عبدالرحمان نقاش

عبدالرحمان ’نقاش‘ : هڪ پيارو ماڻهو

سنڌي ادبي سنگت ڪراچي جڏهن 1973ع ڌاري ٻيهر فعال ٿي، ان جلد ئي ترقي پسند لڏي کي پاڻ ڏانهن ڇڪيو. ڪراچي سنگت کي سرگرم ڪرڻ ۾ نبي بخش کوسي جو اهم ڪردار هو. پوءِ جڏهن ڪراچي شاخ جون چونڊون ٿيون ته نبي بخش کوسو ڪنهن به عهدي تي يا ورڪنگ ڪميٽيءَ ۾ نظر نه آيو.
اسان حيران هئاسون ته ڇا ٿيو؟ پتو پيو ته پنهنجو ئي هڪ سينيئر ڪامريڊ جيڪو ان وقت ڪراچيءَ مان هڪ خوبصورت ادبي رسالو ڪڍندو هو، کوسي صاحب جو پتو صفائي سان صاف ڪري ڇڏيو هو. نبي بخش ايترو ته دل برداشت ٿيو هو جو وري سنگت ۾ نه آيو. جلد ئي سندس بدلي ڪوئيٽا ٿي، جتي هو گذاري ويو.
خير! عبدالرحمان نقاش ان وقت فڪري طرح رسول بخش پليجي سان گڏ هو. سنگت ۾ ٽي چار گروپ هئا. سوويت يونين جي پاليسين ۽ عالمي سياست ۾ ان جي ڪردار کي درست سمجهندڙ ڪميونسٽ لڏو، پليجو گروپ جنهن کي چيني لڏو چوندا هئا. ڊاڪٽر ارباب کهاوڙ لڏو جنهن جو نمائندو فقير محمد لاشاري هو ۽ چوٿون وجوديت پسند لڏو جنهن ۾ سڀ کان اڳڀرو ممتاز مهر هو. ڪيهر شوڪت ۽ واجد به ڪنهن حد تائين سارتر۽ ڪامئو جي فڪر سان جڙيل هئا. ادب براءِ انقلاب، ادب براءِ زندگي، ادب براءِ ادب، ادب براءِ اظهار، هيءُ اِزم، هو اِزم ! بحث مباحثن دماغ ڪچو ڪري وڌو هو. وڏي ذهني ڇاڇول هئي. جڏهن دليلن جي ويڙهه عروج تي پهتي ته سينٿيسز جو عمل شروع ٿيو. ماحول آٺرجڻ لڳو ته هوريان هوريان سڀ هڪراءِ ٿيندا ويا. تان جو تاج بلوچ، انور پيرزادو، نقاش، فقير ۽ ڪيهر شوڪت ويجها ٿي ويا. پري بيٺو رهيو ته فقط ممتاز مهر! هاڻي ته وقت گهڻو لنگهي آيو آهي، ڪو ڪيڏانهن ويو ته ڪو ڪيڏانهن! هاڻي، انهيءَ وقت جا، اسان وڃي ڪي ٻه ٽي ڄڻا بچيا آهيون.
نقاش تي جسماني طرح پوليو جو حملو ٿيل هو پر هن جوان مرد ڪڏهن به ان معذوريءَ کي بهانو يا عيب نه سمجهيو. بس! اهو ايئن ئي هو. انڪري هر وقت ٿيلهو ڪلهي ۾ ٽنگيل رکندو هو ته جيئن ڪتاب وغيره ان ۾ محفوظ هجن. ڪڏهن ڪنهن کان غير ضروري لفٽ نه ورتائين. بسن ۾ ۽ رڪشائن ۾ پيو هلندو هو.
عبدالرحمان نقاش سڀني کان سلڇڻو ڊيموڪريٽ ساٿي هو. هن جو ماضي بدين ۽ لنواري شريف جو هو. پڙهائڻ جي شعبي سان واڳجي ڪراچي پهتو. ڀٽي صاحب جي حڪومت جو اهو چڱو پهلو آهي ته ان دور ۾ بيشمار سنڌي ماڻهو ڪراچيءَ ۾ ڏسڻ ۾ آيا. مڃڻ مراد آهي ته پيپلز پارٽي جي هر دور ۾ سنڌي ماڻهن ڪراچيءَ جو رخ ڪيو آهي يا انهن لاءِ ڪراچيءَ ۾ نوڪرين جا رستا کليا آهن. ايئن نقاش ۽ فقير به آيا. شروع ۾، سڀني جا هڪٻئي سان اختلاف ۽ پوءِ هوريان هوريان هڪٻئي جا جگري دوست ٿي ويا. نقاش جو ڪراچيءَ ۾ نه ڪو گهر نه ڪو گهاٽ، انڪري اڪثر YMC جي بيچلر هاسٽل ۾ رهندو هو، جيڪا تڏهوڪي سنڌ سينٽر ۽ هاڻوڪي وائلڊ لائف آفيس جي ڀر ۾ آهي. سندس ڪمري ۾ مختصر ضروري سامان سان گڏ ڪنهن ڪنڊ پاسي ۾ هڪ ٻئي مٿان ڪتابن جا ٿها ضرور هوندا هئا.
هلال پاڪستان ۾ ڪم دوران آئون ماهوار ’پارس‘ به ايڊٽ ڪرڻ لڳس ته نقاش کان به ڪالم گهريم، نقاش جهڙو سنجيدو ماڻهو طنز مزاح جو به ليکڪ هو. ڪافي عرصو واءِ ايم سي جي هڪ ڪمري ۾ رهائش پذير رهيو. اردو ماهوار جفاڪش، عوامي آواز اخبار ۽ پوءِ هلال پاڪستان اخبار ۾ اچي شامل ٿيو. اهڙي طرح ادبي سنگت جو هي ساٿي هاڻي هلال پاڪستان ۾ اسان جو اهم ليکڪ ساٿي ٿي ويو. نقاش پنهنجا طنز و مزاج وارا ڪالم ”جهٽ پَٽ بديڻائي“ جي نالي سان لکندو هو. هو مصروف ليکڪ هو ۽ لکڻ سندس جياپي لاءِ ضروري هو، منهنجي لاءِ فخر جي ڳالهه آهي ته منهنجي چوڻ تي ’پارس‘ لاءِ ڪجهه مزاحيه ڪالم لکيا ۽ هلال ۾ اسان ڪجهه عرصو گڏ ڪم ڪيو.
هي اهي ئي ڏينهن هئا جڏهن قادر مگسي پهريون ڀيرو گرفتار ٿيو هو ۽ ايجنسين جي گرفت ۾ هو. سندس والد نهايت پريشان حاليءَ ۾ هلال پاڪستان جي آفيس ۾ آيو هو. کيس اخباري مدد ۽ صلاح کپندي هئي.هلال جي دوستن کيس مون ڏانهن موڪليو هو، شايد انڪري ته آئون خود ان مرحلي مان لنگهي آيو هئس. هن پريشان حال پيءُ کي ڏسي مون کي پنهنجو والد ياد اچي ويو. عبدالرحمان نقاش ان موقعي تي هن جي دانهن تي مشتمل خبر ٺاهي، ڪجهه نوٽس لکيا ۽ ڪنهن وڪيل کي ڏيئي ان جي معرفت اعليٰ عدالت ۾ هي missing person پيش ڪرائڻ جي صلاح ڏيئي رهنمائي ڪئي هئي.
هلال پاڪستان اسان لاءِ ڄڻ ته بديءَ جي قوتن خلاف ويڙهه جو هڪ مورچو هو. ان وقت مقابلي ۾ پري پري تائين ڪا وڏي اخبار ڪو نه هئي. عوامي آواز به اڃا هاڻي (1989 ۾) نڪرڻ لڳي هئي ته اوچتو هلال ۾ اندروني انقلاب اچي ويو. سيد عالم شاهه ايڊيٽر ٿي آيو. سکر جو هڪ پراڻو صحافي جيڪو اڳ ئي هلال ۾ ملازم هو سندس مشير خاص ٿي ويو. ٻئي ڄڻا شام جو اخبار جي آفيس ۾ شراب جي محفل ڄمائيندا هئا ۽ خمار چڙهڻ کانپوءِ هڪ هڪ ملازم کي گهرائي توهين آميز انداز ۾ ايئن سوال جواب ڪندا هئا جيئن ٿاڻيدار قيدين کان پڇا ڪندا آهن. هو ٻئي اسان کي ڪميونسٽ گروپ سڏيندا هئا. ڳالهه ڳالهه تي شوڪاز! ڳالهه ڳالهه تي ڪامريڊيءَ جو مهڻو! عزت نفس روزگار کان وڌيڪ عزيز ٿئي ٿي. نتيجي ۾ نصير اعجاز، آئون ۽ عبدالرحمان نقاش هڪ ئي هفتي ۾ هلال پاڪستان ڇڏي هليا وياسين.
نقاش کي Save the Children Fund نالي NGO ۾ اسلام ڪوٽ (ٿرپارڪر) ۾ نوڪري جي آڇ ٿي ته اوڏانهن هليو ويو. آئون سکر هليو ويس ۽ نصير انگريزي پريس ۾ پنهنجي لاءِ مستقبل ڳوليو. صحافت ۾ سياسي مداخلت هنن کي مايوس ڪري ڇڏيو هو. ڏيڍ سال کانپوءِ 1992ع ڌاري آئون ۽ انور پيرزادو سنڌ ۾ سياحت جي امڪاني ماڳن جي کوج ۾ ڪم ڪندا وڃي اسلام ڪوٽ پهتاسين ته هڪ عمارت جي چٿڙ لٿل آفس ۾ هڪ ميز جي پويان نقاش ويٺل هو. ڪنڌ هيٺ هئس ۽ لِک لِکان ۾ پورو!
سندس ميز جي سامهون واري ديوار تي مٿي لکيل هو، ”آئون هتي ڇو ويٺو آهيان“ ڄڻڪ پنهنجو پاڻ کان پڇندو هجي ڇا تون پنهنجي ذميواري پوري ڪري چڪو آهين جو آرام ڪرڻ لاءِ ڪنڌ مٿي کنيو اٿئي!“ اهڙو ماڻهو هو عبدالرحمان نقاش! منهنجي دل ڀرجي آئي پر هو ته ڏاڍو خوش هو، چيائين ”هتي مون کي ڏاڍو سڪون آهي، مون کي لڳي ٿو ته آئون بلڪل ٺيڪ جاءِ تي آيو آهيان. اسان جا هي ماڻهو ويچارا صفا سادڙا آهن!“
نقاش هڪ ڇيلڙو پاليو هو، پيار ۾ نالو رکيو هئائينس ’ڏامچ‘ يعني زيان خور، اهو ٺيٺ ڍاٽڪي لفظ اصل ۾ انگريزي damage مان ڦٽو آهي. ڏنگو ڇيلڙو ٺينگ ٽپن ۽ زيان خوريءَ ۾ پورو هو ! ساڻس ايئن پيار ڪندو هو جيئن ڪو پنهنجي شرارتي ٻار سان محبت ڪندو هجي. نقاش شايد ئي ڪنهن کان نفرت ڪئي هجي. جيستائين ڪراچيءَ ۾ ڇڙو برهمچاري زندگي گذاريندو هو، پوءِ ٿر وڃڻ بعد ڪنهن وقت چپ چپات ۾ شادي به ڪري ڇڏيائين. مائي صاحبه