فقير محمد لاشاري

ڪاري ڪڪر هيٺ جهيڙيندڙ سپاهي، فقير محمد لاشاري

هر هڪ ماڻهوءَ ۾ پنهنجي پنهنجي خوشبوءِ ۽ پنهنجو پنهنجو جولان هوندو آهي. ڪي ماڻهو سڄي عمر پنهنجي خول مان ٻاهر نڪري نه سگهندا آهن پر ڪي ماڻهو پنهنجن دليلن، اثرائتي انداز ۽ سڀاءَ سبب ٻين جي وجود ۾ داخل ٿي ويندا آهن ۽ پنهنجي ظاهري موت کانپوءِ به ٻين ۾ موجود هوندا آهن، آئون هيءَ ڪا روحاني ڳالهه ڪو نه پيو چوان، توهان پاڻ ئي مڃو ٿا ته مئٽرمنتقل ٿي سگهندو آهي ۽ سوچ به دراصل مادي جو هڪ قسم آهي، (آئون ٿيسز ٿو ڏيان، توهان ڀلي اينٽي ٿيسز ڏيو). فقير محمد لاشاري به پاڻ کي پنهنجين تحريرن ذريعي مئٽر ۾ بدلائي چڪو آهي. آگسٽ 1982ع ۾ جڏهن فقير محمد لاشاري جو ننڍڙو گذاري ويو، تڏهن مون جيل مان فقير ڏانهن هڪ تعزيتي خط لکيو هو. ان وقت مون کي اولاد جي وڇوڙي جي حقيقي درد جو اندزو ڪو نه هو، پر مون کي ڪنهن گل جي ڪومائجي وڃڻ تي سخت بيوسي ۽ ڏک جو احساس ٿيو هو. مون ان خط جي ذريعي فقير کي دلاسو پئي ڏيڻ چاهيو ۽ کيس لکيو هئم ته ”ڪوشش ڪري ان ڪاري وار جي سٽ سهي وڃجانءِ!“ اها ٻي ڳالهه آهي ته انسان جي ڪوشش سان دل جون موسمون نه بدلجنديون آهن، جڏهن اکين ۾ چوماسو لٿل هجي، تڏهن بهار ۾ رهڻ جون صلاحون بي معنيٰ ئي هونديون آهن. جڏهن فقير محمد لاشاري پاڻ روڊ حادثي جو شڪار ٿي ويو، تڏهن مون سندن وارثن ڏانهن ڪو به تعزيتي خط نه لکيو. ڀلا پنهنجي موت تي به ڪو تعزيتي خط لکندو آهي؟ هائو! انهن ڏينهن ۾ آئون ”روح رهاڻ“ رسالو ڪڍندو هئس ۽ مون ان رسالي ۾ ان درد کي رڪارڊ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هئي، فقير جي ورسي تي پراڻا زخم کوٽڻ ضروري لڳندا آهن، زخم جيڪڏهن پنهنجا هجن ته اهي هميشه تازا هئڻ گهرجن. اها منهنجي ذاتي سوچ آهي، آئون توهان تي پنهنجي راءِ مڙهڻ نٿو چاهيان. پر، اهي درد، اهي ڏک ۽ خوشيون اسان پاڻ ئي ته آهيون. توهان پنهنجي اندر ۾ جهاتي پائي ڏسو، اتي توهان کي ڪجهه درد نظر ايندا، ڪجهه خوشيون ۽ بيشمار يادون، ڪي تلخ ته ڪي مٺيون.
چوندا آهن ته ڪنهن کي پرکڻو هجي ته هن جي سنگت کي ڏسجي! فقير جي سنگت، سنڌي ادبي سنگت هئي، ۽ سندس رڻ ڀومي ادب ۽ صحافت جو ميدان هو. توهان فقير کي ڳولڻ چاهيو ٿا ته هن کي سندس دوستن ۽ دشمنن ۾ ڳوليو. دوست ته ظاهر ظهور آهن پر دشمن به ڪو لڪل ڪو نه آهي. فقير ڪالهه تائين جن دشمنن سان جنهن مورچي تي وڙهندو رهيو، اهي به ڪونه بدليا آهن. سندس دوست اڄ به ان ميدان ۾ موجود آهن. هيءَ جنگ قيامت تائين يڪ ساهي هلڻي آهي. ان ڪري ڪنهن جي ڪاميابي ۽ ناڪاميءَ جهڙن اصطلاحن ۾ پاڻ کي نه اڙايو. پنهنجو ڪم فقط پنهنجي ضميرموجب هلڻ ۽ وس آهر وڙهڻ آهي. ۽ بس! ايئن هر نسل کي ڪرڻو آهي. جيڪڏهن توهان کي فقير محمد لاشاريءَ کي ڳولڻو آهي ته ان کي پاڻ ۾ ڳوليو! پنهنجي اندر ۾ ۽ پنهنجي چوڌاري ڳوليو. هتي موجود سڀ کان وڏي ڄمار وارو شخص آهي فقير محمد لاشاري. هتي موجود هر هڪ نوجوان آهي فقير محمد لاشاري. هتي موجود سڀ کان ننڍڙو ٻارڙو آهي فقير محمد لاشاري، آئون آهيان فقير محمد لاشاري، انور پيرزادو آهي فقير محمد لاشاري، عبدالرحمان نقاش هو فقير محمد لاشاري، ڪيهر شوڪت ، بدر قريشي ۽ هدايت منگي هئا فقير محمد لاشاري ۽ توهان سڀ آهيو فقير محمد لاشاريءَ جو پڙاڏو! ڇاڪاڻ ته توهان انهن قدرن جو قدر ٿا ڪريو. جن تي لاشاري هليو هو.
هڪ سٺي اخبار ڪڍڻ فقير جو خواب هو، بلڪه کيس پڪ هئي ته سنڌي صحافي هڪ اهڙي اخبار جاري ڪري سگهن ٿا، جيڪا عالمي معيار جي هجي ۽ سڄي عالم سان گڏ خاص طور تي سنڌ جي ڏتڙيل طبقن جي آجپي سان ڪميٽيڊ هجي، ان خواب جي شروعات تڏهن ٿي، جڏهن اهوفقير اڃا ”هلال پاڪستان“ ۾ ئي هو ۽ هلال پاڪستان جي ڪارڪن يونين جي اڳواڻي ڪري رهيو هو. هلال پاڪستان سمورن چڱن ايڊيٽرن ۽ ارڏن ڪارڪنن جي باوجود ٽرسٽ انتظاميا ۽ سرڪار جي آڏو بيوس هئي. ڇاڪاڻ ته ان وقت اشتهارن جي تلوار ۽ پريس ايڊوائس جو خفيه طريقو رائج هو. اهو جنرل ضياءَ الحق جو زمانو هو، جنهن ۾ شيخ رحيم، سردار قريشي ۽ ناصر بروهي ايڊيٽر ٿي رهيا هئا. اهي ايڊوائسون سنڌ انفارميشن ۽ پي آءِ ڊي اسلام آباد مان اينديون هيون. اسان جي دوست نصير اعجاز ۽ ڪجهه ٻين دوستن اهي پريس ايڊوائيسون محفوظ ۽ رجسٽر ۾ رڪارڊ ڪرڻ شروع ڪيون ته جيئن تاريخ جو رڪارڊ درست رهي. پر، جڏهن ناصر بروهي جي ايڊيٽر شپ ختم ٿي ته هو اهو رڪارڊ به پاڻ سان گڏ کنيو ويو، جيڪو وري سامهون نه آيو.
سو، هڪ سچو ۽ سڌو ماستر ماڻهو جڏهن قلم کڻي ادب ۽ صحافت جي رڻ ڀوميءَ ۾ لٿو ته وڻ وڄائي ڇڏيائين. هونئن به ان دور ۾ سنڌي صحافت جا اڪثر سپاهي ادب، تعليم ۽ سياست جي شعبن مان ايندا رهيا هئا. تاريخ جو رڪارڊ درست رکڻ لاءِ اهو ياد رکڻ تمام ضروري آهي ته فقير جو بنيادي طرح پيپلز پارٽيءَ سان ڪو به تعلق نه هو. پر هو هڪ ڪميٽيڊ ذهن هو ۽ پيپلز پارٽي ڏانهن هن جو رويو به ايئن ئي هو جيئن ڪنهن به ٻئي ترقي پسند ماڻهوءَ يا گروپ جو ٿي پئي سگهيو. آخري ڏينهن ۾ پيپلز پارٽي وارن سان گهڻي قربت سبب ڪي ماڻهو فقير تي آڱر به کڻندا آهن، پر آئون انهن آڱرين کي معتبر نٿو سمجهان.
مون فقير محمد کي 74-1975ع ڌاري سنڌي ادبي سنگت جي گڏجاڻين ۾ ڊاڪٽر ارباب کهاوڙ جي گروپ جي نمائندگي ڪندي ڏٺو. هڪ سٺو، سچو ۽ مضبوط دليل ڏيندڙ نوجوان! مون کي سندس سڀ دليل ٺيڪ لڳندا هئا پر آئون سنگت ۾ جن دوستي جي اثر هيٺ هئس، اهي پڻ مضبوط دليلن سان سندس دليلن کي رد ڪندا هئا. ٽيون گروپ عبدالرحمان نقاش ۽ سندس دوستن جو هو. جيڪو ان وقت پليجو گروپ سمجهيو ويندو هو. هنن کان سواءِ هڪ وجوديت پسند گروپ به هو. ادبي سنگت ۾ ادبي تخليقن تي ايئن بحث ٿيندا هئا ڄڻ هي اعليٰ سطح جو ڪو سياسي ايوان هجي. نظرياتي بحث مباحثن جو اهو پليٽ فارم ڪي سال ڪرو کيتر جي ڏِک ڏيندو رهيو. تان جو اهو وقت آيو جو محسوس ڪيو ويو ته هتي ڪنهن هستناپور تي قبضي جي ڳالهه ڪو نه هئي ۽ نه وري ڪو اندر پرسٿ ٺاهڻ جي ضرورت هئي. هيءَ ڪنهن به تخت تاج لاءِ جنگ ڪو نه هئي، هتي فقط خدا جي خلق ۽ پيڙيل ماڻهن جي حقن جي ڳالهه هئي. اسان جي حوالي سان اها خلق سنڌي ڳالهائيندڙ ماڻهن جي صورت ۾ هئي. پر هتي ته بس! ڪا خدا ڪارڻ مخالفت هئي جو ارجن ۽ ڪَرڻ هروڀرو به هڪٻئي خلاف تير اڀا ڪيو بيٺا هئا. چڱو ٿيو، جو اهي ادبي تڪرار ٿيا، ڇتيون تنقيدون ٿيون ۽ وڙهي وڙهي نڍال ٿياسون. ان نڍال حالت ۾ ئي احساس ٿيو ته اسان سڀني جي ذهنن ۾ جيڪو آدرش هو سو بلڪل ساڳيو هو. اسان کي محض اصطلاحن جي چڪر ۾ مفروضن ۾ ڦاسائي هڪٻئي جي سامهون بيهاريو ويو هو.
بس! ان احس�