شهر مٺڻ ڪوٽ

شهر مٺڻ ڪوٽ

چون ٿا ته شروع شروع ۾ مٺڻ خان جتوئي نالي هڪ بلوچ مال چاريندو هو، پوءِ هو هتي پنهنجو ٿاڪ ٺاهي ويهي رهيو ۽ پوءِ هوريان هوريان ٻيا ماڻهو به آباد ٿيندا ويا. مٺڻ ڪوٽ سنڌوءَ جي کاٻي ڪپ تي واحد شهر آهي جنهن جو قديم زماني کان اوڀر ۽ اوڀر اتر وارن شهرن سان سڌو درياهي رابطو هو. رابطي جو سبب هو پنجند، جتان فيروزپور، لڌيانا، بهاول پور، جالنڌر، ملتان ۽ وزيرآباد ضلعن ڏانهن پنجاب جا درياهي رستا وٺي ٿي ويا. پنجاب کان ڳُڙ، کنڊ ۽ اناج سکر، شڪارپور ۽ بمبئي طرف ويندو هو. ٻئي پاسي بمبئي ۽ شڪارپور کان وڏو مال آگبوٽن جي ذريعي پنجاب ٿي ويو. ان ريت مٺڻ ڪوٽ جي حيثيت مرڪزي واپاري شهر جهڙي ٿي پئي اتر، ڏکڻ ۽ اوڀر کان ايندڙ ٻيڙا هن جنڪشن تي ٿي بيٺا ۽ مال جي وڏي خريداري ۽ وڪرو ٿي ٿيو. ان ڪري شهر هڪ خاص انتظامي اهميت به حاصل ڪئي. پر سنڌوءَ جي پنهنجي مرضي آهي. جڏهن چاهي جتي چاهي وسنديون ويران ڪري ڇڏي ۽ ڪنهن ٻئي برپٽ ۾ واهڻ وسائي ڇڏي.
شايد 1819 ڌاري جي ڳالهه آهي جو سڄو شهر درياهه ۾ غرق ٿي ويو. جنهن کانپوءِ سرڪار ماڻهن جي مدد ڪري پراڻي شهر کان ٽي ميل پري نئون شهر ٻڌايو. هاڻوڪو مٺڻ ڪوٽ نئون شهر آهي جنهن ڪري شهر ۾ رٿابنديءَ جي جهلڪ محسوس ڪري سگهجي ٿي. ٿوري وقت کان پوءِ درياهه مٺڻ کان رسي اوڀر طرف لڙي ويو جنهن ڪري ترقي بيهجي وئي ۽ واپار گهٽجي ويو. جيڪڏهن درويشن جو درگاهون نه هجن ته جيڪر مٺڻ ڪوٽ هاڻي عام پتڻ هجي ها!
درياهه سنڌ اُتي هڪ وستي هَئه، جتي هر شي مهانگي هَئه
صرف رحمت سستي هئه، يه مٺڻ ڪوٽ دي وستي هئه.
(بابا فريد)
سومر 13-نومبر 1989ع
مٺڻ ڪوٽ پتڻ تي ٽي چار خفتي گڏيا. گوڏ مٿان قميص ۽ مٿي تي پٽڪا. اٺ ڏهه تازي ۽ بلٽري ڪتا ساڻ ڪري پُل ٽپي الهندي ڪناري تي گهڙي سواءِ لاءِ اچي ترسيا.
“ڀاءُ ڪيڏانهن ٿا وڃو؟”
“وڃون ٿا سوئرن جي شڪار تي.”
“خير مان؟ ڪچي ۾ سوئر ۾ گهڻا ٿي ويا آهن ڇا؟”
“مڙئي شغل ... !” اڇي ڏاڙهيءَ واري همراهه ڦِڪي مرڪ سان چيو.
“پاڻ ڇا ڪيو ... ٻني ٻارو!؟”
“هائو! زميندار آهيون ... هوڏانهن رياست ۾ ويٺا آهيون.”
“پاڻ ڪير آهيو؟”
“ملاڻا!”
مٺڻ ڪوٽ واري هن پتڻ تان جنهن کي نشتر گهاٽ به چون ٿا روانگيءَ کان اڳ پتڻ تي ڪم ڪندڙ همراهن سوکڙيءَ ۾ ٻه ڪڪڙ ڏنا، “مسافر آهيو رستي ۾ ڪم ايندوَ!” همراهن رات به خدمت ڪئي آهي. ڪنڌيءَ تي چانهه بدران ڪاڙهو پيئڻو ٿي پيو. همراهن ڪٿان کير آندو هو، کير واريون چانهيون پي کين دعائون ڪيون سين. تنبو ۽ سامان ويڙهي پڪ اپ ۾ وڌا ويا. قافلو اڄ سنڌ ۾ داخل ٿيندو. واٽ ۾ عمر ڪوٽ روجهاڻ اچڻا آهن. عمر ڪوٽ ۾ ترسي شهر جي تاريخ وٺڻ جو ارادو آهي. سروي آف پاڪستان جو نقشو هڪ قلعي جي نشاندهي ڪري ٿو پر مقامي ماڻهو چون ٿا، “اتي ڪو به قلعو ناهي ... اسان ٻئي ٽئين ڏينهن پيا وڃون، اسان سڄي ڄمار اتي قلعو نه ڏٺو ... هائو! هڙند وڃو، اتي قلعو بيٺو اٿوَ!”