علي خان ابڙو

هه پنجاهه هزار رپين ۾. سونو خان ڪراچيءَ ۾ هفتو کن رهي موٽي آيو. الائي ڪراچي ويو به الائي ڪونه . نواب صاحب هڪ هڪ اکر جدا ڪري لانڍ سان ڳالهائيندو هو سو چيائين:
”سونا خان اها ڀوڪ ڪار آندئي؟“
”نه سائين!“
”ڀلا اهو وري ڪيئن؟“
”سائين بنگلي جي چوڪيدار کي پگهار به ڏيڻي هئي!“
”پوءِ اها به ڏينس ها نه!“
”سائين ڀنگيءَ جون پگهارون به رهيل هيون، اليڪٽرڪ جو بل به ڀرڻو هو.“
”ها پوءِ اهو به ڀرين ها نه!“
ته سوني خان ٻئي هٿ کولي چيو، ”ته سائين پوءِ باقي بچندي ڌوڙ!“
نواب صاحب رڳو ڌيرج سان چيو، ”هائو؟ بروبر“ ائين لک رپيا آيا ويا.
هڪ دفعي بابا جو حال احوال وٺڻ لاءِ مامي جمعي کي چيوسين ته غيبي ديري وڃي روبرو ڏسي حال احوال وٺي اچي. پنڌ اڻانگو، لاريون الائي ڪيڏي مهل نڪرن ڪيڏي مهل پهچائن سو جمعو سڌو ويو بنگلي تي ته نواب صاحب جو ڪو ماڻهو وڃڻو هجي ته ان سان گڏ موٽر ڪار ۾ هليو وڃي. اتفاق سان سونو خان وزير ملي ويس جو هڪ پڪ اپ ۾ هو ۽ جمعي کي ساڻ کنيائين. سڌو آيو سيئو بزار. چي ”نواب صاحب چيو هو ته انب ضرور آڻجانءِ“ ۽ ٽي ٽوڪرا انبن جا ڀرائي کنيائين. غيبي ديري کان ٿورو اڳ ۾ هڪ ڳوٺڙو آيو اتي پنهنجي هڪ سريت جي گهر ٽوڪرو پهچائي باقي ٻن ٽوڪرن سان اڳتي هليو. غيبي ديري ۾ اڳ ۾ پنهنجي گهر هڪ ٽوڪرو انبن جو ڏنائين. باقي هڪ ٽوڪرو کڻي نواب صاحب جي ديري تي پهتو ته عام ماڻهو ۽ نوڪر چاڪر ٽوڪري کي لٽڻ ۾ لڳي ويا. سونو خان زور زور سان هڪلون ڪندو آيو ته ”پري ٿيو! پري ٿيو! نواب صاحب جا انب آهن“ پر ماڻهو ڪونه مڙيا. سونو خان به سٽ ڏئي ٻن هٿن ۾ ٻه انب کڻي ٻانهون مٿي ڪري اچي نواب صاحب وٽ پهتو ۽ دانهن ڏنائين ته ”سائين سڀ انب ماڻهو کڻي ويا باقي هي ٻه بچيا آهن.“ نواب صاحب کلي چيو، ”اڙي بچيا آهن نه؟ کڻي اچ ته کائون!“ اها هئي نواب صاحب جي فراخ دلي ۽ سچي پچي ريپبلڪ. انب ماڻهن جي پيٽ ۾ ويا، زيان ته ڪونه ٿيا!
سرڪار مير احمد علي خان ٽالپر وٽ هڪ لڱا، لڙي ٽپهري مهل، ڪراچيءَ جا ٽي چار مهمان آيا. مير صاحب پنهنجي خاص ڪارندي کي چيو ”بابا مهمان آيا آهن!“ بس اهو چوڻ ڪافي هو ۽ هن به چيو ”حاضر سرڪار!“ مهمان سمجهي ويا ۽ چيائون ته ”مير صاحب ڪا تڪليف نه ڪيو، اسان ماني کائي آيا آهيون، پيٽ ڀريا پيا آهن. بس جو معمولي کاڌو توهان لاءِ ٺهيو آهي سو گڏجي کائينداسون!“ مير صاحب به سندن لفظ ورجايا ته ”معمولي کاڌو جو تيار آهي سو گڏجي کائينداسون.“ ڪارندو ”حاضر سرڪار!“ چئي نڪري ويو. گهڙي رکي مهمانن ارادو ڏيکاريو ته ٻاهر نڪري کلي هوا ۾ پسار ڪجي. سڀ نڪري پياسون. ڇا ڏسون ته شيدي بادشاهه ست اٺ ڪڪڙ ڪهيون ويٺو هجي ۽ پسيل چانورن جو وڏو ٿالهه آڏو رکيو هجيس. مهمانن دانهن ڪئي ته مير صاحب ”هي ته اجايو زيان ٿيو!“ مير صاحب جواب ڏئي ئي ڏئي ته ان کان اڳ ۾ شيدي بادشاهه جو وڏي پيٽ سان پلٿي ماريون ويٺو هو تنهن پنهنجي مخصوص انداز ۽ آواز ۾ جواب ڏنو، ”نه بابا زيان ڪونه ٿيندو!“ مير صاحب اچي کل ۾ ڇٽيو. ڀلا ان کان تز صحيح ۽ بهتر جواب ٻيو ڪهڙو ٿي ٿي سگهيو. مير صاحب به اردوءَ ۾ ورجايو ته ”سرڪار کاڌو ڪو زيان ٿيندو آهي ڇا؟ وڃي پيٽن ۾ پوندو!“ اها آهي سنڌ جي درياهه دلي، فراخ دلي، مزاج ۽ ثقافت جو روح. مير صاحب وٽ اڄ به اهو راڄائتو ريپبلڪ جو نمونو هليو اچي. ڪا جهل پل ڪانهي، ڪا ترش روئي يا ترش زباني ڪانهي. نوڪرن چاڪرن، شيدين جن کي عزت وچان مير صاحب خود ’ڏاڏا‘ چئي سڏين، تن سڀني جون آڪهيون مير صاحبن جي بورچي خانن مان پيون پلجن.
سرڪار مير علي مدد خان وٽ هڪ نوڪرياڻي هئي مائي سنهت (نالو صحت هوندو). ڏاڍي سٺي ماني ٺاهيندي هئي. هڪ دفعي مير صاحب فڪرمندي سان ٻڌايو ته مائي سنهت ڪاوڙجي کين ڇڏي وئي هئي. مون پڇيو ”سرڪار پگهار گهڻي وٺندي هئي؟“ چي ”چاليهه رپيا. منهنجي گهر ۾ جو ضرورت هئي سو ڀوڪپائي ڪري چيم ته ”سرڪار مائي سنهت اسان جي حوالي ڪندا“ مير صاحب نهڪر نه ڪندا آهن سو عجب سان، سواليه انداز ۾ چيائين ”سرڪار توهان مائي سنهت کي رکندا؟“ مون وائڙو ٿي پنهنجي دوست غلام النبي سومري ڏانهن نهاريو، غلام النبي هو ڪهاڙو سو چيائين ”نڀاڳا تون ڪڏهن کان نواب صاحب ٿيو آهين جو ميرن جي مائي سنهت ٿو طلبين!؟“ چي ”اول ته تنهنجي سڄي بورچيخاني جو کاڌو ديڳڙن سميت ويندو مائي سنهت جي گهر!“ مون مير صاحب ڏانهن نهاريو تنهن فرمايو ”ها سرڪار اڳ ۾ نوڪر پوءِ جيڪي اسانجو نصيب!“ مون ڦڪائيءَ ۾ کڻي معافي ورتي پنهنجي ڇسائپ جي، اسين ته رڳو ڳالهيون ٿا ڪيون، پر هي صاحب ته ونڊي ورڇي ٿا کائين.
هڪ دفعي نواب صاحب جي لاڙڪاڻي واري بنگلي تي مان ۽ ادا شمس وياسون. ٻيو ڪو هڪ اڌ مهمان نواب صاحب وٽ آيل هو، نواب صاحب حڪم ڏنو ته ”ٿاڌل ٺاهيو!“ اڳي ڪوڪا ڪولا يا شربت وغيره جو رواج ايڏو ڪونه هو. هر چڱي چوکي گهر ۾ شام جو ٿاڌل گهوٽبي هئي. اسان جي گهر ۾ به ادا، مان ۽ ڪمال شام جو واري واري سان ٿاڌل گهوٽيندا هئاسون. ٻي چئين آني جا ٻج، گاؤزبان، وغيره ۽ پنج ست باداميون، گهوٽي ڇاڻي، ڦوڳ ڦٽي ڪري، مصري يا کنڊ ملائي هر هڪ ڀاتيءَ کي گلاس ٿاڌل جو پياربو هو، نواب صاحب وٽ ڳالهه ڇڙي پئي ته سندس نوڪر سندس پئسا کائي ٿا وڃن. نواب صاحب مڃي ئي نه. نيٺ ويٺلن مان هڪ چيو ته ”نواب صاحب! ڀلا هن ٿاڌل جو حساب وٺون ته گهڻو خرچ ٿيو؟“ ”هئو!“ (هائو) ڪري نواب صاحب سوني خان جي پٽ کي سڏيو ۽ پڇيو ته ”ٿاڌل تي گهڻو خرچ آيو؟“ هڪدم جواب ڏنائين بي پرواهي سان، ته ”هڪ سؤ ويهه رپيا!“ اسان جا حيرت ۾ ڪنڌ مٿي ٿي ويا. نواب صاحب به عجب سان چيو، ”هڪ سؤ ويهه رپيا!؟“
تيار جواب مليس ته ”سائين ٻڪ ته پيو اٿس بادامين جو!“
”هئو!“ نواب صاحب مطمئن ٿي اسان کي ڏٺو، ڄڻ چوندو هجي، ”هاڻي ته بس نه؟“ نواب صاحب ڪو اهڙو سادو به ڪونه هو پر راڄ هلائڻ وارو ماڻهو هلڪڙو ڪيئن ٿيندو؟
ڊاڪٽر پوهو مل سڀن جو خيرخواهه ۽ سڀني خاندانن جو گهرو ڊاڪٽر ۽ سڀني جو مٿس ويساهه. سو هڪ ڏينهن ڳالهه ڪيائين ته کڻيم ٿي کٽي جو هڪ ڏينهن خلاصائيءَ ۾ نواب صاحب کي سوني خان جا سڀ پرڪار ۽ ڪارناما ٻڌايم ۽ سندس ڪچو چٺو پيش ڪيم. نواب صاحب ڌيرج سان ٻڌي چپ ٿي ويو. ٻئي دفعي سوني خان کي ڊاڪٽر صاحب جي روبرو گهرائي ڊاڪٽر صاحب کي چيائين، ”ڊاڪٽر، سونو خان اهو اٿئي، ڏاڍو چڱو ماڻهو اٿئي! توکي الائي ڪنهن ڀريو آهي جو سوني خان جون ايتريون شڪايتون ٿو ڪرين!“ ڊاڪٽر صاحب اهڙو ڪڇي جهڙي ڀت. ماٺڙي ڪري هليو آيو. ڊاڪٽر صاحب به عجب ماڻهو هوندو هو. هڪ دفعي سهراب موديءَ جي فلم ”جيلر“ رائل سئنيما تي لڳي. جيڪو اچي سو ساراهه ڪري ته ”واهه جي فلم آهي!“ ڊاڪٽر صاحب به ٻڌي ٻڌي نيٺ هڪ ڏينهن وقت سيڙائي فلم ڏسڻ ويو. اڌ مان اٿي آيو. فلم هئي ٽريجڊي! ڊاڪٽر صاحب چوي ته ”ماڻهن کي ٿيو ڇاهي جو هن فلم جي هيڏي ساراهه پيا ڪن!“ چي ”جيلر صاحب ڪيڏو ته چڱو ماڻهو ڏيکا