غير قانوني پرڏيهي – آدمشماريءَ ۾ رنڊڪ

4 جنوري 1996ع
غير قانوني پرڏيهي – آدمشماريءَ ۾ رنڊڪ

نيٺ وزيراعظم کليءَ طرح اقرار ڪيو ته سنڌ ۽ بلوچستان ۾ آدمشماريءَ ۾ دير جو اصل ڪارڻ اهي غير ملڪي پرڏيهي آهن، جيڪي لکن جي تعداد ۾ پاڪستان ۾ اچي ترسي پيا آهن ۽ مقامي آباديءَ ۾ گهڙي ويا آهن. ساڳئي وقت هوءَ چئي رهي هئي ته اسان ملڪ مان جهالت ۽ اونداهين کي ختم ڪري ئي ساهي پٽينداسين. غير پيداواري ادارن ۽ ٽيهه لک غير ملڪين جو بار کڻي ڪو ملڪ جهالت ۽ اونداهيون ڪيئن ختم ڪري سگهندو؟ ان سوال جو جواب ملڻ اڃا باقي آهي. محترمه اڄڪلهه مختلف ترقياتي رٿائن جي افتتاحي تقريبن جي سلسلي ۾ سنڌ جي مختلف ٻهراڙين ۾ ڳالهائي رهي آهي. هڪ هڪ ڏينهن ۾ ٻه ٻه ٽي ٽي شهر ۽ ڳوٺ وزيراعظم جون مهربانيون ڏسي رهيا آهن. ملڪ ۾ آپٽيڪل فائبر لنڪ اچي ويو آهي، لاڙڪاڻي ۾ پوليس ٿاڻو قائم ٿيو آهي ۽ زيڊ اي ڀٽو انسٽيٽيوٽ جو افتتاح ٿيو آهي. اهي سڀ ترقياتي ڪم عام ماڻهو کي ڇا ڏيندا ۽ ڇا وٺندا؟ انهن سوالن تي سوچڻ ضروري آهي پر في الحال اسان جي آڏو وزيراعظم جو اهو اقرار آهي ته آدمشماريءَ ۾ دير ڇو ٿي آهي.
سڄي ملڪ ۾ ٽيهارو کن لک پرڏيهي ماڻهو موجود آهن جن نه رڳو ملڪي معيشيت تي وڏو بار وڌو آهي پر سياسي ماحول به ڦٽائي ڇڏيو آهي. نه رڳو سياسي ماحول ڦٽو آهي پر هتان جي هر ترقياتي ڪم جي تري سوراخ ٿيو آهي ۽ وفاقي توڻي صوبائي حڪومتن پاران ٿيل ترقيءَ جي هر هڪ ڪوشش بي سود ثابت ٿي آهي. 30 لک غير ملڪي ايڏو وڏو تعداد آهي جو خود وفاقي ۽ صوبائي حڪومتون جن وٽ رياست جا سڀ انتظامي شعبا موجود آهن، بي وس ٿي هٿ مهٽي رهيون آهن. لڳ ڀڳ اهڙي ئي دانهن سيد عبدالله شاهه وزيراعظم جي آڏو ڪئي ۽ چيو ته وفاقي وزارت داخله اڃا تائين ڪو به ايڪشن پلان نه ڏنو آهي.
وفاقي حڪومت پرڏيهين لاءِ ورڪ پرمٽ سسٽم لاڳو ڪرڻ جي ڳالهه ڪئي آهي ۽ سنڌ جي صوبائي حڪومت توڻي سنڌ جي سياسي ڌرين ان تجويز کي رد ڪري ڇڏيو آهي. وفاق جو خيال آهي ته ورڪ پرمٽ سرشتي جي لاڳو ٿيڻ سان پرڏيهي ماڻهو عام آباديءَ کان جدا ٿي بيهندا ۽ سندن سڃاڻپ ممڪن ٿي سگهندي. پرڏيهين کي ورڪ پرمٽ ملڻ سان پاڪستان ۾ سندن موجودگي ”قانوني“ ٿي پوندي ۽ پرڏيهي آباديءَ کي ڪنهن ضابطي ۾ رکي سگهبو. سنڌ حڪومت ۽ سنڌين جو موقف آهي ته غير ملڪي اڻگهربل ۽ عير قانوني طور آباد آهن ان ڪري انهن کي ڪنهن به قسم جي رعايت ڏيڻ يا ترسڻ جي اجازت ڏيڻ سان گهربل نتيجا نه ملندا، نه مقامي ماڻهن جا معاشي ۽ساسي مفاد پورا ٿيندا ۽ نه وري انهن ڏوهن ۾ لاٿ ايندي جن ۾ غير ملڪي ماڻهو ملوث آهن. هوڏانهن غير قانوني پرڏيهي حڪومت کان وڌيڪ سياڻا آهن. هنن ورڪ پرمٽ سرشتي کي قبول ڪرڻ کان انڪار ڪري اهو چوڻ شروع ڪيو آهي ته جنهن صورت ۾ هو غير ملڪي آهن ئي ڪو نه، تنهن صورت ۾ ورڪ پرمٽ حاصل ڪرڻ جو ڪهڙو جواز آهي؟
بدقسمتيءَ جي ڳالهه اها آهي ته سنڌ ۾ سنڌي ماڻهن ۽ پيپلز پارٽيءَ جي دشمنيءَ ۾ ايم ڪيو ايم، مسلم ليگ ن ۽ ڪي مذهبي جماعتون به غير ملڪي ماڻهن جون حمايتي ٿي بيهي رهيون آهن. اصل ۾ اهي سڀ سياسي گروپ پاڻ به ”ٽرانس پلانٽ“ ٿيل طبقن مان جڙيا اهن ۽ محسوس ڪن ٿا ته سندن مفادن جي جنگ ۾ تازو آيل غير قانوني غير ملڪي لوڪ سندن اتحادي اهن. سندن اها ڪٿ غلط ڪو نه آهي. مسلم ليگ ن جنهن جون پاڙون لاهور ۾ آهن، اها به سنڌ ۾ غير مقامي قوت آهي ۽ سندن فطري اتحاد ايم ڪيو ايم سان جڙي ٿو جنهن وري پنهنجي افرادي قوت وڌائڻ لاءِ غير ملڪين جي مٿي تي سرپرستيءَ جو هٿ رکيو آهي. سرڪاري انگن اکرن موجب سنڌ ۾ موجود20 لک غير ملڪين فقط هندستاني ماڻهن جو تعداد 7 لک آهي.
حيرت آهي ته مذهبي گروپ مذهب جي اوٽ وٺي، لساني گروپ ”هجرت“ ۽ مهاجريت جي بهاني انهن پرڏيهن کي به ”مهاجر“ لشڪر ۾ شامل ڪن ٿا جن جو ان ”هجرت“ سان ڪو به تعلق ناهي جيڪا 1947ع ۾ ٿي يا جيڪا ٿوري گهڻي 1970ع کانپوءِ ٿيڻ جوڳي هئي. هر اهو غير ملڪي جيڪو پاڪستان ۾ گهڙڻ کانپوءِ پاڻ کي پاڪستاني قرار ڏئي ٿو، ان لساني گروپ جي سڌي سرپرستيءَ ۾ اچي وڃي ٿو، جيڪو پاڻ کي ڪراچيءَ جو اڪيلو مالڪ سمجهي ٿو. جيستائين مسلم ليگ ن جو تعلق آهي، ان به عجيب منافقيءَ کان ڪم ورتو آهي. اها هڪ طرف ڪراچيءَ ۾ رهندڙ پنجابي طبقي کي پنهنجي ڌر سمجهي ٿي ۽ ايم ڪيو ايم خلاف آپريشن جي شروعات ڪري ٿي پر هاني وقت ڦرڻ تي قلابازي کائي اها ئي ٻولي ٿي جيڪا ايم ڪيو ايم ٻولي ٿي. هونئن به اها خبر هاڻي پراڻي ٿي چڪي آهي ته ايم ڪيو ايم ۽ مسلم ليگ جو اتحاد هر دور ۾ فطري رهيو آهي ڇاڪاڻ ته ٻنهي جي سوچ جو بنياد ساڳيو آهي. سنڌ توڻي پنجاب ۾ ايم ڪيو ايم جي ووٽرن هر ان جاءِ تي مسلم ليگ کي ووٽ ڏنو آهي جتي ايم ڪيو ايم پنهنجو اميدوار نه بهياريو آهي. هر هڪ قسم جو اقليتي گروهن جو اتحاد آهي جيڪو پنهنجي افرادي قوت وڌائڻ لاءِ غير قانوني پرڏيهي کي به پنهنجي اتحاد ۾ شامل ڪندو پيو وڃي. هاڻي جڏهن حڪومت ورڪ پرمٽ جي لاڳو ڪرن جي ڳالهه ڪئي تڏهن ايم ڪيو ايم ۽ مسلم ليگ ٻنهي سڌي ۽ اڻسڌيءَ طرح ان جي مخالفت ڪئي ۽ غير ملڪين جي دماغ ۾ ڪا اهڙي ڳالهه وڌي جو خود غير ملڪي پنهنجي نيڪاليءَ جي سوال تي ايم ڪيو ايم ۽ مسلم ليگ جا سياسي اتحادي ٿي بيهي رهيا آهن. ڪجهه ڏينهن اڳ زي ٽي ويءَ الطاف حسين جي انٽرويوءَ جو اهو حصو ٽيليڪاسٽ ڪيو جنهن ۾ هن مڪون الاري پئي چيو ته“ اسان کي هندستاني مسلمان ڇو نٿو چيو وڃي؟ پاڪستان ٺهڻ کان اڳ پاڪستان جا سڀ ماڻهو هندستاني مسلمان هئا، خود وزيراعظم بينظير ڀٽو به هندستاني مسلمان هئي.“
الطاف هسين جي اها دعوا جيڏي سادي آهي، اصل ۾ اوڏي ئي مڪاريءَ تي ٻڌل اهي. اول ته سنڌي مسلمان ڪالهه به سنڌي مسلمان هئا ۽ اڄ به آهن. هنن ڪڏهن به پاڻ تي هندستان جو ٺپو هڻائڻ پسند ڪو نه ڪيو آهي توڻي جو سنڌ جاگرافيائي طور اکپنڊ جو حصو آهي پر سنڌ اپکنڊ جي هڪ جدا تاريخي وحدت آهي. ٻي ڳالهه اها آهي ته جڏهن الطاف حسين سڄي پاڪستان جي مسلمانن کي هندستاني مسلمان سڏي ٿو، تڏهن هو هڪ دليل ڏيڻ جي ڪوشش ڪري ٿو ته سڄي هندستان يا سڄي اپکنڊ جي مسلمانن جو پاڪستان تي حق آهي. هتي اهو به نه وسارڻ گهرجي ته جڏهن هو پاڪستان جي ڳالهه ڪري ٿو، تڏهن حقيقت ۾ سندس مغز ۾ فقط سنڌ يا ڪراچيءَ تي سڄي اپکنڊ جي مسلمانن جو حق آهي. ظاهر آهي ته هڪ بيڪار ۽ منافقيءَ تي ٻڌل دليل جي سهاري تي سنڌ يا ان جي ڪنهن به حصي تي ڌاري آباديءَ جو حق تسليم نٿو ڪري سگهجي!
ورڪ پرمٽ سرشتو جاري ڪرڻ عملي طرح حڪومت لاءِ هڪ چئلينج ثابت ٿيو آهي. خود حڪومت به نٿي ڄاڻي ته اهو ٺيڪ ٺيڪ ڪهڙو طريقو هوندو، جهن سان ان رٿ تي عمل ٿيندو؟ وزيراعظم اهو ته چئي ڇڏيو ته جن ماڻهن غير قانوني طرح پاڪستاني پاسپورٽ ۽ سڃاڻپ ڪارڊ حاصل ڪيا آهن انهن جي خلاف سخت ڪارروائي ڪئي وڇي پر اها خبر نٿي پوي ته اهو ڪهڙو طريقه ڪار هوندو جنهن ذريعي سڃاڻپ ڪارڊ ۽ پاسپورٽ آفيسن مان جاري ٿيل قانوني دستاويزن کي غير قانوني