علامه علي خان ابڙو جا خط مولانا دين محمد وفائي مدير ”توحيد“ ڏانهن

علامه علي خان ابڙو جا خط مولانا دين محمد وفائي مدير ”توحيد“ ڏانهن
(1)
جناب مولوي دين محمد صاحب مدير رساله “توحيد“
بعد اسلام عليڪم جي عرض ته ”توحيد“ جو پهريون نمبر عنايت ٿيو. بي انتها خوشي حاصل ٿي. ٻه رپيا چند و اڄ موڪليو ويندو. اڄ ئي جيڪب آباد ۾ پنهنجي دوستن کي توحيد جو پهريون نمبر ڏيکارڻ ويس جن رساله گهرائڻ وڏي خوشي سان قبول ڪيو. مهرباني ڪري کين پهريون نمبر ڏياري موڪلڻ فرمائيندا. ٻيا دوست اڄ نه ملي سگهيا. اميد ته هتان لاڙڪاڻي مان اٽڪل ويهه دوست اهڙا لڀي سگهندا جي خوشيءَ سان ”توحيد“ جا خريدار ٿيندا.
تبليغ هڪ وڏي ۾ وڏو اسلامي فرض آهي. بلڪه سچو جهاد آهي، مگر تبليغ فقط غير مسلمانن لاءِ محدود سمجهڻ نه گهرجي. اڄ ڪلهه خود اسان مسلمانن جي اهڙي نازڪ حالت آهي جو مسلمانن ۾ ئي سچي اسلام جي اشاعت ڪرڻ جي اشد ضرورت آهي، مسلمان 95 في سيڪڙو بلڪل جاهل آهن، جيڪي پڙهيل آهن سي وري گهڻو ڪري سرڪاري اسڪولن ۾ پڙهيا آهن. جتي اسلام جو الف به ڪونه سيکاريو وڃي، ٻيا ته ڇڏيو پر ماستر به گهڻا اهڙا لڀندا جن کي ڪلمي شريف جي معنى به نه ٿي اچي. انگريزي دانن ۾ وري اهڙابه آهن جي مذهب کي پاڳلپڻو ٿا سمجهن، اهڙي حالت تي ويچار ٿو ڪجي ته مايوسي وٺيو وڃي، مگر مايوسي ۽ اسلام متضاد الفاظ آهن، فقط هڪڙوئي سچو مسلمان ڪم کي لڳي وڃي ته خدا تعالى جي اعانت سان انقلاب پيدا ڪري ڇڏي.
منهنجو عرض آهي ته هن رساله ۾ گهٽ ۾ گهٽ ۾ ٿي صفحه سيرت النبي صلي الله عليه وسلم لاءِ ڪيا وڃن ۽ گهٽ ۾ گهٽ ٻه صفحا قرآن مجيد جي ٿورين آيتن ۽ معنى ۽ سمجهاڻي لاءِ رکيا وڃن. انهيءَ لاءِ ته مسلمانن خواهه غير مسلمانن کي رسول صلعم جي حميده صفات ۽ قرآن مجيد جي اعلى تعليمات ۽ خوبين جي واقفيت حاصل ٿيندي وڃي.
مگر سوال آهي ته رسالو ڪيترن مسلمانن غيرمسلمانن وٽ پهچي فيض جو حڪم ڏيندو. مون قوم جي خدمت ۾ بار بار عرض پيش ڪيو ته جيستائين تنظيم جو ڪم هٿ ۾ نه کنيو ويندو تيستائين ڪابه ترقي ڪرڻ نهايت محال آهي. تنظيم جو پهريون ڏاڪو آهي هر هڪ مسجد کي مرڪز بنائڻ، جيڪڏهن هر هڪ مسجد جا جماعتي گڏجي هڪ اسلامي رسالو ۽ هڪ اسلامي اخبار گهرائي مسجد شريف جي حجري ۾ رکن، ته نهايت آسانيءَ سان تنظيم ڪري سگهن ٿا. گهر گهر تي فقط پيسو يا ٽڪو يا آنو ماهوار چندو رکجي، جيڪا رقم جمع ٿيندي تنهن مان نه رڳو هڪ رسالو ۽ هڪ اخبار گهرائي سگهبي. مگر بچت مان ٻيا ڪم به ڪري سگهبا. منهنجو عرض آهي ته عالم سڳورا ۽ ماستر ۽ معلم هن ڪم کي لڳي وڃن ۽ پنهنجي پنهنجي ڳوٺ ۾ اهو ڪم شروع ڪري ڏين. ٻي وڏي ضرورت هيءَ آهي ته اسان جي ٻچن کي اسلامي تعليم ضرور هئڻ گهرجي. اسڪول بورڊن جي ميمبرن کي عرض ڪجي ته گهٽ ۾ گهٽ ٽي ڪلاڪ هفتي ۾ ديني تعليم کي ڏنا وڃن ۽ جناب مولوي فتح محمد صاحب جا ڪتاب پاڙهيا وڃن.
افسوس آهي ته اڄ ڪلهه ڪن ماڻهن تبليغ ۾ شڌي جي باري ۾ قومي عداوت جو خيال پيدا ڪري وڌو آهي. هندو ڌرم ۾ اگرچه شڌي جائز نه آهي ته به ڪي هندو صاحب اسلام تي حملا ۽ شڌي جو پرچار فقط هن نيت سان ٿا ڪن ته هندن جو عدد گهٽجڻ بدران وڌي مسلمانن سان مقابله ڪرڻ ڪامياب ٿيون. اها نيت نهايت ڌڪار جوڳي آهي. ۽ نهايت نقصان ڪار نتيجا پيدا ڪندي، اميد ته مسلمان انهيءَ نيت کان پاڻ بلڪل صاف پاڪ رکندا. نيت فقط هي رکڻ گهرجي ته مسلمان غيرخواهه مسلمان سئين راهه تي اچن ۽ دنيا ۽ آخرت جي بهبودي ۽ خوشنودي حاصل ڪن ۽ الله تعالى جو راضپو ۽ ديدار نصيب ٿين. فقط تعداد وڌيو ته ڇا ٿي پيو. هن وقت دنيا ۾ اٽڪل پنجاهه ڪروڙ مسلمان آهن. مگر انهن پنجاهه ڪروڙ جي بدران فقط پنجاهه مسلمان اصحابن سڳورن جهڙا خصوصا‌ّ سيدنا ابوبڪر صديق جهڙا هن وقت موجود هجن ها ته الله تعالى جي اعانت سان سڄي دنيا ۾ ڪروڙ سچا مسلمان پيدا ڪري ڇڏين ها ۽ غيرمسلمان يا ته ساڻن سچي صلح ۽ دوستي ۾ رهن ها يا تو وڙهي فنافي النار ٿي وڃن ها، ڏسو ته وائلي عرب مسلمان فقط چند هزار هئا رسول صلي الله عليه وسلم جي وسلم جي وصال وقت هر طرف خود عربستان ۾ چوڌاري بغاوت ڦهلجي وئي ته ٻئي پاسي قيصر ۽ ڪسرى دنيا جا زبردست شهنشاهه مسلمانن کي پائمال ڪرڻ لاءِ اٿي کڙا ٿيا. مگر نتيجو هي نڪتو جو بي سرو سامان مسلمانن ساڳي ئي وت بغاوتين کي به مغلوب ڪيو ۽ صرف ستن سالن اندر ڪسر ى جي سڄي سلطنت ۽ قيصر جي جو وڏو حصو به قبضو ڪري ورتو. تنهنڪري اسان کي تعداد جي ايتري ضرورت ناهي جيتري پاڻ کي سچي مسلمان بنائن جي. جيڪڏهن اسان سچا مسلمان ٿيون ته اسان هر طرح خوشحال ٿي وڃون ۽ ڪابه قوم اسان جو وار به ونگو نه ڪري سگهي. بلڪه سڀ قومون جوق درجوق اسلام ۾ داخل ٿي وڃن.
اسلام جي تبليغ اسان جي هندو ڀائرن کي غصه ۾ بيتاب ڪري ٿي ڇڏي، مگر خبر ناهي ته ڇو؟ فطرتاّ هر ڪو انسان پنهنجي خيال جي اشاعت ڪري ٿو خوش ٿئي ٿو. جيڪڏهن ڪوبه انسان سندس خيال قبول ڪري ٿو. پوءِ جيڪڏهن ڪو مسلمان يا هندو يا عيسائي پنهنجي پنهنجي مذهب جي تبليغ ڪري ته اهو اٽلندو چڱو ڪم آهي، مگر شرط آهي ته جائز طريقا ڪم آڻجن. زور زبردستي ڪم نه آڻجي، لالچ نه ڏجي. نڪي ننڍن ٻارن کي قبضي ۾ آڻي سندن اباڻي دين ۾ دست اندازي ڪجي.اڃا به وڏي ڳالهه آهي ته تبليغ ڪرڻ ۾ سچ ۽ انصاف کان ڪم وٺجي مثلاّ جيڪڏهن هندو صاحب ڄاڻي واڻي ڪوڙا حملا اسلام تي ڪندو رهي ۽ اگرچه مسلمانن وٽان انهن اعتراضن جو چڱو جواب کيس ملي وڃي ته به اهو جواب پنهنجي تحرير يا تقريرن ۾ نه ڄاڻائي بلڪ ساڳيا حملا ڪندو رهي ۽ پنهنجي ڌرم جون اُهي خوبيون ٻڌائيندو رهي جي در حقيقت ويدن ۾ هجن ئي ڪونه ۽ اُهي خاميون لڪائيندو رهي جي ويدن ۾ يا هندو سوسائٽي ۾ موجود هجن، ته اها پنهنجي هندو قوم سان وفاداري ناهي پر غداري آهي، چڱائي ناهي پر برائي آهي ۽ ان ۾ ترقي ناهي پر تباهي آهي. جيڪڏهن ويدن جي تعليم چڱي آهي ته ويدن جو ترجمو هندن ۽ غير هندن جي آڏو پيش ڪجي پر ترجمو به اهڙو ته هجي جنهن کي ترجمو چئي سگهجي. مسلمانن کي به اهائي صلاح ٿي ڏجي. مگر مسلمانن کي ان صلاح جي چند ان ضرورت ناهي. قرآن شريف ترجمي سان بيشمار موجود آهن ۽ رسول الله صلي الله عليه وسلم جون سوانح عمريون به بيشمار موجود آهن، هندو صاحبن کي عرض آهي ته اُهي پڙهي پوءِ سچي نيت سان اعتراض ڪن ۽ انهن جا جواب طلب ڪن، باقي جيڪڏهن فقط تعداد وڌائڻ خيال سان حملا ڪندا ته اسلام ۽ مسلمانن کي ڪجهه به ڪري نه سگهندا. مگر پنهنجي قوم کي بي انتها نقصان پهچائيندا. بررسولان بلاغ باشدوبس (توحيد- مارچ 1934)
(2)
بخدمت جناب ايڊيٽر صاحب رساله توحيد
بعد السلام عليڪم جي عرض ته توهان صاحبن منهنجي مضمون شائع ڪرڻ بعد جيڪو نوٽ فرمايو آهي تنهن به نسبت ڪجهه هيٺ لکان ٿو جو پڻ مهرباني ڪري رساله توحيد ۾ شايع ڪرڻ فرمائيندا ته نهايت ئي احسان.
توهان صاحبن جيڪي الفاظ”ايمان بچائي خير جو وقت گذاري دنيا مان لڏي وڃڻ “ به نسبت لکڻ فرمايا آهن تن بابت منهنجو