علي خان ابڙو

� ويٺي هئي. امان جي به اک کلي وئي ۽ پڇيائين ته شمن اڃا ڪونه آيو آهي ڇا؟ در وٺي بيهي رهي. امان ۾ به فيصلي جي قوت ڀرپور هئي سو در جي اندران بيٺي رهي. شمس جو اندر گهڙڻ ۽ وارن مان جهلي پادر لاهي وٺي ويس چي ”ههڙا تهڙا، جوان زال گهر ۾ ويٺي آهي ۽ تون پيو ٻاهر ٿڪون کائين!“ هيڏو وڏو وڪيل، سياست ۾ ڀرپور حصو وٺندڙ، ماءُ آڏو اهڙو ڪڇي جهڙي ڀت. ڀلو ٿئي سندس گهر واريءَ جو جيڪي سو مڙس جو پاسو کڻي چيائين، ”چاچي تون به انصاف ٿي ڪرين؟ ڀلا رنون پاڻ هلي ٿيون وٽس اچن ته هي ويچارو ڇا ڪري؟“ مار شمس ته شمس پر سندس گهر واري جا حيدرآباد جي شهري ماحول جي آهي، ڪيڏي نه وڏي ڳالهه ڪري وئي ۽ بگڙيل صورتحال کي مٽائي مورڳو چڱو ڪري ڇڏيائين. مير صاحب سان اها ڳالهه ڪيم ته ان به حيران ٿي چيو ته ”ان معاملي ۾ اسان جون ميرياڻيون تمام دانشمند آهن، پر ڀاڀي ته ميراڻين کي به مات ڏئي وئي!“ پڇيائين ”ڪٿي جي آهي؟“، چيم سرڪار ”حيدرآباد جي“ ته فرمايائين ته ”نه سرڪار نه، پاڙو ٻڌايو هتي پاڙا ڪلچر هلندو آهي، ميمڻ محلو هڪڙو ڪلچر، پشوري پاڙو ٻيو ڪلچر، ٽنڊو ٺوڙهو مرزا ڪلچر، هيرآباد ڪامل ڪلچر، کوکر پاڙي جو پنهنجو ڪلچر!“ چيم ”سرڪار صدر جي آهي!“ مير صاحب صدر وارن کي سڏيندو ئي هو ’هوٽل پوٽا‘. صبوح جو ننڊ مان اٿي وڃي هوٽل تي چانهه پيئندا. منجهند جي ماني به هوٽل تي ۽ پيا گانن جا رڪارڊ ٻڌندا. مهمان آيو ته به هوٽل تي وڃي ويهاريندس. ڪراچي هوٽل جو سيٺ ابو ڄڻ ته سڀن جو مائٽ ۽ گهر ڀاتي هو. سو مير صاحب ارشاد فرمايو ”سرڪار خدا جي پناهه صدر جون مايون ته مڙسن کي کڙي تي کنيو وتن باقي توهان جي ڀاڀي ڪا فرشتو آهي!“
مير صاحب ڪنهن به عورت کي ’رن‘ اصل نه سڏيندو هو. چوندو ”نازڪ مهمان آيل آهن!“ پڇين به ته ”سرڪار سان نازڪ رستو اٿن؟“ ته هڪدم انڪار ڪندو، وڌ ۾ وڌ چوندو ته ”اسان تي مهربان آهن!“ هوڏانهن ذوالفقار علي خان ڀٽو جنهن به ليڊي کي ايندو ڏسندو ته صاف چوندو ته ”انهيءَ تي مون سواري ڪئي آهي!“ مير صاحب اهڙي گفتگو ٻڌي محفل ڇڏي اٿي ويندو هو ۽ ڀٽي صاحب کي ڳالهه ناخوشگوار لڳندي هئي. هر ڪنهن جو پنهنجو ظرف.
هڪڙي رات تقريرون ۽ جلسا ڪري مير صاحب ۽ ڀٽو صاحب دير سان موٽيا. مير صاحب جي ٽنڊو مير محمود واري بنگلي تي ڀٽي صاحب ۽ مير رسول بخش پيئڻ جي محفل ۾ مصروف هئا ته ڀٽي صاحب پڇيو مير صاحب ”ڇوڪريون؟“ مير علي احمد خان ڪاوڙ ۾ سرخ ٿي ويو ۽ چيائين ”ڀٽا صاحب ڇوڪريون هر ڪو پنهنجون وٺي اچي!“ اهي طبيعتن جا اختلاف نيٺ سندن سياسي اختلافن ۾ تبديل ٿي ويا. ايتري قدر جو هڪ ڏينهن ڀري محفل ۾ ڀٽي صاحب مير علي بخش خان ٽالپر ايم اين کان طنزيه پڇيو ته ”مير صاحب، مير ڪهڙي هنڌان هنگندا آهن؟“ مير علي بخش خان نهايت چتر ۽ حاضر جواب هو تنهن هڪدم جواب ڏنس ته ”اتان جتان ڀٽا هنگندا آهن!“ مان اهي ڳالهيون اٿارٽي سان ٿو چوان، ڇاڪاڻ ته منهنجي مير صاحبن سان گهڻي نيازمندي رهي آهي. ايتري قدر جو ماڻهو مون وٽ ڪم کڻي ايندا هئا ۽ چوندا هئا ته مير صاحب توهان جو دوست آهي. مان هڪدم کين درست ڪندو هئس ته ”مير صاحب مون تي مهربان آهي، عزت ڏئي ٿو، بس مان سندس حڪم جو بندو آهيان.“
هي تاريخ جو هڪ وسريل باب آهي جو ڀٽو صاحب، جنرل ايوب کان ڌار ٿي پهريون دفعو حيدرآباد آيو ته ڪنهن هڪ شخص به کيس پاڻ وٽ نه رهايو. ويندي قاضي عابد وارن کيس هوٽل اورينٽ ۾ ڪمرو ڏيڻ کان انڪار ڪيو ۽ ڀٽو صاحب دلشڪستو ٿي وڃي ريلوي ويٽنگ روم ۾ ويهي رهيو. مونکي خبر پئي، ته منهنجي لاڙڪاڻي واري غيرت جوش کاڌو. مرحوم سڪندي علي خان سان ادا شمس ۽ منهنجي چڱي دعا سلام هئي ۽ پڻ ذوالفقار علي ڀٽو صاحب سان به. مان معمولي سب جج هئس ۽ لطيف آباد ۾ بنگلو هئم سو پڪو پهه ڪيم ته ڀٽي صاحب کي مان مهمان ڪندس. سرڪار مير علي مدد خان کي فون ڪيم ته سرڪار ڪار هڪدم کپي. سائين ڪار حاضر آهي، پر ڳالهه ڇاهي ...“ ٻڌائڻ اخلاقي فرض هو سو کيس ارادو ٻڌايم. مير صاحب ڪجهه نه چيو صرف ايترو چيائين ته ”سوچي وٺو نوڪري وارا آهيو باقي ڪار حڪم موجب اچيوَ ٿي!“ ڪار اچڻ ۾ اڌ ڪلاڪ دير ٿي وئي. اسٽيشن تي وياسون ته ڀٽو صاحب هليو ويو هو. جيڪڏهن ڀٽو صاحب ملي وڃي ها ته منهنجو سڄو ڪيريئر مختلف هجي ها.
ان ڳالهه کي هفتو کن مس گذريو ته لاڙڪاڻي کان تاج محمد ابڙو، ڀٽي صاحب جو نياپو کڻي آيو ته ”اسان کي مير ٺاهي ڏي!“ هڪدم مير علي احمد خان ٽالپر جي بنگلي تي ٽنڊي مير محمود پهتاسون، مڄاڻ ان ڏينهن مير صاحبن جي ڪا برادري جي گڏجاڻي هئي. سڀ فرشي قالين تي ويٺا هئا. بجاراڻي مير، ماڻڪاڻي مير، ويندي مير بنده علي خان ۽ ڪوٽائي مير، مير نور محمد خان به هئا. اسان به ڪنڊ وٺي ويٺا سون. مير علي احمد خان هئو ئي ڪونه . تاڙ ۾ هئاسون ته ڪو وجهه ملي، ته ائين مير بهرام خان آيو ۽ اچي کيڪاريائين. پڇڻ تي ٻڌايائين ته ”مير علي احمد خان پنهنجي ڪتبخاني ۾ ويٺو آهي ۽ اتي اسان مان ڪونه وڃي سگهندو. البت پاڻمرادو سڏايائين ته توهان جو ٻڌائيندوسانس!“ ٿيو به ائين ۽ مير صاحب مهرباني ڪري اسان کي جلد سڏائي ورتو. اهي مير صاحب جا قرب وسرن ئي نٿا. ڪتبخاني ۾ وياسون ته مير صاحب پٽ تي ڪتاب رکيون ويٺو هو ۽ رڳو پيو ڪتابن متعلق ڳالهائي. مونکي حيرت ٿي ته مير صاحب انگريزي پوئٽري (شاعري) به پڙهي پيو ۽ ان جي مفهوم ۽ خوبصورتيءَ تي سمجهاڻي ڏيندو پيو وڃي. مير صاحب انگريزي پڙهيل ڪونه هو. پر مطالع جي شوق ۾ انگريزي ۾ مهارت حاصل ڪري ويو هو. مان اڃا ڪم جي ڳالهه ڪڍان ته مير صاحب اڌ ۾ روڪي ڪنهن نه ڪنهن ڪتاب تي ليڪ ڏنل سٽن پڙهڻ لاءِ پيو چوي. اتي اچي منجهند جا ٻارهن ٿيا ته مون هٿ ٻڌي کانئس اجازت گهري ته واچ ڏسي چيائين ”سرڪار هاڻ ٻارهن ٿي ويا سو ماني کائڻ کان سواءِ ڪونه ويندا!“ پوءِ پاڻ به ٻاهر نڪري آيو ۽ سڀني مير صاحبن سان ڪچهري ڪيائين. ماني کائي هٿ ڌوئڻ لاءِ اٿيو ته مان پٺيان ويومانس، ۽ زوريءَ ڀٽي صاحب جو نياپو ڏنومانس. مير صاحب وارا ته اڳ ئي جنرل ايوب خلاف ممڻ مچايون ويٺا هئا مونکي چيائين،
”سرڪار اسان جا مٿا اڳيئي اکرين ۾ پيا آهن، جن کي مهريون کائڻيون هجن سو هليو اچي. فقير جو در کليو پيو آهي!“
مون تاج محمد کي چيو ته ”اکر ياد ڪري ڇڏ ۽ وڃي ڀٽي صاحب کي ٻڌاءِ!“ ڀٽو صاحب بلا جو ذهين ۽ اڻٿڪ محنتي ماڻهو هو سو ٻئي ڏينهن ئي اچي ٺڪاءُ ڪيائين ۽ مير صاحب جي بنگلي تي رهي پيو. روز پنهنجي عوامي مهم تي نڪرندا هئا ۽ رات جو دير سان موٽندا هئا. مير صاحب ڳالهه ٿو ڪري ته ”رات جو ٻارهن هڪ بجي اچون، وهنجي سهنجي سمهون ته ڀٽو صاحب چوي ته صبح جو پنجين بجي وري نڪرنداسين!“ مير صاحب شاهاڻي طبيعت جا آرام پسند ماڻهو پنهنجي مرضي سان تيار ٿين. مير علي احمد خان ته غسل، شيو ۽ ڪپڙا پائڻ ۾ ٻه ٽي ڪلاڪ با