علي خان ابڙو

شاگرد جي ذهن جي پيداوار آهي ۽ هو يعني علامه اقبال ان نظريئي جو خالق نه آهي. اهڙي صاف انڪار کان پوءِ به اسان جا تاريخ نويس علامه اقبال مٿان اهو نظريو مڙهيندا ايندا ته ڇا ٿو ڪري سگهجي.
مٿي مان مولانا غلام الرسول مهر جي تضادن جو ذڪر ڪري چڪو آهيان. ٻيو ته ٺهيو ’بيگلار نامي‘ جو مصنف، مرزا باقي جهڙي ظالم، قاتل ۽ درندي صفت ماڻهوءَ بابت لکي ٿو ته، ’هو وڏو داناءُ، انصاف وارو ۽ بينظير منتظم هو.‘ تاريخ نويسن کان اهڙيون جانبدارانه فاش ڪوتاهيون ٿي وينديون آهن. پر تاريخ ته ڏاڍي بيرحم آهي ۽ حقيقتون لڪن ڪونه ٿيون. مسلم ليگ جي الهه آباد وارو ساليانو اجلاس جنهن ۾ علامه اقبال اها تقرير ڪئي هئي سو ٿيو هو ڊسمبر 1930ع ۾. ان کان اڳ تاريخ پهرين نومبر 1930ع تي لنڊن ۾ ’رائونڊ ٽيبل ڪانفرنس‘ منعقد ٿي هئي ۽ ان ۾ به اهي ئي مسئلا زير بحث آيا، پر ان کان اڳ چوڌري رحمت علي پنهنجو ڪتابڙو ’پاڪستان جي اسڪيم‘ شايع ڪري چڪو هو. قائداعظم به مسلم ليگ جي اجلاس دهلي منعقده 1943ع ۾ صاف چيو ته لنڊن ۾ رهندڙ ڪن نوجوانن ۾ ’اهو خيال پيدا ٿيو‘ ته اتر هندستان جو هڪ حصو هندستان کان الڳ ڪري ان کي پاڪستان نالو ڏنو وڃي. باقي هروڀرو علامه اقبال کي پڳ ٻڌائڻي آ ته ڀلي، پر حقيقت جي اظهار ڪرڻ کان جهليو ۽ روڪيو ته نه. هاڻي ته هڪ ڪتاب ’خدوخال اقبال‘ نالي سان ڇپجي چڪو آهي. جنهن کي مارڪيٽ ۾ اچڻ نٿا ڏين. پاڪستان جا مفڪر خود انگريز پاڻ هئا. اچو وچور ڏسون:
1. جان برائٽ 24 -جون 1858ع: پنج يا ڇهه صوبا مڪمل اختيارين سان هڪ جدا رياست ٿي ويندا. ڏسو جنگ آزادي 1857ع ۾ ٿي آهي ۽ هڪ سال اندر مسلمانن کي آزاد ملڪ جو آسرو يا رشوت آڇي وئي آهي.
2. 1868ع سر سيد احمد خان: انگريزن جو ٻولڙيو فرمائي ٿو ته هندستان ۾ ٻه قومون آهن جي ڪڏهن به گڏ رهي نه سگهنديون.
3. ڊبليو ايس بلنٽ 1883ع : هندستان کي ٻن حصن ۾ تقسيم ڪيو وڃي، اتر ۾ مسلمانن جي حڪومت ۽ ڏکڻ ۾ هندن جي.
4. ٿيوڊور بيڪ: 1887ع مسلمان هڪ عليحده قوم آهن. مسلمان ڪڏهن به هندو اڪثريت جي ماتحت رهڻ قبول نه ڪندا.
5. ٿاٿيوڊور موريس: 1899ع آزاد متحده هندستان جو قيام ناممڪن آهي مسلمان الڳ قوم آهن ۽ پاڻ کي هندستاني قوم تسليم نٿا ڪن.
6. ڀائي پرمانند: هندستان کي ٻن هندو ۽ مسلم خطن ۾ ورهايو وڃي.
7. لويٽ ويزر 1914ع: مسلمان اتر هندستان کي وچ اوڀر سان ملائن، ان ۾ انهن جي بقا آهي.
8. چوڌري رحمت علي 1915ع: اتر هندستان کي مسلم مملڪت بڻايو وڃي.
9. لارڊ ڪرزن: 1917ع هندستان ڪڏهن به واحد مملڪت رهي نه سگهندو. تقسيم جا واضح امڪانات آهن.
10. اي. ايس مانٽيگو (1917ع): هندستان جو انجام خودمختيار صوبن يا ملڪن ۾ ٿيندو.
11. اي. بي ڪينيٿ: مسلمان هڪ اهڙي رياست جو سوچي رهيا آهن جا اتر اولهه هندستان ۽ افغانستان تي مشتمل هجي.
12. پيٽرڪ فيگن 1925ع: مسلمان اتر هندستان ۾ پنهنجي تسلط لاءِ جدوجهد ڪن.
13. سر آغا خان 1928ع: اتر اولهه هندستاني کي مسلم مملڪت ۾ شامل ٿيڻ کپي.
اهڙي طرح ٿيوڊور ماريسن ۽ مسٽر مانچيسٽر گارجن به گل افشاني ڪئي آهي. سر آغا خان مشهور معروف انگريزن جو ٻولڙيو هو، جنهن ۾ ڪو شڪ شبهه ڪونهي. ان ئي مسلم ليگ جو بنياد وڌو. مون مٿيون حقيقتون ڪي. ڪي. عزيز جي ڪتاب ’هسٽري آف آئيڊيا آف پاڪستان‘ ۽ جنگ اخبار مجريه 23 -آگسٽ 1991ع تان ورتيون آهن. ٻيو ته ٺهيو شريف الدين پيرزادو صاحب پنهنجي ڪتاب ’اووليوش آف پاڪستان‘ ۾ گهڻا انڪشاف ڪندي لکي ٿو ته 1904ع ۾ لارڊ ڪرزن بنگال جي اهم مسلمان شخصيتن سان ڳالهيون ڪري کين ذهن نشين ڪرايو ته هو الڳ ٿي اسلام جي بالادستي قائم ڪري اهڙو اوج حاصل ڪن جو قديم بادشاهن جي وقت ۾ به ڪونه ڏٺو هوندن. صاف ظاهر آهي ته پاڪستان جا مفڪر ۽ خالق خود انگريز هئا. علامه اقبال ته ائين ئي پنجاب کي هڪ هيرو کپندو هو سو ٺاهي ڇڏيائون. پاڪستان ٺهڻ کان اڳ، سر سٽيفورڊ ڪرپس صوبن جي آزاديءَ جون تجويزون حڪومت برطانيه طرفان آنديون هيون جي تمام چڱيون هيون ۽ جناح به قبول ڪيون هيون، پر پنڊت نهروءَ جي هڪ فاش غلطي ۽ اٻهرائيءَ سبب گڙٻڙ، بدمزگي ۽ بداعتماديءَ جي فضا پيدا ٿي وئي ۽ معاملو وڃي تقسيم تي پهتو. مٿئون ڪارو منهن ٿيو ڪميونسٽن جو، جي اسٽالن جي چوڻ تي تقسيم جي حق ۾ ٿي بيٺا. اسٽالن ته چاهيو ٿي ته انگريز نڪرن ۽ هندو ڀارت سندن دشمن بڻجي ۽ رشيا سان دوستي ڳنڍي وڻج واپار توڙي سياسي ناتا وڌائي ۽ تاريخ اهو ثابت ڪيو.
پوءِ ته تقسيم جا ڪلور ٿيا. نفرت، قتل، گهيراءُ، جلاءَ ۽ قانون شڪني ۽ منافقي اسان جو قومي ڪردار بڻجي ويا. گهر گهر کان جدا ٿي ويو. لڏپلاڻ، مارڌاڙ، عزتون لٽجي ويون ۽ ليڊر صاحب وڃي صدارتي ڀَون (محلات) ۾ ويٺا. منهنجو پيءُ علي خان ابڙو تقسيم جي سخت خلاف هو ۽ اهڙا مضمون سنڌي اخبارن قرباني وغيره ۾ ڇپائيندو رهيو، جنهن تان ڪاوڙجي تڏ دماغ عبدالغفور ڀرڳڙي ائڊووڪيٽ لاڙڪاڻه سندس خلاف الوحيد ۾ هڪ مضمون لکيو، جنهن ۾ علي خان ابڙي کي ٿڪل دماغ لکيائين. الله جو شان، ڪٿ ڄامڙو جيتامڙو، عبدالغفور جو پوءِ وڃي ضياءَ جي هنج ۾ ويٺو ۽ ڪٿ علي خان ابڙو جو عالم، فاضل، مصنف، سڌارڪ، جينيس انقلابي ۽ جرئتمند ماڻهو هو، جو پنهنجي قول، فعل ۽ ضمير جو سچو هو. اڄ به سندس سوين شاگرد ۽ ماتحت سندس ساراهه جا ڍڪ ڀرين ٿا. منفرد سوچ جو ماڻهو هو. سراج الحق ميمڻ جو والد صاحب ڳالهه ٿو ڪري ته سندس ٽيچرس امتحان هلي رهيو هو ۽ هو سخت بخار ۾ هو. پيپر لکندي علي خان ابڙو اچي سندس پٺيان بيٺو ۽ جيڪي ڪجهه هڪ صفحي تي لکيو هئائين سو پڙهي مسٽر علي خان ابڙي کانئس پيپر وٺي چيو ته ”تون پاس آهين، هاڻي گهرو وڃي آرام ڪر!“ ڪجهه ساڳي ڳالهه مولانا غلام مصطفيٰ قاسمي صاحب ٿو ڪري ته هو عربيءَ جو پيپر لکي رهيو هو ته صاحب اچي پٺيان بيٺو ۽ سندس پٺي ٺپري چيائين، ”شاباش بابا! تون پاس آهين!“
سنڌ مدرسي ۾ علي خان ابڙي شاندار رڪارڊ قائم ڪيا. هر امتحان ۾ پهريون نمبر. ويندي بمبئي يونيورسٽيءَ جي مئٽرڪ امتحان کان ايم. اي تائين سڄي يونيورسٽيءَ ۾ پهريون نمبر. غور ڪريو بمبئي يونيورسٽي معنيٰ سنڌ، گجرات، راجستان، بمبئي ۽ مهاراشٽر. اڳ ۾ ڪنهن به هندو يا مسلمان اهڙو رڪارڊ قائم نه ڪيو هو. بمبئي اهڙي ڏکي يونيورسٽي هئي جو اڌ مارڪ تان به ناپاس ڪري ڇڏيندا هئا. اتان جا فيل ٿيل وڃي علي ڳڙه ۽ پنجاب مان مئٽرڪ پاس ڪري ايندا هئا. ٻه ٻه ٽي ٽي دفعا فيل ٿيل به اتان پاس ٿي ايندا هئا. الطاف حسين قادري به ائين ڪيو ۽ پوءِ مختيارڪار، ڊپٽي ڪمشنر ۽ سيڪريٽري ٿيو. بابو سائين غريب هئڻ سبب جهونا ڳڙهه ڪاليج ۾ پڙهڻ لاءِ هليو ويو. اتي نواب مهابت خان جي حڪومت هئي ۽ تعليم مفت هئي. اتي به ساڳي ڪار، هر امتحان ۾ سڄي يونيورسٽي ۾ پهريون نمبر، انٽر ۾ پهريون نمبر، بي. اي پهرين نمبر ويندي ايم. اي پهريون نمبر. ههڙو ماڻهو جينيس نه چ�