آهن ... ٻوليءَ جو سوال آهي، ڪوٽا سسٽم جو سوال آهي، ڪي ٻيا ننڍا وڏا سوال آهن!“ پوءِ هو چپ ٿي ويو ۽ اسان جا چهرا پڙهڻ لڳو.
اسان کي اڳ ئي سُجهيو پئي ته هو ڪا اهڙي ئي ڳالهه ڪندو. اسان انهن سوالن جي جواب تي اڳ ئي متفق هئاسون. سنگت شمشير ڏانهن اشارو ڪيو ۽ شمشير جيڪو ڪرسيءَ تي اُڀو ويٺو هو، پنهنجي خاص انداز سان سگريٽ کي هٿن ۾ کيڏايو ”سُٺي ڳالهه! حالتون ٺيڪ ٿيڻ کپن! ... پر اها باهه اسان جي طرفان ته ڪونه لڳي آهي ... ۽ ’اردو جو جنازو‘ اڃا تائين ڪونه نڪتو آهي ... جن جنازو ڪڍيو، انهن ئي ڪڍيو ... خدا جي فضل سان اردو باسلامت آهي ۽ اسان مان ڪنهن کي به اردوءَ کان نفرت ڪونه آهي!“ شمشير بنا رک رکاءَ جي رئيس امروهوي واري ان قطعي جو حوالو ڏنو جيڪو ستر واري ڏهاڪي ۾ سنڌ اسيمبليءَ ۾ سنڌي ٻوليءَ جو بل پيش ٿيڻ واري ڏينهن تي رئيس امروهوي پاڻ لکيو هو ۽ جنگ اخبار جي مالڪن اَٺ ڪالمي بينر سرخي ۾ لکيو هو ”اردو ڪا جنازه هئه، ذرا ڌُوم سي نڪلي“ ۽ ان ڏينهن کان سنڌ ۾ لسانيت جي باهه ٻري هئي.
رئيس امروهويءَ جو ڪنڌ جهڪي ويو. ان کان اڳ جو ڪو ٻيو ڳالهائي، شمشير وري ڳالهائڻ شروع ڪيو ”جيڪو ٿي ويو، سو ٿي ويو، اها چڱي ڳالهه آهي ته اسان ۾ امن جي خواهش آهي. هاڻي اچون ٿا اسان پنهنجي ڳالهه تي ... سڄي سنڌي قوم اسان جي صلاح تي ڇو هلندي؟ اسان نه حڪومت آهيون ۽ نه سياسي اڳواڻ! بس قلمڪار آهيون، اسان لکون ٿا ... ڳالهه قبول ڪرڻ يا نه ڪرڻ قوم تي آهي. باقي توهان جو جنهن ڌُر تي اثر آهي، ٿي سگهي ٿو ته اهي توهان جي ڳالهه مڃين!“
سڀني ڪنڌ ڌوڻيو هو ”ها ڀئي! ان کان اڳ جو ڳالهه هٿن مان نڪري وڃي، ڪوشش ته ضرور ڪرڻ گهرجي!“
”سڀ کان پهرين تلخيون گهٽائڻ جي ڳالهه ڪجي!“ شمشير پنهجي ڳالهه اڳتي وڌائي، ”اسان سنڌ ۾ ڪنهن کي به مهاجر تسليم نٿا ڪريون، سنڌ ۾ رهندڙ سڀ سنڌي آهن، پر هڪ ڌر آهي جيڪا پاڻ کي ’مهاجر‘ ٿي سڏائي ... اها سندن مرضي آهي. سنڌي قوم ڪنهن سان به ڏاڍائي نه ڪئي آهي. جيڪڏهن پاڻ کي مهاجر چوائيندڙ سمجهن ٿا ته سنڌين هنن سان ظلم ڪيو آهي ته پوءِ آئون سنڌي قوم طرفان هٿ ٻڌي معافي ٿو گهران ... پر سنڌي سمجهن ٿا ته پاڻ کي مهاجر سڏائيندڙن زيادتي ڪئي آهي. ان زيادتيءَ تي سنڌي قوم مهاجرن کان معافي به نه ٿي گهري ... رڳو ايترو چاهي ٿي ته زيادتي ڪندڙ پنهنجي اندر ۾ جهاتي پائي ڏسن ۽ شرمندگي محسوس ڪن. اسان کي وڌيڪ ڪجهه به نه کپي!“ سڀني ڪنڌ ڌوڻيو، ”بجا فرمايا آپ ني!“
”رهي ڳالهه خدشن جي! ته اچو هر هڪ ڳالهه کولي ڏسون: جڏهن کان پاڪستان ٺهيو آهي سڀ تعليمي ادارا ڪراچيءَ ۾ ٺهيا، علاج جون سڀ عالشيان سهوليتون ۽ جديد ادارا ڪراچيءَ کي مليا، ڪارخانا ۽ واپار جا مرڪز ڪراچيءَ ۾ ٺهيا ... بئنڪون، ملازمتون، روزگار جا وسيلا ڪراچيءَ کي مليا ... انهن سهوليتن مان ڪراچيءَ جي شهرين کي فائدو مليو، سنڌي ماڻهو اهو ئي تعليم کان محروم، علاج کان محروم، شهري سهوليتن کان محروم ۽ نوڪرين کان محروم آهن ... سنڌ جون ٻهراڙيون ڪراچيءَ کان صديون پوئتي رهجي ويون آهن ... سنڌي قوم جي محرومين کي محسوس ڪرڻ جي ضرورت آهي ... جيڪڏهن توهان کي خدشا آهن ته پوءِ پهرين شهري ۽ ٻهراڙيءَ جي علائقن ۾ سهولتون برابر ۽هڪجهڙيون ڪيون، پوءِ ڀلي ڪوٽا سسٽم ختم ٿئي ... ٻهراڙين کي به ميرٽ تي ترقي ملي، پوءِ ڀلي هر ڳالهه ميرٽ ٿئي ...“ شمشير ٿوري ساهي کنئي ۽ ڳالهه اڳتي وڌائي ”جيڪڏهن اها ڳالهه مناسب نه ٿي لڳي ته پوءِ هڪ رستو ٻيو به آهي!“
”جي جي فرمائين!“ امروهوي برادران سندس ڳالهه توجهه سان ٻڌڻ لاءِ اڳتي جهڪيا.
”ٻيو رستو هي آهي ته ڪراچيءَ جا شهري ٻارن ٻچن سميت ٽن ڪپڙن ۾ گهرن مان نڪرن ۽ ٻهراڙين ۾ وڃي جاگيرون ۽ زمينون سنڀالين ۽ ٻهراڙين وارا ماڻهو ٽن ڪپڙن ۾ گهران نڪري ڪراچيءَ ۾ خالي ٿيل پڪا گهر، دڪان، ڪارخانا، نوڪريون، اسڪول يونورسٽيون ۽ اسپتالون سنڀالين ... هاڻي جيئن توهان چئو!“ شمشير چپ ٿي ويو. اسان سڀ امروهوي ڀائرن جي چهرن ۾ نهارڻ لڳاسون.
”اهو ڪيئن ٿو ٿي سگهي؟ ايئن وري ڪيئن؟“ سيد محمد تقي چيو. هو ڳالهه سمجهي ويو هو ته هي سڀ سراسر نقصان جا سودا آهن، شهرن جا سُک ٻهراڙين ۾ ڪٿي ملندا؟ هنن ته ڪوٽا سسٽم جي خاتمي جي تجويز ڏني هئي، پر سنڌي اديب کين سؤ سال پوئتي موڪلڻ جو رستو پيا ٻڌائين.
پوءِ اها ملاقات جلد ئي پڄاڻيءَ تي پهتي. مهاجر اديبن وٽ ڪنهن به دليل جو جواب نه هو. اها شمشير جي خوبي هئي جو هن ڏاڍي نرميءَ سان ۽ هيٺاهين وٺي کين لاجواب ڪري ڇڏيو هو. جذبات ۾ ’اردوءَ جو جنازو‘ ڪڍندڙ رئيس امروهوي هاڻي بي زبان ٿي ويو هو، صفا گونگو.
شمشير جي شاعريءَ ۾ عجيب فقرائي بي نيازي هئي:

”ڪنهن شهنشاهه جو فرمان اسان تي نه هليو،،
نـيـنـهـن وارن جي نياپن تي هـليـا آيـاسـيـن!“

هن سِٽ ۾ ڇا ته بغاوت آهي، ۽ ڇا ته فقيرن واري عاجزي آهي!
خادم چمبڙائي اڪثر شمشير جو هڪ آزاد نظم پيو جهونگاريندو هو،
آزاد نظم ڳائي به سگهبو آهي. اها منهنجي لاءِ نئين خبر هئي. واهه جي لئه �