علي خان ابڙو

�ه ٿو ملي. مٽاسٽا جو ذريعو جنس هئي. ظاهر آهي ته اها جنس يعني اناج، اپائيندڙن وٽ هو ۽ هوئي شاهوڪار هئا. شاهوڪار کي چوندا ئي هئا مالدار معنيٰ جنهن وٽ اناج ڍڳا ڍور مينهون، ٻڪريون ۽ کير مکڻ جام هجي. ان حساب سان هر ڳوٺاڻو مالدار هو ۽ هر شهري نپٽ سڃو. پوءِ حڪومتي شيطانن مٽا سٽا جو ذريعو مٽائي پيپر ڪرنسي ڪئي ۽ ملڪ ڦري ناڙ ڪيائون.
کير مکڻ جيڪو وڪڻڻ گناهه سمجهبو هو سو ڪاغذي نوٽن عيوض بازارين ۾ ملاوٽ جي نذر ٿي ويو. کير کي پير چيو ويندو هو سو پاڻيءَ جو مريد ٿي ويو. بيٺل فصل جو اناج، ڪڻت جي حساب سان واپاري جي ملڪيت ٿيڻ لڳو، ڪمي ڪاسبي جو ٽويو پاٽيءَ ته ٺهيو خود هاري به هٿ ڇنڊي ٿي اٿيو. سڀ ڪجهه سود خور واپاريءَ جو ٿي ٿي ويو. هاري ۽ سندس ٻچا ان ڪڻن لاءِ ٻاٿون کائڻ لڳا ۽ لٽي ڪپڙي بجاءِ ليڙون پهرڻ لڳا. سمڪ ڪانه پئي پوين، سو چون ته ”سائين بس برڪت نڪري وئي آ“. پگهر ۽ حلال جي پورهئي مان برڪت ڇو نڪرندي؟ فطرت ماءُ ته اهو ئي ساڳيو هڪ داڻي بجاءِ هزار داڻا پئي موٽائي. آسمان پنهنجي ڀرپور رحمت ۽ شفقت سان مفت ئي مفت ۾ جالارا مينهن وسائي ڌرتيءَ مان مسلسل پيو اوڀڙ اڀاري ۽ سج به بنا معاوضي جي ٻڌل ٻانهي جيان، وقت مقرر تي روزانو پوري مقدار ۾ گرمي پهچائڻ جي ڊيوٽي ڏئي سلا پيو نسرائي. ڍڳا ڍور ۽ هاري به اهو ساڳيو پورهيو ڪندا اچن، پوءِ اهو ٽياڪڙ آهي ڪير جو شيطاني ڪري سڀ ڪجهه کنيون وڃي ۽ کائيو وڃي؟ ڪجهه سمجهو يارو! ڪجهه سمجهو ۽ ڪجهه ڪيو. پنهنجي پيداوار جا پاڻ مالڪ ٿي ويهو. پوءِ ضرورتمند پاڻ ئي جهولي ڦهلائي توهان وٽ ايندو. پوءِ توهان من گهريو اجورو حاصل ڪري سگهو ٿا يا ماڳهين انڪار به ڪري سگهو ٿا. رڳو گڏجي سڏجي هڪ ٻئي جا واهرو ٿي، ونگار به وهي، گڏيل کيتيءَ جو نظام قائم ڪيو. جي پڙهيل ڳڙهيل ۽ مئٽرڪ يا بي اي پاس آهيو ته پوءِ ته هٿئون سولو. ماڻهن کي گڏي سڏي سمجهائي، لکپڙهه ڪرائي گڏيل سڏيل کيتي جو بنياد وجهو. پاڻ کڻو پاڻ وڪڻو!
دلال کي هڻو موچڙو يا ڏيوس منهن ۾ موچڙو. پوءِ روزگار جا ذريعا به کوڙ. زراعت رڳو پوکي راهي ناهي پر وڏي صنعت آهي، کوڙ ساريون راهون کلي پونديون. واٽ وندر جي وڻ پيا ڏسيندا. وڻ به وڏي صنعت آهي ايتري لاڳت به ڪانهي. اسان جي سنجهي يا ٽالهي، ساڳ برابر آهي ۽ سون جي ملهه تي وڪامي ٿي. آرا مشينون چيچڙا، ڇڙڻ ڇنڊڻ ۽ پيسائي جون مشينون، بي حساب ذريعا ۽ موقعا آهن، رڳو وڏائي ڇڏي، سندرو ٻڌي ڪاهي پئجي ته برڪت پاڻهي ئي پيرين پوندي. نوجوان سوچن، سمجهن ۽ رٿابندي ڪري گهاگهائي گهڙي پون ته ٻيڙائي پار آهن. جيڪڏهن هڪ لک مئٽرڪ پاس نوجوان نوڪرين پٺيان وقت ۽ پيسو وڃائين ٿا ته اهو ته اجايو زيان ٿيو ڪي نه؟ هر هڪ نوجوان هزار ٻارهن سؤ ڀاڙي ڀتي ۽ هوٽلن تي خرچ ڪندو هوندو! رشوت نٿا ليکيون. هاڻي هڪ هڪ نوجوان جيڪڏهن هڪ هڪ هزار ڪڍي ته ڏهه ڪروڙ رپيا گڏ ٿي ويندا.
ايتري سيڙپ سان ڇا نٿو ٿي سگهي؟ رڳو اين ڊي ايف سي يعني قومي ترقياتي ناڻي واري اداري جي حوالي اها رقم محفوظ ڪريو ته هر ماهه ڏهه لک رپيا نفعو ملندو. اصل رقم کي هٿ لائڻ بنا، انهن ڏهن لکن مان اسڪول ٺاهيو ته بنا رشوت جي ماستريءَ جون نوڪريون ملي وينديون. پر جي آرا مشينون چيچڙا، گهاڻا يا ڇڙڻ ڇنڊڻ جون مشينون لڳايو يا ٽريڪٽر ٽئڪسيون وغيره وٺو ته بيروزگاري ختم! دلال ته آهي دَلو، ان کان جند ڇڏايو. اڄڪلهه ته سياسي عوامي نمائندا به دلال ٿي پيا آهن. مان 1973ع ۾ روس ويو هئس، مون ڏٺو ته اتي دلال جو تصور ئي ڪونه هو. پيداوار کيت مان يا ڪارخاني مان سڌي آئي ٿي سرڪاري دڪان تي. دڪان جي نه مسواڙ، نه پڳڙي. دڪاندار به سرڪاري پگهاردار، تنهن ڪري ان کي به نفعي جي نه لالچ نه موقعو. سرڪاري قيمت لکي پئي آهي، جيڪو خريدار اچي سو مقرر اگهه ڏئي شيءِ کڻي وڃي. رڳو دلال نڪري وڃي ته هر ڪم سؤلو ۽ ڦرلٽ به ڪانه . مان ڪو معيشت دان يا اقتصاديات جو ماهر ڪونه آهيان، پر جيئن ڏٺو مون، سو حال حاضر آهي. رستي جا ڪنڊا ڪرڙ پاڻ ئي نوجوان صاف ڪندا ويندا.
رڳو کپي همت، موقعو ته ڪرپٽيءَ کي به ملي ٿو. اسان جو هڪ مائٽ غلام رسول سانگي، پيراڻيءَ جو پٽ، لاڙڪاڻي ۾ اچي حجام ٿي ويو. چيومانس ”ادا حجامڪو هنر ڪيئن سکئين؟“ چي ”ادا وار لاهڻ ڪونه اچنم، باقي ڏاڙهي ته پنهنجي به لاهجي ٿي، سو بيٺي پير ٻي چئين آني ۾ لاهيو وٺان!“ نالو ئي حجام پئجي ويس. اتان ايتري موڙي ٺاهيائين جو هنڌ کٽولي جو ڌنڌو شروع ڪري ڏنائين. ماڻهو روزانو شهر اچن ٿا. رات پئجيو وڃين. هوٽل جو خرچ ڀري ڪونه سگهن سو رستي جي ڀر ۾ کٽولا رکي پيو هوڪو ڏيندو هو ته ”هنڌ کٽولو! هنڌ کٽولو!“ ٻه چار پنج رپيا خاص ڪري سياري ۾ هر ڪو ڀري آرام جي ننڊ ڪري هليو ويندو هو. غلام الرسول چڱا پئسا گڏ ڪري نيٺ ڪپڙي جو دڪان کوليو ۽ چڱو سکيو ستابو ٿي ويو. هي زندهه مثال ويٺو ڏيان ان لاءِ ته نوجوان ڪو سبق وٺن ۽ ٻين جون جتيون چٽڻ بجاءِ پاڻ ڪو ٻوٽو ٻارين.
ڳالهه ته اصل الائي ڪهڙي پي ڪيم پر وڃي ان ميدان ۾ پيس جو منهنجو مضمون ئي ڪونهي. ها، سو اسان وٽ ڏهه هزارڪونه هجن جو راءِ صاحب ٽوپڻ داس وارو بنگلو وٺون جو اصل ۾ منهنجي هم ڪلاسي دوست سنتوءَ جي پيءُ پيسو مل جهانگهياڻيءَ جو ٺهرايل هو. پيسو مل جي گهر واري جاءِ ۾ اڄڪلهه عبدالفتاح ميمڻ ۽ سندس ڀاءُ نظام الدين وڪيل ويٺا آهن جي اسان جا سٺا پاڙيسري آهن. چوندا آهن هڪ در بند ٿيندو آهي ته الله سؤ دروازا کولي ڇڏيندو آهي. مڃو يا نه مڃو، مان ته مڃان ٿو ته الله سائين پنهنجي نيڪ ۽ ايماندار بندن جي نه رڳو سار سنڀال لهي ٿو پر سندن عرض به اگهائي ٿو ۽ کين دنيا توڙي آخرت جون چڱايون عطا ڪري ٿو. بابا سان به اهو ئي ٿيو. اڃا رٽائر ئي ڪونه ڪيو هئائين ته مير تاج محمد خان جي سار سنڀال سرڪاري طرح سندس حوالي ڪئي وئي ۽ ان لاءِ کيس پنج سؤ مهينو وظيفو مقرر ڪري ڏنو ويو. وري جڏهن ميرپور خاص ڇڏي ٽپڙ کڻي لاڙڪاڻي اچي ادا شمس ۽ ڪٽنب سان گڏيو ته پاڻمرادو نواب غيبي خان چانڊئي ڏانهس نياپن تي نياپا موڪلڻ شروع ڪيا ته سندس پوٽي سلطان احمد خان جي تعليم ۽ تربيت جو فريضو ادا ڪري ته کيس پنج سؤ رپيا ماهوار پيش ڪيا ويندا. پر بابا صاف انڪار ڪري ڇڏيو. بابا طبيعتاََ تمام نفيس ۽ وضعدار ماڻهو ۽ هوڏانهن بلڪل اڻويهين صدي وارو ٺيٺ ٻروچڪو ماحول، سو بابا کي اها ڳالهه نه آئڙي.
تنهن زماني ۾ پنج سئو رپيا ڪا معمولي رقم ڪانه هئي. پر بابا جي پنهنجي طبيعت ۽ وري ڪو کيس زور ڀري به نه سگهي. وڏي ڳالهه ته کيس چوي به ڪير؟ هاڻي جو ههڙو سٺو بنگلو ٿي مليو ۽ رقم به وڏي، ڏهه هزار گهربا هئا، سو اداشمس همٿ ڪري بابا سان ڳالهايو ۽ مشورو ڏنائينس ته نواب صاحب کي چئو ته ويهن مهينن جي پگهار ائڊوانس ۾ يڪ مشت ڏئي. بابا کي اها ڳالهه پسند آئي. هڪ ته مهيني سر پگهار گهرڻ جي کِٽ پِٽ کان به ڇٽي پئبو ٻيو ته گهر به وٺي سگهبو ۽ بابا کي اها به اميد هئي ته نواب