طارق عالم ابڙو

طارق عالم ابڙو : يادن جا ڏيئا ڪيئن ٻرندا رهندا

ويرم ئي نه گذري ته طارق عالم ابڙي کان پوءِ حسن درس به هن تجريدي دنيا مان زخم کائي واڪ آئوٽ ڪري ويو. هيءَ ڪهڙي مند وري آهي؟ هيءَ ڪهڙيون گهڙيون آهن، اداسي گهري ٿيندي پئي وڃي، ۽ اسان هٿ مهٽيندا رهجي ٿا وڃون. طارق ته وري به موت سان ڊگهي ويڙهاند ڪئي، حَسن درس کي ته موقعو ئي نه مليو جو کسجي ويو. اڃا ڊاڪٽر بلوچ جو گهاءُ به نه ڀريو هو ته وري هي ٻيون روحاني چوٽون آيون آهن.
طارق جي شخصيت جا گهڻيئي پهلو آهن: ڪهاڻيڪار، ناول نگار، ڊراما نگار، مصور ۽ ڪجهه ٻيا ... پر هر حساس رائٽر ۽ فنڪار وانگر اهي پهلو وڌيڪ حاوي هئس! جڏهن ڪنهن حساس ماڻهوءَ کي اظهار جو ڏانءُ اچي ٿو تڏهن ايئن ئي شفاف خيالن جو ساڳيو ذخيرو ڪڏهن جهرڻو، ڪڏهن روڻ، ڪڏهن ڪنهن جابلو ڪنڀ جي روپ ۾ ڦُٽي پوندو آهي، ڪڏهن آسمان مان برسات ٿي وسڻ لڳندو آهي ... ۽ ڪڏهن صحرائي ٽوڀن وانگر ظاهر ٿيندو آهي. ڪڏهن ٽوڀن کي غور سان ڏٺو اٿوَ؟ ڄڻ ڪنهن ويراني ۾ عاشق جي اک مان ڪريل لڙڪ هجن! فنڪار به ايئن ئي ٿئي ٿئي ٿو. ڪڏهن لفظن ۽ رنگن ۾ اندر جا عڪس پيو چِٽيندو ته ڪڏهن ڪئمرا ڳچيءَ ۾ وجهي ٻاهر جا عڪس پيو جهٽيندو. آرٽسٽ به ڪيڏو نه عجيب ٿئي ٿو، ڪڏهن اندر کي ٻاهر پيو ڳوليندو ته ڪڏهن ٻاهر کي اندر ۾! خبر ئي ڪونه پوندي آهي ته چنڊ آڪاس ۾ ياترا ڪندو آهي يا وشال ڍنڍ ۾ رهندو آهي!!
سنڌ ڌرتيءَ تي 10 اپريل 1958 تي ياترا لاءِ لٿل هيءُ روح 11 جُون 2011 واپس هليو ويو، طارق سان منهنجيون تمام گهڻيون نه سهي پر ڪافي ملاقاتون هيون. هر ملاقات ڀيري قربت جي هڪ وڌيڪ خاموش ڳنڍ لڳي ٿي وئي. طارق کان اڳ، هنن سڀني آرٽسٽ ڀائرن ۾ منهنجي سڀ کان پهرين ته ملاقات سائين دارا ابڙي سان هئي. مون 1967 ڌاري ماڊل اسڪول حيدرآباد ۾ داخلا ورتي هئي ته سائين دارا هتي جونيئر ڊرائنگ ٽيچر هو، آئون ڊرائنگ ۾ ايليمينٽري پاس ڪرڻ کان پوءِ هتي سندس شاگرد ٿيو هئس. سائين دارا اتي مٽيءَ مان مجسما ٺاهيندو هو، مِٽي جاڳي پوندي هئي، آئون حيران ٿيندو هئس ته مٽيءَ مان ماڻهو ڪيئن ٿو ڪَـرَ کڻي اٿي بيهي؟ مان سمجهان ٿو ته طارق عالم جو به پهريون يا ٻيو استاد سائين دارا ئي ٿي سگهي ٿو.
طارق سنڌي ادبي بورڊ ۾ ملازم هو ۽ ٽه ماهي مهراڻ جو اسسٽنٽ ايڊيٽر هو. آئون ڪجهه ڀيرا سنڌي ادبي بورڊ ويو آهيان، جڏهن به ويندو هئس، طارق وٽ ٻه چار گهڙيون ضرور ويهڻ ٿيندو هو. بورڊ وارا پنهنجي الڳ دنيا رکن ٿا. مون کي خبر نه آهي ته اندروني هنگامي دنيا ۾ طارق ڪيترو سرگرم هو، پر هو مون کي تمام گوشائتو لڳندو هو. سندس ڀرسان ديوار تي ٽئگور جي تصوير لڳل هئي، شايد ان سان ويٺو روح جون ڳالهيون ڪندو هو. هڪ ڀيري مون ان تصوير جي اسڪين ڪاپي گهري، چيائين ”اِي ميل ڪري ڇڏيندس!“ هفتو ڏيڍ انتظار ڪيم، ڪونه پهتي، ته ڳالهه دل تان لهي وئي. اتفاق سان مهيني ڏيڍ کانپوءِ ٻيهر وڃڻ ٿيو. طارق ساڳي اڪيلائيءَ ۾ ساڳي تصوير جي ڀر ۾ ڪاغذن ۽ اکرن ۾ گم هو. چيومانس، ”ادا، نه پهتي!“ چيائين، ”وسري وئي، هاڻي پهچندي!“ پوءِ به نه پهتي. ٽئين ڀيري وڃڻ ٿيو ته به ساڳي ڪنڊ، ساڳيو طارق، ساڳيا ڪاغذ ۽ اکر ... ۽ ساڳي ٽئگور جي تصوير. کلي چيومانس، ”ڀائو اڃا نه پهتي!“ ٽئگور سان شايد خاص دل هئس. اسان سنڌي ماڻهن جو ٽئگور سان ڪو خاص رشتو آهي، نه ته ڪٿي بنگال ۽ بنگالي ٻولي، ۽ ڪٿي سنڌ ۽ سنڌي ٻوليءَ جو اديب طبقو! طارق عالم به شايد پنهنجي ۽ منهنجي وچ ۾ ٽئگور سان محبت جو باهمي رشتو محسوس ڪيو، ۽ خاموشيءَ سان اٿي ديوار تان ٽئگور جي تصوير لاهي ڏنائين ”ٽئگور سان رڳو منهنجو رشتو ناهي، هاڻي هيءَ توهانجي آهي!“ مون کي لڳو مون کانئس ڪا ڦـُر ڪئي آهي. مون تصوير وٺڻ کان انڪار ڪيو، ”نه، مون کي اسڪين ڪري اماڻ!“ پر، هو نه مڙيو، ۽ تصوير هڪ اخبار ۾ ويڙهي مون ڏانهن وڌايائين. اها تصوير هاڻ مون وٽ ذاتي لئبرريءَ ۾ موجود آهي، جڏهن ڏسندو آهيان، مون کي ان ۾ طارق نظر ايندو آهي.
ڪي سبب هئا جو مون پاڻ کي معاشي دٻاءَ ۾ پيڙبو محسوس ڪيو. خيال آيم ته ڪنهن ٽي وي چئنل تي اسڪرپٽ ايڊيٽر طور پارٽ ٽائم يا فُل ٽائم ڪم ڪجي. تن ڏينهن ۾ سنڌ ٽي وي نئون نئون کليو هو. خبر پيم ته طارق اتي اهم ذميواريءَ تي آهي، اهو ڪو نه ڪو جاب ڏيئي يا ڏياري سگهي ٿو. هڪ ڏينهن وٽس لنگهي ويس. ساڳيو ئي ڪنڌ هيٺ، ڪو اسڪرپٽ رهڙي يا ايڊٽ ڪري رهيو هو. پڇيومانس ”هتي ڪهڙي ذميواري اٿئي؟“ چيائين ”بورڊ مان ڊگهي موڪل ورتي اٿم، هنن (چئنل وارن) چيو ته ڪجهه وقت ساٿ ڏيان، جيسين چئنل پٽڙيءَ تي چڙهي پوي ... سو انڪري ويٺو آهيان. جلد موٽي ويندس!“
”اُجرت به ملي ٿي يا خدا ڪارڻ رضا ڪار آهين؟“ مون کانئس پڇيو هو. اکيون کڻي عجيب انداز ۾ ڏٺائين، ڄڻ چوندو هجي، ”چرچو نه ڪر، ڀلا هي ڪهڙو قدر ڪندا ۽ ڇا ڏيندا؟“ زبان سان چيائين ،”مڙئي!“ سندس جواب ٻڌي مون کي ذهني جهٽڪو لڳو ’هيڏو تخليقي ماڻهو، بيمار هوندي به چئنل کي چاڙهڻ جو جذبو کڻي آيو آهي ۽ ’مڙئي‘ تي گذارو!‘ ”ها!“ هن چيو، ”ادارو سيٽ ٿي وڃي ته سمجهو، ڪمايوسين!“
مون کيس پنهنجي اچڻ جو سبب ٻڌايو ته اکيون ملائي، کڻي هيٺ ڪيائين، ڄڻ چوندو هجي ”هتي ڪنهن کي، ڪجهه به نه ملندو! مون کي ئي ڏس!“ هن ڀيري هن زبان سان ڪجهه به نه چيو پر سڀ ڪجهه چئي ڇڏيو. هن پنهنجي اندر جي اداسي ۽ چپن تي اڀريل خشڪي ختم ڪرڻ لاءِ پاسي ۾ رکيل منرل واٽر جي بوتل مان ٻه ڍڪ ڀريا. 1986 ۾ سندس بڪيون جواب ڏيئي ويون، جيڪي هن لنڊن مان ٽرانسپلانٽ ڪرايون هيون. ان کان پوءِ هو ڊاڪٽرن جي هدايت تي فقط منرل واٽر ئي پيئندو هو ته ڪٿي ساڳي بيماري اٿلي نه پوي. مون محسوس ڪيو ته اڻڄاڻائيءَ ۾ سندس روح جا زخم تازا ڪيا اٿم. مان خاموش موٽي آيس پر طارق عالم جي خاموشيءَ ۾ ڪيڏا نه درد ۽ زبان تي تالا هئا!
گهڻا سال اڳ، شايد 15 ـ 17 سال اڳ (پاڻ لکيو اٿائين ته 14 ڊسمبر جي شام) تي اسانجي گهر آيو، هن سان گڏ علي بابا، ولي رام ولڀ، نصير مرزا، محمود مغل ۽ نفيس شيخ به هئا، هو سڀ بابا سائينءَ سان ڪچهريءَ جي خيال سان آيا هئا يا انٽرويو وٺڻ. طارق اهو احوال ”چانڊوڪيءَ ۾ وهنتل وڻ“ جي عنوان هيٺ لکيو، ۽ ايڏي محبت سان لکيو جو آئون شرمندو پيو ٿيان ته ڇا طارق کي جمال ابڙي سان، مون کان به وڌيڪ محبت آهي. سندس لفظ سندس جذبن جا شاهد آهن، ڪو پڙهي ته ڏسي!
اڄوڪي تحرير ۾ ڪجهه دلگيري آهي. ڇو؟ هي جُون جو مهينو آهي. تازو، 11 جون تي طارق عالم به آکيري مان اڏاڻو آهي. اڳتي، 30 جُون هوريان هوريان ويجهي پئي اچي. اهي لمحا ڏاڍا ڏکيا هوندا آهن، جڏهن پيارا هٿ ڇڏائي ويندا آهن ۽ وري نه موٽندا آهن 30 جـُون 2004 تي بابا سائينءَ جي روح جو پکيئڙو الست جي سڏ تي آکيري مان اُڏاڻو هو، ۽ اسان ڏسندا رهجي ويا هئاسون. ان کان پوءِ اڄ تائين سندس ياد جو ڏيئو منهنجي دل ۾ ٻري رهيو آهي. ايئن هر ليکڪ ۽ فنڪار ج�