غير قانوني غير ملڪي ۽ ووٽر لسٽن جو مرحلو

26 سيپٽمبر 1995ع
غير قانوني غير ملڪي ۽ ووٽر لسٽن جو مرحلو

جيتوڻيڪ اها ڪا ننڍڙي خبر نه آهي ته 1985ع کانپوءِ جعلي پاسپورٽن ۽ ويزائن ذريعي 95 هزار ڀارتي پاڪستان ۾ داخل ٿيڻ کانپوءِ لڪي ويا آهن پر اصل تعداد ان کان به گهڻو مٿي ٿي سگهي ٿو. ضروري ناهي ته خفيه ادارن وزيراعظم کي جيڪا رپورٽ ڏني آهي، اها درست به هجي. حڪومت پاران سپريم ڪورٽ ۾ ايم ڪيو ايم جي خلاف داخل ڪيل بيان ۾ ڄاڻايو آهي ته 1981ع ۾ هندستان مان سنڌ ڏانهن لڏي آيلن جو تعداد 985.897 (اٽڪل ڏهه لک) هو. ڇا اها سڄي قانوني لڏ پلاڻ هئي؟ جيڪڏهن نه، ته پوءِ ڇا سمجهجي؟ ڇا اهي موٽي ويا يا انهن جا پاڪستان ۾ ٺڪاڻا ايجنسين کي معلوم آهن؟
95 هزار ماڻهو ڪو ٿورو تعداد ڪو نه آهي. ڪو به ماڻهو سليمان ٽوپي پائي سرحدون نٿو ٽپي. هاڻي ته اها ڳالهه پڌري ٿي چڪي آهي ته غير ملڪين جي غير قانوني آمد هوائي اڏن تان ئي وڌيڪ ٿئي ٿي،جتي اميگريشن جو عملو بيٺو ئي ان ڪم لاءِ آهي ته ڪو غلط ماڻهو اندر يا ٻاهر نه نڪري وڃي. ٻه چار ڏينهن اڳ بنگلاديشي ماڻهن کي پاڪستان ۾ داخل ٿيڻ جي غلط اجازت ڏيڻ جي واقعي کانپوءِ هاڻي پڪو ثبوت حاصل ٿي چڪو آهي ته اميگريشن عملو غير ملڪين کي ملڪ ۾ غير قانوني طور داخل ڪرڻ ۾ وڏي پئماني تي مددگار ٿئي ٿو ۽ پوءِ پاڪستاني شهريت جا مختلف دستاويز ٺاهيندڙ کاتا ۽ کاتن ۾ ويٺل ”دستاويز مافيا“ انهن کي ڪيئن Made in Pakistan جو ٺپو هڻي ڏئي ٿي.
گهڻو ممڪن آهي ته خود انهن ئي حساس ادارن ۾ اهڙا جعلي ميڊ ان پاڪستان ماڻهو ڀرتي ڪرايا ويا هجن جيڪي ٻين هندستانين کي تيزيءَ سان پاڪستاني شهريت جا ڪاغذ ڏئي کين ”لڪائي“ رهيا آهن. ايجنسين وزيراعظم کي اها رپورٽ ڏاڍي دير سان پهچائي آهي، جڏهن ته اهو سلسلو ذري گهٽ تڏهن کان جاري آهي جڏهن پاڪستان ڄائو هو. وزيراعظم ڀٽو وزيرداخلا نصيرالله بابر کي هاڻي نه ڄاڻي ڪيئن هدايتون ڏنيون آهن ته غير قانوني پرڏيهين کي ملڪ مان تڙي ڪڍيو وڃي. اڃا مهينو کن اڳ جي ڳالهه آهي ته وفاقي حڪومت ان سلسلي ۾ پنهنجي بي وسي ظاهر ڪئي هئي.
هن وقت ضروري آهي ته پاسپورٽ ۽ سڃاڻپ ڪارڊ آفيسن ۾ ڪم ڪندڙ سڄي مافيا کي مفلوج ڪرڻ لاءِ هڪدم سڄو رڪارڊ منجمند ڪيو وڃي ۽ نئين سر ڪمپيوٽرائزڊ سرشتي تي رڪارڊ ترتيب ڏنو وڃي. خارج ڪيل خانا جن ۾ پيءُ ۽ ڏاڏي جي جنم جو ماڳ ڄاڻايل هو، ٻيهر داخل ڪيو وڃي. شهريت ڏيڻ مهل محض ”قسم نامي“ تي ڀروسو نه ڪيو وڃي. هن وقت وڌ ۾ وڌ دستاويز ”قسم نامي“ جي بنياد تي ٺهي رهيا آهن. پاسپورٽ ۽ سڃاڻپ ڪارڊ آفيسن جا رڪارڊ ضبط ڪري سڄو اسٽاف بدلايو وڃي ته جيئن اهو چڪاس جي مرحلي ۾ مونجهارا پيدا ڪري نه سگهي.
وزيراعظم جنهن موقعي تي غير قانوني پرڏيهين کي ملڪ مان تڙڻ جو حڪم ڏنو آهي، اهو انڪري تمام نازڪ ۽ اهم آهي ته ووٽرن جو نيون لسٽون تيار ٿيڻ جي مرحلي ۾ آهن. اڳ ئي بيشمار غير ملڪي ووٽ ڏيڻ ۽ چونڊن ۾ بيهڻ جو ناجائز حق به حاصل ڪري چڪا آهن. گذريل چونڊن جي مثال اسان جي سامهون آهي. غير ملڪي ماڻهو هن مرحلي تي ڪافي چوڪس آهن ڇاڪاڻ ته ووٽر لسٽ تي داخل ٿيڻ کانپوءِ هو ملڪ جي سياسي عمل ۾ حصو وٺڻ جا حقدار به بڻجي وڃن ٿا ۽ سندن ووٽ هڪ خاص وڳوڙي ڌر کي سياسي پٺڀرائيبه مهيا ڪري ٿو. ووٽر لسٽن ۾ نالا داخل ڪرائڻ جو مرحلو غير قانوني غير ملڪين لاءِ هڪ وڏو ”دنگل“ آهي. وڌ ۾ وڌ نالا داخل ڪرائڻ جي ڪوشش کي دنگل نه چئجي ته ٻيو ڇا چئجي؟
2 آڪٽوبر کان اليڪشن ڪميشن ووٽرن جي لسٽن ۾ نالا داخل ڪرڻ جي مهم شروع ڪري رهي آهي، جنهن دوران اليڪشن ڪميشن جو اسٽاف گهر گهر وڃي، ووٽر لسٽن ۾ ماڻهن جا نالا داخل ڪندو. اهو سلسلو 31 ڊسمبر تائين جاري رهندو. پاڪستان جي تاريخ ۾ هي ٽي مبارڪ مهينا ڪيئي سالن کان پوءِ رهي آهن. ان ڪري ووٽن کي اهم سمجهندڙ سماجي ۽ سياسي ڌريون هوشيار ٿي ويون آهن. سڀ کان پهرين ايم ڪيو ايم سجاڳ ٿي آهي، جنهن پنهنجي رابطا ڪميٽيءَ ذريعي پنهنجي ووٽرن کي جهجوڙيو آهي ته هو قومي فرض سمجهي ان ڳالهه کي يقيني ڪن ته سندس نالو ووٽر لسٽ ۾ شامل هجي. مقصد صاف ظاهر آهي ته ايم ڪيو ايم ”قومي فرض“ ياد ڏياري پنهنجا مفاد ۽ ووٽ وڌ ۾ وڌ محفوظ ڪرڻ چاهي ٿي. اهو هر ڪنهن جو حق آهي، ڪنهن کي ارهو ٿيڻ نه گهرجي.
پر اهو انهن جو به حق آهي، جيڪي سدائين ٽيپهريءَ جو ننڊ مان جاڳندا آهن. سچ ۽ وقت جي رفتار کي هٿن سان روڪي نه سگهبو آهي. انڪري وقت سان گڏ قدم ملائي هلڻو پوندو آهي، جيڪڏهن ڊوڙڻو پوي ته ڊوڙبو به آهي. سنڌي ڀائر ناراض ته ڏاڍا ٿيندا جڏهن ايئن چئبو ته اهي ٽيپهريءَ جو ننڊ مان اٿندڙ قوم جا ڀاتي آهن، پر ڇا ڪجي جو ايئن چوڻ کان رهي نٿو سگهجي! اسان هر نئين عام چونڊ جي موقعي تي سنڌي ڀائرن جون دانهون ٻڌيون آهن ته اسان جا سڃاڻپ ڪارڊ ڪو نه ٺهيا آهن جڏهن ته سڃاڻپ ڪارڊن جي ٺهڻ جي تاريخ هاڻي 22-23 سال پراڻي ٿي چڪي آهي ۽ هر ماڻهو ڄاڻي ٿو ته ووٽ ڏيڻ لاءِ سڃاڻپ ڪارڊ جو هجڻ لازمي آهي.
اها مڃڻ جي ڳالهه آهي ته سنڌ جي ڏورانهين ٻهراڙين ۾ سڃاڻپ ڪارڊ ٺهرائڻ هڪ وڏو مسئلو آهي ۽ اهو بنيادي دستاويز هٿ ڪرڻ اصل ۾ پنهنجو وجود وڃائڻ جيڏو مشڪل ڪم آهي. پر، اسان ان دليل سان پاڻ کي مطمئن ڪري نٿا سگهون. هي سچ پچ پنهنجو وجود ثابت ڪرڻ ۽ مڃائڻ جو ڪم آهي، جنهن کي سنڌي ماڻهو پنهنجي عظيم لاپرواهي سبب اهميت نٿا ڏين.
ڳالهه محض سياسي ووٽن جي هجي ها ته به خير هو. هن وقت سنڌ کي نسلي ۽ لساني بنيادن تي ورهائڻ لاءِ زور هنيا پيا وڃن. ڪراچيءَ ۾ گذريل ڀيري عام چونڊن کان اڳ هزارها بلڪه لکن جي تعداد ۾ ڪوڙا سڃاڻپ ڪارڊ ٺهيا ۽ ووٽر لسٽن ۾ انهن تحت نالا رجسٽرڊ ٿيا. انهن ۾ اهڙن ماڻهن جي داخلا به هئي، جيڪي غير ملڪي هئا ۽ اهڙا به هئا، جن ٻن ٻن ٽن ٽن مختلف نالن سان سڃاڻپ ڪارڊ ٺهرايا هئا. هاڻي جڏهن ڪراچيءَ ۾ آپريشن هلي رهيو آهي تڏهن پتو پيو آهي ته ايم ڪيو ايم جا ڪيئي سرگرم رڪن هڪ کان وڌيڪ سڃاڻپ ڪارڊن تي روپوش گمهي رهيا آهن.
ووٽر لسٽن جي صورتحال به ايئن آهي. ان ۾ بيشمار بي قاعدگين ذريعي ڪوڙن ۽ انهن ماڻهن جا نالا شامل آهن جن کي ياد غير ملڪي هجڻ جي ناتي ووٽ ڏيڻ جو حق ئي ناهي يا وري انهن جي نالا مختلف هنڌن تي ٻه ٻه ٽي ٽي ڀيرا داخل ڪيا ويا آهن. اها جعلسازي ڪراچيءَ ۾ انهن ڏينهن کان جاري آهي، جڏهن کان سنڌ وارن عظيم غلط فهمي جو شڪار ٿي، هندستان وارن کي مڪي شريف وارا ۽ پاڻ کي مديني پاڪ جو انصار سمجهيو. پاڪستان ۾ هجرت جي نالي ۾ جعلسازي ڪوڙن ڪليمن جو ڪاروبار اڳتي وڌايو ته اچي ڪوڙن ڊوميسائلن، سڃاڻپ ڪارڊ ۽ پاسپورٽ ڏيڻ تي پهتو آهي. اهو ڪاروبار اڄڪلهه ڪراچيءَ ۽ حيدرآباد ۾ عروج تي آهي ۽ بدقسمتيءَ سان انهن حساس کاتن تي قبضو به انهن جو آهي. جن جون لساني تنظيم سان همدرديون آهن.
هن موقعي تي هڪ طرف حڪومت پاڪستان ۽ حڪومت سنڌ کي ياد ڏيارجي ٿو ته غير مل