عقل ۽ روحاني جذبا

باري ۾ خواه ٻين پيغمبرن علهيم السلام جي باري ۾ ڪيترائي ڀيرا قرآن شريف ۾ آيل آهي، ”قُلْ مَاۤ اَسْـَٔلُكُمْ عَلَیْہِ مِنْ اَجْرٍ“ يعني انهن کي چئو ته مان انهيءَ لاءِ يعني اسلام سيکارڻ لاءِ اوهان کان ڪو اجورو ڪون ٿو گهران. هن مان ظاهر آهي ته تبليغ ڪندڙن جون هدايتون ۽ وعظ تڏهن اثرائتا ٿيندا جڏهن پاڻ ڪجهه به نه وٺندا. پر جيڪڏهن وٺن ته به وري انهن تي ماڻهن جي فائدي لاءِ خرچ ڪرڻ گهرجن. مثلن مسجد جي ڪم لاءِ يا مڪتب قائم ڪرڻ لاءِ وغيره وغيره. جيڪڏهن لاچاري حالت هجي ۽ تبليغ ۾ وقت صرف ڪرڻ ڪري پنهنجو ۽ پنهنجي اهل عيال جو روزگار نٿو ڪمائي سگهجي ته پوءِ اوتري قدر وٺجي جنهن مان نهايت سادو گذران ٿي سگهي.

قرآن شريف ۾ آهي ته، ”لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتّٰی تُنْفِقُوْا مِمَّا تُحِبُّوْنَ“ يعني توهان چڱائي يا بزرگي کي تيستائين پهچي نٿا سگهو جيستائين خدا جي راهه ۾ خرچ نه ڪيو، اُن کي جنهن سان محبت ٿا ڪيو. ڏسو ته الفاظ ڪهڙا چٽا آهن. اسان جا بزرگ ڏيڻ جي بدران وٺن ٿا، اگرچه رسول الله ﷺ فرمايو آهي ته مٿيون (ڏيندڙ) هٿ هيٺئيِّن (وٺندڙ) هٿ کان افضل آهي.

پهريائين اسان کي ڏسڻ گهرجي ته ماڻهو پيرن کي ڇو ٿا کارائين ۽ ڏين، ۽ ڪهڙيءَ نيت سان ٿا ڏين؟ اڪثر ڪري نيت اها آهي ته پير صاحب کي ڏيندس ته مون کان راضي ٿيندو، ۽ مون کي اهڙي دعا ڪندو جو منهنجي رزق ۾ برڪت پوندي، ۽ پير صاحب مون کي مشڪل وقت ۾ دنيوي طرح توڙي دعا جي وسيلي مدد ڪندو. جيڪي ٺڳ پير آهن تن جيڪي فقيرن ماڻهن ۾ اهڙا اثر وجهي ڇڏيا آهن جو هو قسم قسم جي نيت سان ڏن ادا ٿا ڪن. هو اهو خيال اصل ڪون ٿا ڪن ته صدقي ۽ خيرات جا وڌيڪ حقدار ڪير آهن. جنهن پير صاحب کي اسان ڏن ڏيون ٿا سو وڌيڪ مسڪين آهي يا اسان پاڻ ۽ ڪي ٻيا ماڻهو وڌيڪ مسڪين آهن، پير صاحب اسلام جي تبليغ ۽ خدمت ڪري ٿو يا نه ۽ پير صاحب سادي زندگي ٿو گذاري يا وڏا خرچ ٿو ڪري.

ٽي نهايت عاليشان اخلاق جيڪي اڄ ڪالهه عيب سمجهيا ٿا وڃن، سي رسول الله ﷺ ۽ اصحابن سڳورن ۾ موجود هئا، مگر اسان جي بزرگن ۾ بلڪل ڪون آهن بلڪه اسان جا ليڊر، آفيسر ۽ زميندار ته بلڪل انهن جي خلاف آهن، اهي ٽي هي آهن، 1- سادگي 2- مساوات ۽ نماڻائي، 3- جان نثاري.

رسول الله ﷺ جن جي چلهي ۾ ڪيترائي ڏينهن باهه ئي ڪانه ٻرندي هئي، فقط کارڪون کائي پاڻي پي ڇڏيندا هئا. ڪڻڪ جي ماني ورلي کائيندا هئا نه ته جوَنَ جي ماني تي ئي گذرڪندا هئا. سندن پوشاڪ سادي ۾ سادي هئي. اڄڪلهه ڪڙمي ۽ مزدور به بهتر پوشاڪ ٿا پائين ڪپڙو ڦاٽندو هون ته پاڻ ئي اڳڙي وجهي پائيندا هئا، ۽ جتي ڇڄندي هين ته پاڻ کڻي ڳنڍ ٽوپو ڏيئي ڇڏيندا هئا. ڪاٺيون ڪري ايندا هئا، ڪوڏر کڻي کوٽڻ جو ڪم ڪندا هئا، ٻهاري پائيندا هئا، ٻڪري ڏهندا هئا، بازار مان گهرج جون شيون وٺي پاڻ ئي کڻي ايندا هئا. اڪيلا گهمندا هئا، گهر جي جاءِ ۽ سامان نهايت سادو هوندو هو، پٽ تي سمهڻ کان عار ڪونه ڪندا هئا، تڏي تي اگهاڙي پٺيءَ سمهي پوندا هئا، ايتري قدر جو پٺي مبارڪ تي تڏي جا نشان ٺهي پوندا هئا. ممڪن ته ناهي ته رسول الله ﷺ جن روضي مبارڪ مان ساڳي حالت ۾ اٿي اچن پر جيڪڏهن انهيءَ ساڳي سادگيءَ سان اٿي اچن ۽ اسان جي ڪنهن مسلمان ليڊر وٽ وڃن ته اڄوڪي اسلام جي حالت اها آهي جو کين دربان اندر رپورٽ ڪندا ته هڪڙو مسڪين توهان ڏي اچڻ ٿو گهري ته ليڊر صاحب فرمائيندو ته پڇوس ته ڪير آهي ۽ ڇا ٿو گهرجيس؟ جيڪڏهن کڻي اندر اچڻ ڏيندس ته به ڪرسي تي وهارڻ پنهنجي ماڳه، پر گلم تي وهڻ جي آڇ به ڪين ڪندن، ۽ بيٺي ئي چوندن ته ڇا ٿو گهرجي تو کي؟ جيڪڏهن چوندو ته مان توهان کي ڪي خدا جا حڪم ٻڌائڻ آيو آهيان ته ليڊر صاحب خفي ٿي چوندو ته مون کي فرصت ڪانهي وڃ هليو. جيڪڏهن پاڻ اصرار ڪندا ۽ ڪجهه چوڻ لڳندا ته پوءِ ته غضب جو طوفان کڙو ٿيندو. توهان کي اعتبار نه اچي ته آزمودو وٺي ڏسو. هڪڙو وڏو عالم نيڪ بزرگ مسڪيني پوشاڪ ۾ نالي ٻڌائڻ کانسواءِ ڪنهن ليڊر وٽ وڃي ۽ کيس سندس غير اسلامي ڪمن کان منع ڪري ته پوءِ ڏسو ته ان بزرگ جي ڏاڙهي نوڪرن هٿان ڪيئن ٿي پٽائي وڃي. حالانڪه سادگي اسلام جو شيوه آهي. رسول الله ﷺ فرمايو آهي ته الفقر فخري يعني مسڪينائي منهنجو فخر آهي. پاڻ مسڪينن سان ڏاڍي حب ۽ پيار سان هلت ڪندا هئا. ليڊرن کي ڇڏي، اسانجي وڏن ۾ وڏن پيرن ۽ بزرگن کي ڏسو ته انهن ۾ سادگي جو گڻ ڪيتري قدر موجود آهي.

رسول الله ﷺ جي ٻئي خلق يعني مساوات ۽ نماڻائيءَ جي به حد ئي ڪانه هئي. پاڻ اهڙي طرح ٻين ماڻهن سان رلي ملي ويندا هئا، جو ٻاهريون اڻ واقف ماڻهو ايندو هو ته کيس پڇڻو پوندو هو ته توهان ۾ فلاڻو ڪير آهي؟ ٻين کي اڳ ۾ ئي پاڻ سلام ڪندا هئا، ٻارڙن سان راند ڪندا هئا، سندن مٿي تي هٿ رکي پيار ڪندا هئا. ڪا به ٻڍي عورت گهٽيءَ ۾ کين ٻانهن کان جهلي بيهاري سگهندي هئي، ۽ پنهنجو ڊگهو احوال ٻڌائي مدد وٺندي هئي، مسلمان ته ڇڏيو پر گستاخ ڪافرن سان گستاخي جو عيوض وٺڻ بدران نرمي ڪندا هئا. حاتم جو پٽ توڙي عيسائي هو، وٽن آيو ته کيس وهڻ لاءِ گاديلو ڏنائون ۽ پاڻ پٽ تي ويهي رهيا، اها هئي سندن مساوات ۽ نماڻائي! مگر اسان جا ليڊر ۽ معزز مسڪين کي پاڻ جهڙوسمجهڻ بدران گارين جا دس چاڙهيندا آهن. اسان جا پير مسڪينن سان نه گڏ وهن نه ساڻن گڏ کائن. قرآن شريف ۾ آهي ته ڪل مومن اخوت يعني سڀ مومن ڀائر آهن. پر اسان جا چڱي ۾ چڱا بزرگ به مساوات ۽ نماڻائي کان عاري آهن. اسان جي اڪثر عالمن جو ته خاص گڻ آهيئي هٺ ۽ وڏائي، حالانڪه رسول الله ﷺ فرمايو آهي ته جنهن شخص ۾ هڪ داڻو به هٺ جو آهي سو بهشت ۾ نه ويندو.

ٽيون عاليشان گڻ آهي جان نثاري. رسول الله ﷺ جن ۽ اصحابن سڳورن جو مال، اولاد ۽ جان اسلام ۽ حق تان قربان هو. پنهنجي ذاتي غرض لاءِ نه هو شاهوڪارن جي عزت ڪندا هئا ۽ نه مسڪينن کي حقارت سان ڏسندا هئا. جيڪڏهن ڪو ساڻس زيادتي يا ظلم ڪندو هو ۽ پوءِ سندن قبضي ۾ ايندو هو ته سزا ڏيڻ يا ملامت ڪرڻ بدران شفقت ڪندا هئا، ۽ اهڙي طرح دشمنن جون دليون وٺندا هئا، جنهن ڪري هو مسلمان ٿي پوندا هئا. حضرت علي رضي الله بابت روايت آهي ته جنگ ۾ ڪنهن ڪافر کي ڪيرائي خنجر هڻي مارڻ تي هئا ته ان ڪافر سندن منهن مبارڪ ۾ پنهنجو پليت آب دهن اڇلايو. حضرت علي رضي الله کيس هڪدم ڇڏي ڏنو. ڪافر پڇيو ته هيءُ ڇا ڪيئي مون ته سمجهيو ته هاڻي مون کي چچري عذابن سان ماريندين. پاڻ فرمايائون ته اسان کي ڪنهن سان به ذاتي دشمني ڪانهي. جيڪڏهن انوقت مان تو کي ماريان ها ته ذاتي دشمني سمجهي وڃي ها، جو تو منهنجي طرف آب دهن اُڇلايو.

ان ڪافر تي ايترو اثر ٿيو جو هو مسلمان ٿي پيو، هي گڻ به اڄ ڪلهه اسان جي بزرگن ۾ ورلي موجود آهي.

اهي ٽي گڻ هن وقت مسلمانن ۾ ورلي ڏسڻ ۾ ايندا، مگر ڪن ڪن غير مسلمانن ۾ ڏسجن پيا. منهنجا مسلمان ناظرين ڀائر مون کي معاف فرمائيندا جيڪڏهن مان هڪڙي غير مسلما�