علي خان ابڙو

� ڪڍيائون. ههڙا هاڃا ٿين، نياڻين سان، سو به پنهنجي پيءُ ماءُ جي ٽيڏي سوچ ڪَنان. هاڻي پاڻ ٻڌايو ته اخلاق ۽ محنت وڌيڪ يا ڊگري ۽ نوڪري؟ جي اخلاق، ڪردار ۽ محنت کي مان آهي ته پوءِ ڪو مسئلو ئي ڪونهي. پريشاني ڇاجي؟
الله سائينءَ رزق جو ذمو پاڻ کنيو آهي. مونکي 1967ع ۾ دل جي بيماري ٿي. انفارڪشن. دل جي مک ڪارونري شريان سئو سيڪڙو بند ٿي وئي. اهڙي حالت ۾ نوي سيڪڙو موت واقع ٿيندو آهي. مان بچي ويس. منهنجو وڏو ڀاءُ شمس الدين پهرين اٽيڪ ۾ 47 سالن جي جوانيءَ ۾ گذاري ويو. پهرين جون 1967ع تي مونکي اٽيڪ ٿي. ڊاڪٽر ڪريم عباسيءَ وڏي جانفشاني سان منهنجو علاج ڪيو. منهنجي گهر واري جا ان وقت ٻٽيهه سالن جي هئي تنهن ڏينهن رات هڪ ڪري منهنجي نگهداشت ڪئي. سمهندي به اسپتال ۾ هئي. ننڊ ۾ به پئي دعائون گهرندي هئي. مان سمجهان ٿو ته منهنجي چڱ ڀلائيءَ ۾ سندس دعائن جو عمل دخل ضرور آهي. جيئن شيخ اياز صاحب مڃيندو ته هر ڀيري موت جي منهن مان موٽڻ ۾ ڀاڀي زرينه جي دعائن جو وڏو دخل آهي. چڱو ڀلو ٿي نڪتس ته ڪريم عباسي چيو ته ”هاڻي پرواهه ناهي، ڏهه سال جيئرو رهندين!“ وري مشهور ڊاڪٽر صالح ميمڻ ڏيپلائي، جو منهنجو ميرپور خاص هاءِ اسڪول ۽ ڪاليج جو ساٿي ۽ بابا جو شاگرد آهي. تنهن به چيو ته ”ڏهه سال جيئرو رهندين!“ ڪراچيءَ ۾ دل جي ماهر ڊاڪٽر کمڀاٽا به چيو ته ”ڏهه سال جيئرو رهندين“. 1967ع 1977ع 1987ع ۽ هي 1995ع اچي لڳو آهي اڄ 27 - ڊسمبر منهنجي شادي جي سالگرهه آهي، اڃا ته جيان پيو. وري ٻي انفارڪشن ٿيم، جنهن ۾ سئو سيڪڙو موت واقع ٿيندو آهي. بچي ويس. دل جي وچين خاني ۾ سوراخ ٿيو جو بند ٿيندو ئي ناهي. ڪراچي جا سڀ مشهور دل جا ماهر منهنجا دوست ٿي ويا آهن. ڊاڪٽر سيد شوڪت (جهڙو فرشتو) ڊاڪٽر سيد شريف، ڊاڪٽر رضا ۽ هاڻ ڊاڪٽر اظهر فاروقي جنهن کي پوئين ڏهن سالن کان هر مهيني ڏيکاريندو اچان، ڪو به مونکان في ڪونه وٺي. گذريل مهيني ڊاڪٽر اظهر فاروقي مونکي چڪاسي حيرت مان ٻئي ڊاڪٽر کي منهنجي سڄي ميڊيڪل هسٽري ٻڌائي چيو ته، ٻيو ته ٺهيو پر سوراخ به پاڻ مرادو بند ٿي ويو آهي ۽ اهو ڪرشمو مونکي دنيا جي ميڊيڪل جرنل ۾ لکڻو پوندو. پوءِ مون ڏي منهن ڪري چيائين ته ابڙا صاحب اهو ڪهڙو راز آهي جو هن عمر ۾ جڏهن تنهنجي دل صرف چوويهه سيڪڙو ڪم ڪري ٿي ۽ ڇاهتر سيڪڙو مئل آهي، ته به تون بلڪل نارمل آهين. نه بلڊ پريشر ۽ نه دهڪو سهڪو ۽ نه ئي وري ڪا ملولائي. جڏهن ته مون وٽ پنجويهه ٽيهه ۽ پنجٽيهه سال جا نوجوان انهن مرض ۾ ورتل اچن ٿا ۽ ڪو پروگريس نٿا ڏين؟“ مون چيو ”ڊاڪٽر راز وري ڪهڙو؟ تون ٻڌاءِ ته زندگي ۽ موت جو محڪمو ۽ مڪمل اختيار الله وٽ؟“ چيائين ”هائو“. مون وري پڇيومانس ته ”عزت ۽ ذلت به الله جي وس“، چيائين ”هائو“. چيم .رزق جو ته ذمو ئي پاڻ کنيو اٿائين پوءِ باقي مان ڇو ملول ٿيان يا مٿو کپايان؟“ ته هڪدم چيائين ته ”پوءِ اهڙيون ڳالهيون اخبارن ۾ لک ته ڪا ماڻهن کي هدايت اچي!“ مون انڪار ڪندي چيو ته ”لکڻ سان ڪجهه نٿو ٿئي جيسين ڪو هدايت حاصل ڪرڻ لاءِ آتو هجي ۽ هينئين سان هنڊائي. اهو محڪمو به الله جو آهي، جنهن کي وڻيس تنهن کي هدايت ڏئي ۽ جنهن کي وڻيس تنهن کي گمراهه ڪري تباهه ڪري ڇڏي“. ڊاڪٽر صاحب لاجواب ٿي ويو رڳو ايترو چيائين ته ”تنهنجي ايمان جو داد ڏيڻو پوندو!“
1947ع ۾ لاڙڪاڻي ۾ اسان جي آمدني جو ذريعو هو بابا جي پينشن 245 رپيا مهينو ۽ ٻي ادا شمس جي ڪمائي. مان ۽ منهنجو ننڍو ڀاءُ ڪمال ڪراچي ۾ پڙهندا هئاسون ۽ بابا اسان ٻنهي کي پندرهن پندرهن رپيا يعني ڪل ٽيهه رپيا مهينو موڪليندو هو. سالياني في ۽ ڪتابن جو خرچ الڳ. باقي بابا کان، عزت وچان، ٻيو ڪو به گهر ڀاتي پئسا نه گهرندو هو. هو به دل جو مريض هو ۽ دوا درمل پاڻ وٺندو هو ۽ برادريءَ ۾ خرچ ڪندو هو. ادا شمس ٿوري ئي وقت ۾ وڪالت جي ڌنڌي تي ڇانئجي ويو هو. محنت ايتري ڪونه ڪندو هو. يار ويس ماڻهو هو، پر بلا جو ذهين هو. آڏي پڇا جو ايڏو ته ماهر هو جو ٻيا وڪيل سيڙجي اچي سندس آڏي پڇا ٻڌندا هئا. کيس سڏيندا ئي هئا ’استاد!‘ ويندي شهيد ذوالفقار علي ڀٽو جو پاڻ تمام ذهين ۽ بئريسٽر هئو اهو به کيس استاد ڪري سڏيندو هو. ٻيو ته ٺهيو پر ڏيئل مل جهڙو مشهور معروف فوجداري ڪيسن جو ماهر تنهن به لاڙڪاڻي اچڻ ذري گهٽ بند ڪري ڇڏيو ۽ ماڻهن کي صاف چوندو هو ته ”بابا شمس جهڙو وڪيل گهر ۾ ويٺو اٿوَ ته مون تي ڇو ٿا خرچ ڪيو!“ هڪڙن ماڻهن کيس چيو ته ”سائين شمس الدين خان کي ته وڪيل ڪيو اٿئون. پر تون به هل!“ نيٺ وڏي في ڏئي کيس آندائون. ڪورٽ ۾ آڏي پڇا وقت شمس، سينيئر وڪيل جي عزت خاطر، ڏيئل مل کي چيو ته ”آڏي پڇا تون شروع ڪر!“ هن چيس ته ”نه تون ڪر!“، تون تون ڪندي سيشن جج به چيو ته مسٽر ڏيئل مل آڏي پڇا ڪر. ڏيئل مل اٿي بيهي چيو ته ”يوئر آنر آڏي پڇا مسٽر شمس الدين ڪندو ۽ مان آخر ۾ هڪ ٻه سوال پڇندس!“ ادا شمس آڏي پڇا ڪري پوري ڪئي ته ڏيئل مل اٿي چيو ته ”مونکي ڪو به سوال ڪونهي ڪرڻو“. سڀني شاهدن سان ايئن ئي ٿيو.
لاڙڪاڻي ۾ هڪ مشهور ڪيس ٿيو. محترم احمد خان لانگاهه جي ننڍي ڀاءُ عنايت الله لانگاهه ڏينهن ڏٺي جو وچ شهر ۾ سنڌ ڪوآپريٽيو بئنڪ کي ڌاڙو هنيو ۽ مقابلي ۾ زخمي ٿيو، وڃي فادري پاڙي ۾ عبيدالله لاکي جي مسواڙي جاءِ ۾ لڪو. پوليس نوس نوس ڪندي کيس زخمي حالت ۾ بندوق سميت پڪڙيو. مٿان مئجسٽريٽ وٽ ڏوهه جي قبولداري به ڏٺائين. وڪيل ۽ جج ئي سمجهي سگهن ٿا ته ڪيڏو نه مضبوط ڪيس هوندو. احمد خان لانگاهه جيتوڻيڪ پاڻ مشهور وڪيل هو. پر ادا شمس کي منٿ ميڙ ڪري وڪالت نامو وجهارايائين. هر ڪو پيو چويس ته ”استاد اهو ڪيس ته هارائي ويندؤ. في به ڪانه، اجايو مفت ۾ نالو خراب ڪندا!“ شمس جو آڏي پڇا شروع ڪئي ته شاهدن جا لاهه ڪڍي ڇڏيائين. ڪي مهينا لاڳيتو اهو ڪيس هليو ۽ پنهنجا ڪيس نظرانداز ڪري ڇڏيائين. ٻيو ته ٺهيو دلاور حسين شاهه جو تجربيڪار ۽ کڙپيل ڊي ايس پي هو، ان کان ٻه ڏينهن لاڳيتو آڏي پڇا ڪيائين ۽ هو مجبور ٿي مڃي ويو ته جوابدار کان قبولداري زور زبردستي استعمال ڪري ورتي وئي. ڊي ايس پي صاحب پگهر ۾ شل ٿي ٻاهر نڪتو ۽ پاڻ تي ويساهه ئي نه پيو اچيس ته هو اهڙي ڳالهه ڪيئن مڃي ويو. وڪيل برادري جا اچي ڪورٽ ۾ گڏ ٿيندي هئي، سي خود وائڙا ٿي ويا ۽ شمس کان پڇڻ لڳا ته ”هيءَ ڪهڙي جادوگري ڪري وئين!“
بهرحال عنايت لانگاهه ڇٽي ويو ۽ ڌوم مچي وئي. ستم ظريفي ڏسو ته ڪمال ۽ ٻين ڪيترين آفيسرن کي جڏهن 1971ع ۾ مارشل لا ۾ نوڪري مان ڪڍيو ويو ته رٽائرڊ جسٽس فضل غني انهن پاران هاءِ ڪورٽ ۾ ڪيس داخل ڪيو . ڪمال به مون وٽ ڪراچيءَ ۾ آيو ته هو به ان ڪيس ۾ شامل ٿيڻ ٿو گهري. مون جسٽس فضل غني (اڄوڪي مشهور وڪيل مخدوم علي خان جي والد) سان ڳالهايو تنهن چيو ته في ته مون ٻين کان وٺي ڇڏي آهي باقي جيڪو نئون مدعي اچي ٿو ته کانئس صرف هڪ هزار رپيا وٺندس ۽ دعويٰ ساڳي ئي رهندي کيس هزار رپ