غازي گهڙيالا پروجيڪٽ

غازي گهڙيالا پروجيڪٽ

سنڌوءَ تي وڏي ۾ وڏو بند تربيلا آهي، جنهن جي اڏاوت دوران سوين مزدور مري ويا ۽ ڪيئي گم ٿي ويا.بند ٻڌجڻ کان پوءِ بجليءَ جي پيداوار ته برابر وڌي آهي پر ڪي اهڙا سياسي ۽ سماجي مسئلا به پيدا ٿيا آهن جن کي نظر انداز ڪيو پيو وڃي.ٻيا مسئلا پنهنجي جاءِ تي ،خود بند جي ڀرپاسي وارا ساوا پٽ سم ۽ ڪلر جو شڪار ٿيا آهن ۽ بي شمار ماڻهو بي گهر ٿيا آهن.جيتوڻيڪ زمين الله جي سمجهي ويندي آهي۽ انسان دنيا جي گولي کان ٻاهر نٿو رهي، تنهن هوندي به زمين جا ڀلا ۽ رهائش جوڳا پٽ اڳئي قومن، قبيلن ۽ طاقتور فردن جي ملڪيت بڻجي چڪا آهن. هر اهو ماڻهو جيڪو بي گهر ٿئي ٿو، پاڙئون پٽيل وڻ وانگر زندگيءَ جي وهڪري ۾ لڙهي وڃي ٿو، ان مهل تائين جيسين وقت جو ظالم وهڪرو کيس ڪنهن ڪناري تي هڻي.
تربيلا ڊيم بجليءَ جي ضرورت پوري ڪري نه سگهيو آهي، ان ڪري پاڪستان سرڪار سنڌوءَ تي هنڌ هنڌ بند ٻڌي، بجلي پيدا ڪرڻ جا پروگرام ڏيندي پئي اچي. ڀاشا بند، ڪالاباغ بند، تونئسه، چشمه، جناح بئراج وغيره وغيره. هيءُ هڪ وڏو معاشي ۽ سياسي مسئلو بڻجي ويو آهي. ڪهڙي خبر ته اهو مسئلو ملڪ کي ڪيڏانهن ٿو نِئي!؟معاملو رڳو بجليءَ جي پيداوار جو هجي ها ته ڪنهن کي اعتراض ڪونه هو. اصل ڳالهه ته ان ڀروسي جي آهي جيڪو وڏي صوبي يعني پنجاب کي پيدا ڪرڻو هو. سنڌوءَ جي پاڻيءَ جي ورڇ جو مسئلو هميشه ٺڳيءَ جي نظر ٿي ويو آهي. مان سياسي بحث ۾ پوڻ بدران هڪ ”نئين رٿا“ بابت لکڻ گهران ٿو جنهن تي چپ چاپ ڪم ٿي رهيو آهي ۽ ان بابت ڪنهن به قسم جو پرچار نه ڪيو ويو آهي. هيءُ آهي، ”غازي گھڙيالا پروجيڪٽ“.
تربيلا بند جي پاڇاڙ کان، ڇهه ميل هيٺ سنڌوءَ ۽ هارو نئه جي ميلاپ سان غازي ۽ خانو ڳوٺن وٽ، غازي گهڙيالا پن بجلي گهر جي رٿا تي ڪم زور شور سان جاري آهي. رٿا وارن جي دعويٰ آهي ته، ان سان ملڪ نه رڳو ٻارڻ (تيل) بچائي سگهندو، پر ان رٿا سبب اتر پنجاب ۽ پوٺوهار جي علائقن ۾ هزارها ٽيوب ويلن ذريعي وڏيون آباديون ٿي سگهنديون ۽ پنجاب سان گڏوگڏ سرحد صوبي ۾ بجلي جي لوڊشيڊنگ جو خاتمو ايندو.
هن رٿا جي شروعات ڪجهه سال اڳ تمام رازداري سان ٿي چڪي آهي. ڪم ۾ واپڊا کي گڏيل قومن جي ترقياتي پروگرام (UNDP) جو ساٿ شامل آهي. 1987ع کان اڳ رٿا جو مطالعاتي جائزو ورتو ويو. ان ڪم لاءِ پاڪستاني انجنيئرنگ ڪمپنيون، نيشنل انجنيئرنگ سروسز پاڪستان (پرائيويٽ) لميٽڊ لاهور، نبي اينڊ پارٽنرز (اورسيز) لميٽڊ يو-ڪي ۽ هڪ آمريڪي ڪمپني، هزاره انجنيئرنگ ڪمپني انٽرنيشنل ايل پي شڪاگو شامل رهيون. انهن ڪمپنين پنهنجين رپورٽن ۾ نه رڳو انهيءَ منصوبي کي پاڪستان لاءِ تمام فائديمند قرار ڏنو پر انهيءَ سلسلي ۾ ٻارڻ جي بچت ۽ پاڻيءَ جي کپت جي اهميت تي به لکيو آهي. رپورٽن ۾ حڪومت کي صلاح ڏني وئي ته اهو ڪم بنا دير جي شروع ڪيو وڃي.
واپڊا ۽ حڪومت جي خرچ تي ڪيل اڀياس موجب هريپور، چاچ ۽ سروان (اٽڪ تعلقو) سميت داکنرجابا، ڌير، باروٿا، غازي گھڙيالا وغيره ڳوٺن جو تفصيلي معائنو ڪرڻ کانپوءِ هن رٿا کي ٽن مرحلن ۾ ورهايو ويو، جيڪي هن ريت آهن.
غازي بئراج: هيءَ بئراج سنڌو دريا جي کاٻي ڪپ تي، تربيلا بند کان ڪجهه ميل ڏکڻ ۾، ڳوٺ غازي وٽ هڪدم ٺاهيو ويندو. جنهن ۾ فولاد جا دروازا هڻي هائڊرو اليڪٽرڪ پروجيڪٽ لاءِ پاڻي جمع ڪيو ويندو، جتي ٻارنهن ئي مهينا لکين ملين ايڪڙ فٽ پاڻي جمع هوندو، جيڪو سڄي جو سڄو سنڌو درياهه مان حاصل ڪيو ويندو. ان جاءِ تان پاڻيءَ جو وهڪرو اٽڪل ڇهه لک سٺ هزار ڪيوسڪ آهي، جنهن مان غازي بئراج کي ڏيڍ لک ڪيوسڪ پاڻي ملندو. بچيل پنج لک ڪيوسڪ پاڻي جناح، تونئسه ۽ چشمه بئراجن جون ضرورتون پوريون ڪرڻ کان پوءِ پاڇي غلام محمد بئراج تائين پهچندو.
پاور چئنل: بئراج کان هڪ واهه کوٽيو ويندو جنهن تي 9000 ملين رپيا (9 ارب رپيا) خرچ ايندو، اُنهيءَ مٿان 30 پليون ٺهنديون. هيءُ واهه اٽڪل پنجن ميلن جو فاصلو طئه ڪري 250 فٽن جي بلنديءَ تان هيٺ ڪرندو، جنهن مان بجلي حاصل ڪري سگهبي.