علي حسن چانڊيو

وءِ هو امداد چانڊيي کان متاثر ٿيو هو. هي 1981 جو دور هو، امداد تيSNSF جو بار هو جيڪا هاڻي DSF ٿي چڪي هئي. امداد چانڊيو ۽ سندس ويجها ساٿي محمد خان سولنگي ۽ شير محمد مڱريو جيڪي اڪثر روپوش هوندا هئا، اهي به 2 يا 3 اپريل تي حيدرآباد مان گرفتار ٿي ويا. هنن وٽان چوٿين اپريل جي حوالي سان مارشل لا جي خلاف پمفليٽ پڪڙيا ويا هئا. کين ست ست سال ۽ ڏهه ڏهه ڦٽڪا سزا ٻڌائي وئي. سندن غير موجودگيءَ ۾ علي حسن تي DSF جون ڪي ذميواريون اچي ويون، ۽ هو وڌيڪ سرگرم ٿي ويو.
ڄام ساقي ۽ نذير عباسيءَ کان پوءِ ڪميونسٽ پارٽيءَ جي سنڀال جي ذميواري مير ٿيٻي تي هئي، علي حسن کي اتان ئي رهنمائي ملندي هئي. علي حسن هاڻي DSF سنڌ جو صدر هو.
1983 ۾ ايم آر ڊي شروع ٿي ته DSF ان ۾ ڀرپور حصو ورتو. سنڌ ۾ جتي جتي به DSF جا پاڪيٽ هئا، انهن کي جمهوري تحريڪ جو حصو بڻايائين. ان وقت سندس ساٿين ۾ ڊاڪٽر گهنشام پرڪاش، ڊاڪٽر طالب لاشاري، اظهر عباس (هاڻي مشهور صحافي)، ڊاڪٽر حميد سومرو، معشوق ملاح، اقبال ملاح، منظور ٿهيم ۽ ٻيا کوڙ نوجوان هئا. ان ئي موقعي تي هن جو پارٽيءَ سان پهريون اختلافي موقف سامهون آيو ڇو ته پارٽيءَ تحريڪ ۾ گرفتاريون ڏيڻ کان پاسو پئي ڪيو. پارٽيءَ جو موقف هو ته گرفتاريون ڏيئي اندر وڃڻ ڪا بهادري يا بهتر حڪمت عملي نه آهي، پارٽيءَ جي ڪارڪنن کي گهرجي ته اهي پاڻ کي گرفتارين کان بچائين، تحريڪ کي صحيح رخ ۾ موڙين، ۽ عوام ۾ رهي عوام جي رهنمائي ڪن. پر علي حسن سيپٽمبر 1983 ۾ هڪ ڏينهن حيدرآباد جي سول اسپتال وٽان نڪتل هڪ جلوس مان پاڻ کي گرفتاريءَ لاءِ پيش ڪيو. ان ئي رات کيس سينٽرل جيل اماڻيو ويو. ٻئي ڏينهن تي صبح سوير کيس سرسري سماعت واري فوجي عدالت ۾ پيش ڪيو ويو.
فوجي عدالت ۾ پڇيو ويو ته هن ڪهڙا نعرا پئي هنيا؟ عدالت کي ٻڌايو ويو ته هن ”ضيا تي لعنت، ماشل لا مرده باد ۽ جمهوريت زنده آباد“ جا نعرا هنيا هئا. ميجر صاحب جڏهن علي حسن ڏانهن ڏٺو ته کيس سندس ننڍي عمر تي ترس آيو. کيس چيائين، ”جيڪڏهن تو ايئن چيو آهي ته ان جي سزا ملندءِ، پر جيڪڏهن انڪار ڪرين ته ڇڏي ڏيانءِ!“ پر، علي حسن انڪار نه ڪيو، چيائين،”انڪار نه ڪندس، مون ايئن چيو آهي!“ ميجر صاحب کيس واپس جيل اماڻي ڇڏيو. ٻئي ڏينهن اخبار مان پتو پيو ته کيس هڪ سال سزا ڏني وئي آهي. حيدرآباد جيل ۾ هو سرويچ سجاولي، پير مظهرالحق، ۽ مولا بخش چانڊيي وارن سان گڏ هو. هُو ڇهه مهينا حيدرآباد جيل ۾ هو، پويان ڇهه مهينا کيس ڪراچي سينٽرل جيل ۾ رکيو ويو، جتي هن جي ملاقات پروفيسر جمال نقوي، بدر ابڙي، سهيل سانگي، ڪمال وارثي، شبير شر، رفيق صفي، قاضي محمد بخش ڌامراهه، ممتاز ڀٽي، فتحياب علي خان سميت ڪراچي ۽ لاڙ جي علائقي مان گرفتار ٿيل بيشمار سياسي قيدين سان ٿي. اتي سندس سياسي تربيت ٿي ۽ سنڌي ادبي سنگت جيل برانچ جي تنقيدي ڪلاسن ۾ به شريڪ ٿيو.
ڪراچي جيل ۾ علي حسن کي سائي ۽ بُڪيءَ جي تڪليف ٿي ته کيس مهينو کن سول اسپتال ۾ ڊاڪٽر اديب رضويءَ جي وارڊ ۾ داخل ڪيو ويو. اتي هڪ ڪامريڊ ڇوڪريءَ ’نازنين‘ سان سندس ويجهڙائي ڏسڻ ۾ آئي. هوءَ وٽس مختلف سياسي ادبي ڪتاب ۽ روسي ناول کڻي ايندي هئي. هوءَ ٽريڊ يونين ورڪر عبدالغفار جي ڌيءَ هئي. ڪميونسٽ پارٽيءَ جو اڳواڻ ڪامريڊ امام علي نازش جيڪو لڳ ڀڳ سڄي عمر روپوش رهيو، اڪثر ان ڪٽنب وٽ اچي رهندو هو (اها ڳالهه علي حسن ٻڌائي) انهن جي رهائش لياقت آباد، عزيز آباد ۽ الڪرم اسڪوائر ۾ رهي.
علي حسن جيل ۾ ئي هو ته سندس مائٽن، هنجو مڱڻو ڪرائي ڇڏيو، علي حسن انڪار ڪيو ڇاڪاڻ ته بقول سندس ”هوءَ بلڪل اڻپڙهيل هئي“. اها مـڱڻي جلد ئي ٽٽي وئي، ڇو ته علي حسن جي دل ڪنهن ٻئي جاءِ تي اٽڪي چڪي هئي. هن 1987 ۾ نازنين سان شادي ڪئي. شاديءَ واري رات لياقت آباد ۾ شيلنگ ٿي رهي هئي. اها ايم ڪيو ايم جي ابتدا هئي. ان وقت مهاجر، پنجابي ۽ پٺاڻن جي وچ ۾ شديد ٽڪراءُ ٿيو هو. ۽ ايم ڪيو ايم سڄي شهر ۾ منظم ٿي رهي هئي. هاڻي ٽي پٽ اٿس، جنهن مان هڪ لنڊن ۾ پڙهي رهيو آهي، ٻيا بزنس ايڊمنسٽريشن ۽ سي. اي ڪري رهيا آهن.
1983 ۾ مليل سزا کان پوءِ هو واپس سنڌ يونيورسٽي پهتو ته اتي سيمسٽر سسٽم جي بحاليءَ لاءِ شاگرد تنظيمن جي جدوجهد هلي رهي هئي. علي حسن کي گڏيل ايڪشن ڪميٽي جو اڳواڻ ڪيو ويو. ٻه مهينا لڳاتار دڙڪن دهمانن مان گذريو، نيٺ سيمسٽر سسٽم بحال ٿيو.
1986 ۾ ايم آر ڊي جو ٻيو مرحلو شروع ٿيو ته هو وري هر هنڌ سرگرم نظر آيو. دوڙ ۾ هزارين ماڻهن جلوس ڪڍيو. جلوس جڏهن شهر ۾ داخل ٿيو ته پوليس ۽ مظاهرين جي وچ ۾ ٽڪراءُ ۽ فائرنگ ٿي. وڏي ڀڃ ڊاهه ٿي ۽ ريلوي اسٽيشن تي حملو ٿيو. ان واقعي ۾ پيپلز پارٽيءَ جو شير زرداري شهيد ٿي پيو. ان رات اها خبر بي بي سي به ڏني هئي ته دوڙ ريلوي اسٽيشن تي حملو ٿيو آهي، ٽڪراءُ ٿيو آهي ۽ ماڻهو مارجي ويو آهي. ان ڪيس ۾ 40 ڄڻا گرفتار ٿيا، چالان ٿيا ۽ ضمانتن تي آزاد ٿيا. ان ڪيس ۾ علي حسن به ملوث ڪيو ويو. اهو ڪيس ۽ تاريخون ان وقت تائين هلنديون رهيون جيستائين 1988 ۾ پيپلز پارٽيءَ جي حڪومت نه آئي. پوءِ ڪيس ختم ٿيو.
1988 ۾ ڪميونسٽ پارٽيءَ ۾ اندروني طور شديد اختلاف ٿيا. آئون اختلافن جي اصل بنيادن کان واقف نه آهيان، شايد ايئن به هو ته سنڌ مان اڀريل قيادت ۽ ڪيڊر کي بي آواز ڪيو ويو هو ۽ هاڻي قيادت پختونن وٽ هئي، جنهن سنڌي نوجوانن جي سوچ کي مطمئن نه پئي ڪيو. ان موقعي تي علي حسن به ٻين وانگر اعتراض اٿاريو ته پارٽي قومي سوال تي واضح نه آهي. سندس دليل هو ته هو ڪميونسٽ پارٽي سائين جي ايم سيد جي سربراهيءَ ۾ ٺهيل ”سنڌ قومي اتحاد“ ۾ ميمبر ته ٿي، پر بهارين جي سوال تي پوئتي هٽي وئي.
سنڌي نوجوان ڪميونسٽ پارٽيءَ ۾ اندروني تضادن سبب سخت مونجهاري جو شڪار ٿي ويو هو. ايئن علي حسن به حيران هو. سياسي ڪارڪن کي عوام سان رابطي لاءِ ڪو نه ڪو پليٽفارم ضرور گهرجي، ان مونجهه ۽ سياسي خلا جي حالت ۾ علي حسن به هيڏانهن هوڏانهن نهارڻ لڳو هو
1988 ۾ سنڌي مهاجر فسادن جو سلسلو هلي پيو، اهو سنڌ ۾ واقعن جو هڪ خراب تسلسل هو. نتيجي ۾ 30 سيپٽمبر ۽ پهرين آڪٽوبر جا سنگين واقعا سامهون آيا. انهن واقعن ۾ اخباري رپورٽن موجب لڳ ڀڳ هڪ سئو ماڻهو بي درديءَ سان قتل ٿيا. سڀ کان گهڻو نقصان سنڌي ماڻهن کي ٿيو. عام طور 30 سيپٽمبر وارو واقعو ڊاڪٽر قادر مگسيءَ سان منسوب ٿيو. ڊاڪٽر قادر مگسيءَ جيڪو بنيادي طرح سائين جي ايم سيد جي ”جيئي سنڌ اسٽوڊنٽس فيڊريشن“ سان تعلق رکندڙ هو، پنهنجي پارٽيءَ سان اختلاف رکي هڪ جدا لهجو ۽ مؤقف اختيار ڪيو هو. علي حسن کي ان لهجي ۽ مؤقف ۾ ذهني اطمينان محسوس ٿيو.
ڊاڪٽر قادر مگسيءَ سان سندس ملاقات ڪيئن ٿي؟ علي حسن جو چوڻ آهي ته 1984-85 ڌاري نذير عباسيءَ جي ورسيءَ �