عجيب ٽڪريون

عجيب ٽڪريون



سکر روهڙيءَ واريون چن- پٿر جون ٽڪريون سکر کان اٽڪل ٻه ميل اتر کان شروع ٿي، ڏکڻ ۾ ڪوٽڏجيءَ کان ڪجهه هيٺ تائين لڳ ڀڳ چاليهن ميلن ۾ پکڙيل آهن. ان وچ ۾ سنڌوءَ، هڪ ٻن هنڌان ٽڪرين کي ڇِلي ڇڏيو آهي، انهن ٽڪرين کي رڳو درياهه ئي نه ڇليو آهي پر سنڌوءَ کان اڳ سامونڊي ڇوليون به ڇِلينديون رهيون آهن. اهڙي عظيم کاڌ جو منظر ”نيهن ٽڪر“ وٽ ڏسڻ جـھڙو آهي، هوائون ته اڄ تائين وڏي بي نيازي ۽ ڪاريگريءَ سان ٽڪرن کي ڇلي ڇلي سنهو ڪرڻ ۾ رڌل آهن. هوائن جي کاڌ جو اهڙو مثال دنيا ۾ شايد فقط ميڪسيڪو واري پاسي ئي آهي. جتي جا جبل هنن ٽڪرين جي ڀيٽ گهڻا اوچا آهن.

فطرت هڪ فنڪار وانگر ٽي ٽي سؤ فٽ اوچين هنن ٽڪرين کي ايڏي ته هوشياريءَ سان ڇليو آهي جو ڪن ڪن هنڌن تي ٽڪرين جا مٿيان پاسا پنجاهه پنجاهه سؤ سؤ فٽن جي سنهين ديوارين جي صورت وٺي ويٺا آهن، نيهن وارو ٽَڪر، مٿان کان هيٺ تائين چئن ٽُڪرن ۾ ورهايو پيو آهي. شادي شهيد کان ڏکڻ ۾ هڪ ٽَڪر هوبهو پڳ جهڙو آهي. جنهن ڪري نالو ئي پئجي ويو اٿس ”پڳ وارو ٽڪر“. گهڻو ڪري سڀني ٽڪرين جون چاڙهيون ايتريون ته اڀيون آهن جو مٿي چڙهڻ لاءِ ٽڪرين جي پٺين جا ڪنڊا ڳولي اتان واٽون ڳولڻيون پون ٿيون. يا وري پاسيرا پيچرا وٺڻا پون ٿا.

صاف طور تي ڏسجي ٿو ته هوائن ٽڪرن جون ڪياڙيون ۽ ڪنڌ گهڙيا آهن، برساتن جسم ڪوري ڍورا ٺاهيا آهن ۽ سامونڊي ڇولين پاڙن کي کاٽ هڻي چُرون ٺاهيون آهن، پر اها ڏاڍي عجيب ڳالهه آهي ته اڪثر ٽڪرن جون چوٽيون ڇت وانگر گهڻو ڪري سڌيون، تراکڙيون، هڪ ڪريون ۽ هم سطح تي آهن.

جيالاجي جا ماهر هنن ٽڪرن ۾ معدنيات بابت وڌيڪ تفصيل ڄاڻائي سگهن ٿا پر في الحال هنن ٽڪرن مان چن جو پٿر ۽ ميٽ جام ڪڍيو وڃي ٿو، روهڙيءَ ۾ لڳل سيمينٽ جي ڪارخاني لاءِ وڏو خام مال هتان ئي حاصل ڪيو وڃي ٿو، چقمقي پٿرن جا وڏا ذخيرا آهن، تيل ۽ گئس جي تلاش به جاري آهي، ٽڪريون سامونڊي جانورن جي پنڊ پاهڻ ٿيل جسمن سان سٿيون پيون آهن، خاص ڪري سلطان ابراهيم اڌم واري درگاهه لڳ، ٽڪريون ته هيٺ کان مٿي تائين چپترين سپن جي پنڊ پاهڻن سان سٿيل آهن، ماڻهو انهن کي پٽاٽن جا ڳترا ۽ پئسا چوندا آهن.

ڌرتي وديا (Geology) جي ماهرن جو چوڻ آهي ته اتر اولهه هندستان جا پٽ ۽ گنگا جي ترائي ٽريشري يگ کان اڳ پاڻيءَ هيٺ هيون. ٽريشري دور ۾ ڀرواريون ٽڪريون اڀريون جن تان ندين وهڻ شروع ڪيو، سمنڊ پوئتي هٽندو ويو ۽ درياهه پنهنجيون ماٿريون وڌائيندا ويا. ٽريشري زمانو، اڄ کان 635 لک سالن کان 20لک سال اڳ جي وچ جي ڳالهه آهي. ياد رهي ته پوٺوار مان 20 لک سال اڳ اوائلي پٿري دور جي انسان جي وجود جا پڪا ثبوت (اوزار ۽ هٿيار) لڀجي چڪا آهن. ايڏو اڳ جنهن مخلوق پٿرن مان اوزار گهڙيا انهن کي ڇا چئبو؟ ڇا انسان کان سواءِ ڪا ٻي مخلوق به اهڙا اوزار ٺاهيندي آهي؟

اسان ڏٺو ته سنڌوءَ جو وهڪرو ڪالاباغ وارن جبلن کان پوءِ ويهارو کن ميلن ۾ پکڙجي ريڙهيون پائڻ لڳو پر ائين ڪٿي به نه ٻڌو ته درياهه اهڙا راڱا ڪيا هجن جهڙا سنڌ ۾ ڪندو رهندو آهي. شايد ان جو سڀ کان وڏو سبب اهو آهي ته پنجاب ۽ سرحد جي هاڻوڪي سرحد وٽان لنگهندي سندس وهڪرو سنڌ جي حدن مان لنگهڻ وقت موجود وهڪري کان تکو آهي. جنهن ڪري زمين ۾ هيٺ تائين پنهنجو رستو ڪوري ٺاهيو اٿس. ٻيو اهو ته سنڌ ۾ پاڻي پهچڻ وقت سنڌوءَ ۾اتانهن جبلن مان آندل لٽ سان گڏ پنجاب جي ٿل ريگستان جي واري به وڏي مقدار ۾ شامل آهي. اسان ڏٺو ته تربيلا بند پوڻ کانپوءِ جابلو لٽُ تربيلا ۾ جمع ٿي رهيو هو تنهنڪري ڪالاباغ تائين پاڻي شيشي جهڙو صاف هو پر پوءِ هوريان هوريان ٿلَ جي واري شامل ٿيڻ لڳي. جنهن ڪري ڪشمور تائين پهچندي پهچندي پاڻي ميرو ٿي چڪو هو ۽ اسان جي اها عياشي ختم ٿي چڪي هئي جو هلندڙ ٻيڙيءَ مان پاڻيءَ جي لپ ڀري اڃ اجهائي ٿي ورتي سون، چشمه کان پوءِ اسان ڪنارن تي آبادين مان آندل پاڻيءَ جو انتظار ڪندا رهياسين. ٿل واري واريءَ جي ملاوٽ جو اندازو، ان مان هڻي سگهجي ٿو ته اليگزينڊر برنس کي اٿل وار زماني ۾ ڪالاباغ وٽ پاڻي نسبتاً صاف نظر آيو هو.

سنڌ ۾ سنڌوءَ جي اٿل پٿل جو ٻيو ڪارڻ هيڪاندو ۽ جمع ٿيندڙ لٽ به آهي جنهن ۾ ٿل جي واري به شامل آهي، سنڌ ۾ سنڌوءَ جو وهڪرو ٿڪل ۽ وِرچيل شينهن جهڙو آهي جنهن کي اوڀر طرف نڪرڻ جا وڏا موقعا آهن ڇو تهلڪيءَ کان هيٺ الهندي ڪنڌيءَ تي ٽڪريون بيٺيون آهن جيڪي ٺٽي ضلعي ۾ جهرڪن تائين جهيڙينديون اچن ٿيون.ڪالاباغ کانپوءِ سکر پهريون علائقو آهي جتي سنڌوءَ جي ٻنهي ڪپن ته گهڙي سواءِ لاءِ ٽڪريون ڏسجن ٿيون. سکر کانپوءِ سنڌو وري آزاد آهي، ان کانپوءِ ڄامشوري وٽ ڪوٽڙي ۽ حيدرآباد جون ٽڪريون ٻنهي پاسن کان بيهن ٿيون پر انهن ٻنهي جي وچ ۾ ٻن چئن ميلن جو فاصلو آهي، ان کانپوءِ سنڌو وري آزاد آهي، ڇوڙ تائين.