علي خان ابڙو

زماني ۾ ئي موٽر سائيڪل جي حادثي ۾ گذاري ويو. اهو سلسلو هليو اچي محترم ڪريم بخش بروهي جي ڏوهٽي نفيسه شاهه به ڏسو ته بلاڙي آهي بلاڙي. توهان ساڻس ڳالهائڻ ۾ پڄي ڪونه سگهندا. مون کان جڏهن اياز سوال ڪيو ته ”جمال تو ڪڏهن کان لکڻ شروع ڪيو“ ته مون چيو، ”ڄمڻ کان اڳ.“ شيخ صاحب تمام ذهين ۽ سمجهو آهي. سمجهي ويو ۽ ورائي سوال نه ڪيائين، اسان معمولي ڪين جهڙن ماڻهن جي اها حقيقت آهي ته پوءِ آل ابراهيم عليھ السلام ۽ آل محمد ﷺبابت ڇا چئبو! ڀلي ڪو آسمان ڏانهن ٿڪون اڇلي ته اهو سندس ظرف.
ڳالهه اتي ڪانه ٿي بيهي، سائنسدان چون ٿا ته ماڻهو جي جسم جي هر گهر جيوڙي ۾ ان جو مستقبل رڪارڊ ٿيو پيو آهي ته هو ڇا ڇا ڪندو. ڪهڙا ڪارناما سرانجام ڏيندو. ڪهڙيون بيماريون ٿيندس ۽ ڪيئن ۽ ڪڏهن انت ايندس. اعتبار نه اچيو ته انسائيڪلوپيڊيا کڻي يا اهو به نه مڃيو ته آڪسفورڊ يا چئمبرس جي ڊڪشنري کڻي اينٽيليڪيENTELECHY متعلق پڙهو. صاف لکيو پيو آهي ته سائنس جي اها شاخ جنهن موجب انساني گهر جيوڙن ۾ انسان جو مستقبل رڪارڊ ٿيو پيو آهي، اهو لوح قلم ناهي ته ٻيو ڇاهي؟ هاڻي ته سائنسدانن ۽ طبي ماهرن ڊي اين اي ڳولهي لڌو آهي، جي ڪنهن جيئري توڙي مري ويل ماڻهو جو رڳو هڪ وار جو ٽڪر يا چمڙي جو ذرو هٿ اچي وڃي ته سائنسدان چون ٿا ته ان کي بنديءَ جي ڪاڳر وانگر کولي پڙهي سگهجي ٿو. بشرطيڪ اها لکيل ٻولي يا لپي ڪو ڄاڻندو هجي، ڀلي پڇي ڏسو ڪنهن به ڊاڪٽر يا طبي ماهر کان.
اچو ته حيات جيوڙي جي اصليت جاچيون، حيرت آهي حيرت! انساني جسم خود هڪ ڪائنات آهي، نظام شمسي کان به وڏي. هر ماڻهو جي جسم ۾ سئو ڪروڙن کان به وڌ حيات گهرڙا آهن. اهو حيات گهرڙو رڳو خوردبين سان ڏسي سگهبو. اهو پتڪڙو نظر نه ايندڙ حيات گهرڙو به اهو ئي گول دائري وارو نظام شمسي آهي، ان ۾ به هڪ اڻ لکو نيوڪلس يعني وچ آهي. ان توانائي جي مرڪز نيوڪلس ۾ وري آهن ڪروموزوم جون لڙهيون جي خس خس جي داڻن وانگر جڙيل يا پوتل آهن، حيات جيوڙا، اڻ ڏٺا اڻ لکا، نظر نه ايندڙ واري ته ڇا پر دز جي ذري کان به ڪروڙين ڀاڱا ننڍڙا. ان حيات جيوڙي جو ڪرشمو آهي هي حضرت انسان جنهن ۾ وري آهن ڪروڙين حيات گهرڙا ۽ اربين حيات جيوڙا جن مان هر هڪ ۾ اسان جون عادات، افعال ۽ مستقبل رڪارڊ ٿيو پيو آهي. اهي ڪروموزوم کي چنبڙيل لکين ڪروڙين جهڙوڪر روح آهن جن کي اياز الائي ڪهڙي اک سان ڏسي چيو ته اهي ڄڻ لٽڪيل چمڙا آهن. مار قدرت تنهنجا ڪمال! سمجهڻ، سوچڻ، پرجهڻ کان پري آهن.
چڱو جو مان سائنس ۽ بائيولاجي پڙهيس نه ته ڪورو ڄٽ رهجي وڃان ها. اونداهه ۾ ٿاڦوڙا ڪهڙا هڻبا. اسان جا دانشور دوست لوح قلم تي ته هزار ٽوڪون ۽ اعتراض ڪندا پر هن سائنسي سچ بابت ڇا چوندا. مان ائين ڪونه ٿو چوان ته مقدر تي ڀاڙي چپ ڪري ويهي رهجي. هٿ پير ضرور هڻجن ۽ بهتر کان بهتر جي تلاش ۾ جنبي وڃجي ڇاڪاڻ ته توهان جي مقدر ۾ ائين ئي لکيل آهي. انسان ۽ حيوان ۾ اهو ئي فرق آهي انسان ۾ ادراڪ ۽ شعور جو روح ڦوڪيو ويو آهي، انهي ڪري انسان کي باشعور جانور چيو ويو آهي جنهن موجب هن جي اندر ۾ مقدر کي بدلائڻ جو مڪينزم به رکيو ويو آهي انسان رڳو حالات جو شڪار بيوس بندو نه آهي، پر حالات کي بدلائڻ جي قوت ۽ شعور به رکي ٿو. انسان عزم، همت ۽ محنت جو مجموعو آهي. انهي ڪري ئي افضل ۽ اشرف المخلوقات آهي. کيس حالات جوغلام ناهي ٿيڻو، پر حالات کي مسخر ڪرڻو ۽ بدلائڻو آهي. انهي جذبي هيٺ مون اياز قادري جي بلو دادا ۽ رباني جي شيدو ڌاڙيل جي جواب ۾ ’پشو پاشا‘ لکيو، جنهن جي ڏاڍي واکاڻ ٿي پر ڪن پيارن دوستن وٺ به ڏاڍي ڪئي. مون اکين سان سڀ ميارون مڃيون. پر دل نٿي مڃي. هاڻ به مان مٿي جن خيالن جو اظهار ڪري چڪو آهيان تن تي به ڏاڍي وٺ ڪندا پر مان ڇو مڙان؟ اهي بهرحال سائنسي حقيقتون آهن مون ڪونه گهڙيون آهن
ٻي ڳالهه ٻڌايانوَ اڃا ٻه هفتا ٿيا ته هڪ سائنسي مخزن ۾ پڙهيو اٿم ته اٽڪل هڪ ڪروڙ سالن کان پوءِ سج مقدار ۾ وڏو ٿي ڌرتيءَ جي قريب ٿي ويندو ۽ ايڏي تپش ٿيندي جو ڌرتي توڙي جيو جنتر سڙي خاڪ ٿي ذرا ٿي اڏامي ويندا. عام ماڻهو چوندا آهن ته ’سج سوا نيزي تي اچي ويندو ۽ ڌرتي ٽامڻي هلي ويندي‘. قرآن الحڪيم جي زبان ۾ ڌرتي ۽ جبل تڃيل ڪپهه جيان ٿي ويندا. اهڙي اڳڪٿي هڪ ڪروڙ سال اڳ ۾ ئي هڪ اُمي نبي سڳوري عرب جي بيابانن ۾ ٻڪريون ۽ اٺ چاريندي ڪيئين ڪئي؟ ڪو ته رابطو الله ۽ انهي وچ ۾ هوندو، رسول بخش پليجو صاحب چوندو آهي ته هو انساني دماغ ۽ ذهن جي وسعتن جو قائل آهي، پر اهو بيجان، بي شڪل، اڻ ڏٺو، اڻ سڃاتل ذهن آهي ڇا ۽ آيو ڪٿان جو جسم جا ڪروڙين ڪم ڪاريون وائرليس ذريعي هڪ کن ۾ ڪيو ڇڏي ۽ جسم کان ٻاهر ناپيد ۽ مستقبل بعيد جا واقعا سائنس کان اڳ حل ڪيو وٺي؟ مان ڪا ڳالهه زوري توهان جي نڙگهٽ ڪونه ٿو ٺوسيان. رڳو سوچڻ جي دعوت ٿو ڏيان. اي اکين وارا عبرت حاصل ڪيو.
مون ڳالهه پئي ڪئي پنهنجي پيءُ علي خان ابڙي جي ته ڪيئن هڪ ڳوٺاڻو غريب آبادگار گهر جو ماڻهو بمبئي جهڙي شهر ۾ ويٺي يونيورسٽي جو فيلو هوندي، پهريان نمبر کڻندي به آءِ سي ايس جي ڪئريئر کي تڇ سمجهي، ماستر ٿيڻ جو فيصلو ٿو ڪري ته جيئن تعليم عام ڪري سگهجي. اهڙي عجيب سوچ جي تهه ۾ پهچڻ لاءِ مون مٿي هيڏا سارا صفحا ڪارا ڪيا آهن. سو بابا وڃي ماستر ٿيو، نوشهرو فيروز ۾، سنڌ مدرسھ ڪراچي ۾، لاڙڪاڻي ۾ ۽ نيٺ وڏو آفيسر ٿيو ته به ڌن اها ته تعليم ڪيئن عام ڪجي. سڄي عمر ان مقصد لاءِ وقف ڪري ڇڏيائين.
اسين سندس اولاد، ڌيئون، توڙي پٽ، مٿس فخر ٿا ڪيون، حيدر بخش جتوئي جي پٽن وانگر نه، جو چون ٿا ته بابو ڊپٽي ڪليڪٽري نه ڇڏي ها ته اسين سڀ ڪمشنر جا پٽ سڏجون ها. ڪٿي ڪمشنر جو معمولي عهدو. ڪٿي حيدر بخش جتوئي جو شان! تفو برتو اي چرخ گرادن تفو. مان ۽ منهنجو اولاد ته علي خان ابڙي تي ايڏو فخر ٿا ڪيون جو ڪوئي صدر مملڪت يا وزيراعظم تي به نه ڪري.
صاحبو! هاڻي ڊي اين اي تي به تحقيق ٿي آهي. تازو آمريڪا ۾ او جي سمپسن هڪ ڪاري آمريڪيءَ تي تهمت هنئي وئي ته هن پنهنجي اڳين گوري زال ۽ ان جي گوري يار کي قتل ڪيو هو. سڀني نشرياتي ادارن تي ان ڪيس جي ڪارروائي ڏيکاري وئي. ڊي اين اي ڇا آهي، هڪ معمولي نظر نه ايندڙ گهر جيوڙو جو انسان جي جسم ته ڇا پر هڪ وار جي ٽڪر ۽ چمڙي جي ذري مان به حاصل ڪري سگهجي ٿو. هڪ ڊاڪٽر ٽي وي تي سمجهايو ته ”جي ان نظر نه ايندڙ ذري کي خوردبين سان ڇڪي اينگهائي ڏسو ته ان ۾ ڄڻڪ هڪ آسماني ٻولي ۾ لکيو پيو آهي ته هي ڪنهن جو آهي. سندس ماءُ پيءُ ڪير آهي يا سندس اولاد ڪير آهي. بشرطيڪ ڪو ماهر اها ٻولي پڙهي سگهي.“ آهي نه عجب جهڙي ڳالهه! سنڌيءَ ۾ چوندا آهن ته ’نه کي نوَ ڪوٽ‘، ڪو نوَ اکر واري ويهي رهندو ته ان کي ڇا ڪري سگهبو؟ بهرحال جاءِ واردات تان هٿ آيل ڊي اين اي، او جي سمپسن جي ڊي اين اي سان مشابهت نه پيو رکي، جنهن ڪري کيس بيڏوهي سمجهي ڇڏيو ويو. امير ا�