علي خان ابڙو

�ان ملڻ آيو ۽ اچي بابا جون ڳالهيون عزت ۽ عقيدت سان ڪندو رهيو. وٽس بابا جا ڪتاب ۽ ڪجهه مخطوطا به هئا. عبدالله ميمڻ صاحب، سابق هوم سيڪٽري ۽ ڪمشنر، هاڻ ڪجهه مهينا ٿيا ته ڪن سي ايس پي آفيسر دوستن سان گڏجي منڇر ۽ نئين گاج جي سير تي ويو، ٻڌايائين ته هڪ صاحب جو ٿرپارڪر جو هو سو ڳالهين ڪندي اچي جو علي خان ابڙي جي وصفن بيان ڪرڻ ۾ پيو ته ماٺ ئي نه ڪري،. مڄاڻ ته هو بابا جي ميرپورخاص ۾ قيام دوران، اتي ئي پليو ۽ وڏو ٿيو هو ۽ هڪ محض لاتعلق شهري ۽ مداح هو. ٻيا به اهڙا ڪئي قصا.
اڄ تاريخ 10 مارچ 1996ع شام جو چيف جسٽس سيد سجاد شاهه جي نياڻيءَ جي شادي جي دعوت ۾ ويس. وڏا وڏا ماڻهو، آفيسر، جج صاحبان، خود پريزيڊنٽ فاروق احمد لغاري صاحب ۽ چيئرمين سينيٽ وسيم سجاد صاحب به آيل هئا. مونکان پرين ٽيبل تي ويٺل ڪجهه صاحبن بابا متعلق ڳالهائڻ شروع ڪيو ۽ سندس وصفون بيان ڪرڻ شروع ڪيون. مان اُٿي وڃي ساڻن مليس. مان کين سڃاڻان ئي نه پيو. هڪ صاحب ته مهاجر هو ۽ سنڌي وڏي روانيءَ سان ڳالهايائين ٿي. مڄاڻ ڪو ميرپور خاص جا هئا. مون تعارف ڪرايو ته سڀ ڏاڍي اُڪير سان مليا. ماڻهو هليا وڃن ٿا پٺيان رڳو نيڪيون ڇڏي وڃن ٿا جي پيون ڳائجن.
مان جڏهن پٿر تان موٽي کپري آيس ته دوست احباب ۽ آفيسر همدردي خاطر اچي مون وٽ گڏ ٿيا. ذڪر خير هلندي ماستر محمد حسين پهوڙ به آيو جو بابا جو وڏو مداح ۽ دوست هو. ان کي ڏسي منهنجي دل ڀرجي آئي ۽ ڪچهري مان اٿي اندر هليو آيس ۽ کٽ تي ويهي ڳوڙها اگهندو رهيس. جڏهن پندرهن ويهه منٽ ائين گذري ويا ته منهنجو حجائتو دوست سانوڻ خان بلوچ اندر هليو آيو ۽ مون کي ٻانهن کان جهلي ٻاهر وٺي آيو. موت جا ڦٽ ڀلا ڪٿي ٿا ڇٽن. اڻ مندائتي مينهن وانگر اوچتو چڪي ٿا پون.
بابا جي ڏاڍي گهڻ پاسائين شخصيت هئي. رٽائر ٿيڻ کانپوءِ به وٽس آفيسر، عالم، مولوي صاحبان، شاگرد، ڳائڻا پيا ايندا هئا. مون استاد مٺو خان ڪلهوڙو اڪثر وٽس ايندي ڏٺو جو سندس چوڻ تي راڳ ۽ راڳڻيون کيس جهونگاري ٻڌائيندو هو. مٺو خان جو ”اڏر وڃ طوطل“ مون ائين روبرو ٻڌو جو نيم ڪلاسيڪل انداز ۾ ڳائيندو هو، پر ”گگ مم پد“ بدران هو اکرن جو ورجاءُ ڪندو هو جيئن طوطل بجاءِ ”طوطل طوطل“ ڪري ڪلاسيڪل انداز ۾ ورجائيندو هو. ٻيو ته ٺهيو بابا وٽ هندو ڀڳت به گهڻو ايندا هئا. هڪ قد جو ننڍڙو سنهڙو پتڪڙو ڀڳت جنهن جو نالو دل تي نٿو اچيم شايد پوهو ڀڳت اهو وٽس گهڻو ايندو ويندو هو، ان جي ڀڳت روبرو ڏسڻ ۽ ٻڌڻ به ويندا هئاسون.
ڀڳت ڪنور رام جي ڀڳت به هڪ رات اسان جي پاڙي ڪرمان باغ ۾ مون پاڻ ڏٺي ۽ ٻڌي. ڀڳت صاحب ۾ ڏاڍي نماڻائي ۽ نهٺائي هئي. گهير وارو پهراڻ پائي، پڳڙي ٻڌي. ڇير ڇمڪائي، ٻه ڀڳت هڪ ٻئي جي آمهون سامهون بيهي اوراڻا ڏيندا هئا ۽ پوءِ ڦيرڙي پائي، ڇير ڇمڪائيندي هڪڙو هڪڙي پاسي ٻيو ٻئي پاسي هليا ويندا هئا، وري وري اوراڻا ڏئي ائين ڪندا هئا. بابا کي راڳ جي به ڪجهه ڄاڻ هئي. منهنجي زور ڀرڻ تي هڪ دفعو سر سارنگ ۽ سر سورٺ جهونگاري ٻڌايائين ۽ اهو مون کي ذهن نشين ٿي ويو. سر سورٺ جي ڪافي جي هڪ سٽ ته مون کي اڃا ياد آهي ته ”هڪ درد اڳيئي دل ۾ گهڻو، ٻيو سڄر سور سمايو آ.“
بابا جي طبيعت ۾ صبر، ڌيرج ۽ شانتي ايترو ته ڀرپور انداز ۾ موجود هئا جو ماڻ ماپ کان مٿڀرو هئا. اونهاري جي سخت گرمين ۽ اٺ تي سفر ڪري، آفيس جو ڪم اُڪلائي، ٽاڪ منجهند جو نماز پڙهي ماني کائي سمهندو هو. تڏهن بجلي جا پکا، ايئر ڪنڊيشنر (ٿڌڪارا) يا ريفريجريٽر (برفارا) ڪين هئا. سرڪار طرفان جهلي ڇڪيندڙ مقرر هئا، جي جهلي هلائيندا هئا ته دروازا بند ڪري اوندهه ڪري سمهبو هو. منجهند جي ننڊ ڪهڙي نه مٺي ٿئي ٿي. ڦڪا عرف خدا آباد جي بنگلي ۾، ڀان بنگلي ۾ توڙي لڪي تيرٿ بنگلي ۾ بابا سمهي ۽ مان پنجن سالن جو ٻار! نه ننڊ اچيم نه سک سان ويهان. نيٺ ورچجي ڇا ڪيان جو اڱرين سان بابا جون اکيون ڇڪي پٽيان ته جيئن جاڳي! حيرت آهي جو بابا کي ڪڏهن ڪاوڙ نه آئي. پيشانيءَ ۾ رڳو گهنج به نه پيس. کلي چوندو هو ”بابا اٿارڻو آهي ته سڏ ڪر يا ٻانهن کان وٺي لوڏ. ائين اکيون نه پٽ! پر منهنجي اها ساڳي ٻاراڻي حرڪت ۽ ٻي ڳالهه سجهيم ئي ڪونه، پر ’ڪڏهن ڪوسا نه ٿيا ڏوراپو ڏئي‘. رڳو کلي کڻي ماٺ ڪندا. بس ايترو چوندا ’بابا ڏاڍو زورآور آهين!‘ اهڙي شفيق پيءُ جون اهڙيون شفقتون وسرئي نه ٿيون وسرن جو اڄ به اڇي ڏاڙهي سان اٿئي ويٺي ابا! امان! پئي پوي. خوش نصيب آهن. اهي جن جو ابو امان حيات آهن ۽ اڃا کين خدمت جو موقعو ميسر آهي.
بابا جي دوستي تمام محدود هئي. هڪڙو ته مٽياريءَ وارو الهه بخش انصاري صاحب جنهن پوءِ حيدرآباد ۾ مستقل رهائش اختيار ڪئي ۽ الهندي ڪچي ۾ اسان جو پاڙيسري هو. ڪراچيءَ ۾ ٽي چار ماڻهو سجهن جن وٽ بابا اسان ٻارن کي به وٺي ويندو هو ڇاڪاڻ ته انهن سان گهرو رشتو هو. هڪڙو خانبهادر غلام النبي قاضي پاٽ وارو جو سولجر بازار نشترپارڪ وٽ هڪ بنگلي ۾ رهندو هو. سندس ٻه پٽ تمام مشهور ٿيا هڪ اي جي اين قاضي جو اسٽيٽ بئنڪ جو گورنر ۽ پاڪستان حڪومت جو سيڪريٽري جنرل به ٿيو، ٻيو جسٽس بشير قاضي. خانبهادر صاحب وجيهه شڪيل ۽ تمام شاندار شخصيت جو مالڪ هو. جيتوڻيڪ بابا جو بالا عملدار هئو ته به کيس گهڻي عزت ڏيندو هو ۽ ڀائپيءَ جو رستو رکندو هو. امان ۽ اسين ٻار سندس گهر اڪثر ايندا هئاسون.
ڪراچيءَ جو ڪلچر ايڏو مختلف هو جو 1935ع ۾ خانبهادر صاحب جي گهر واري هڪ انگريز ليڊي جيان لڳندي هئي. ويس به اهڙو يعني صرف فراڪ پائيندي هئي ۽ وار ڪٽيل هوندا هئس ۽ اسين انهن ڳالهين تي حيران ٿيندا هئاسين. خانبهادر صاحب ڳالهائڻ جو ڏاڍو فهميدو ۽ مهذب هوندو هو. مونکي ياد آهي ته هڪ هڪ لفظ جدا ڪري ڌيرج سان ڳالهائيندو هو. مثلاََ چوندو هو ته، ”خان صاحب توهانجي تجويز نهايت مناسب آهي، انهيءَ تي ويچار ڪرڻ کپي!“ اهو سندس انداز ڏاڍو پيارو لڳندو هو. هڪ لڱا وڃون ته پنهنجي پٽ جي اين قاضي سان ڊرافٽ راند ويـٺو کيڏي ۽ نهايت محو هجي. بعد ۾ پڇڻ تي بابا کي ٻڌايائين ته سندس مذڪوره پٽ جو ڌيان هڪ جڳهه نٿو کپي ۽ ان ڪري پڙهڻ ۾ به خيال ڇڙوڇڙ ٿي ٿا وڃنس ۽ علم جي حصول ۾ پوئتي پوندو وڃي سو ڊاڪٽر صلاح ڏني آهي ته ساڻس شطرنج يا ڊرافٽس راند کيڏو ته سندس ڌيان هڪ جاءِ کپندو ۽ پڙهڻ ۾ به هوشيار ٿي ويندو. ٿيو به ايئن جو قاضي صاحب نهايت محنتي ۽ ڄاڻو آفيسر ٿيو ۽ آءِ سي ايس جو امتحان به پاس ڪيائين ڏسو شطرنج جا رنگ.
اتي ئي سولجر بازار وٽ وڏا بنگلا هئا جتي معزز مسلمان آفيسر ۽ ٻيا وڏا ماڻهو رهندا هئا. سائين جي ايم سيد جو بنگلو حيدر منزل به اتي ئي آهي. علامه آءِ آءِ قاضي به اتي ڀرسان ئي رهندو هو. ٻيو بنگلو مسٽر علي بخش چنا جو جيڪو ان وقت ڪراچيءَ جو سٽي مئجسٽريٽ هو جو تمام اهم ۽ بااثر عهدو هئو. جسٽس ضياءَالحق چنا سندس فرزند آهي. انهن تي به اهڙو ڪراچي ڪلچر جو اثر هئ