قديم آثار

قديم آثار



هاڻي ته سڀ کان وڏو قديم آثار، خود پڪو قلعو آهي، جنهن ۾ ٽالپرن جا محل هئا. قلعي جي ڏاکڻين ديوارين ۾، ڪنهن به مورچي جا نشان ناهن البت اتر واري ديوار ۾ ڇهه ست مورچا هئا. هڪ وڏو مورچو، جنهن تي ڇٽي به هئي، ٺيڪ ان جاءِ تي قائم هو جتي هاڻي پڪي قلعي وارو چوراهو آهي. ان مورچي جي وڏي اهميت هئي، ڇاڪاڻ ته اولهه اتر ۽ اوڀر طرف اُتان چڱي نظر رکي ٿي وئي.

قلعي جي آڏو کاهي هئي، جنهن تي ڪلدار پل (Draw Bridge) هئي. وڏو مورچو شاهي در آڏو وڪڙ يا اوٽ ڪري ٿي بيٺو ته جيئن دشمن جي لشڪر جو در تي سڌو زور نه پوي. قلعي جو هڪ حصو اوڀر طرف آهي. جنهن ۾ قبرون آهن. اتر اوڀر طرف هڪ ننڍڙو دروازو هو جنهن کي ’چور دروازو‘ چئجي ٿو. اهو در به اڃا قائم آهي. البت 1947ع کان پوءِ هندستان کان لڏي آيل ماڻهن، قلعي تي قبضا ڪري شهر جي شڪل صورت ڦٽائي تباهه ڪري ڇڏي آهي. ڪن ڪن هنڌان ته ديوارون به جهوري وڌيون اٿن. اها صورتحال برقرار رهي ته قلعو باقي نه رهندو.

قلعي جي مرڪز ۾ هڪ ٻيو اوچو برج هو. جنهن تان چئني پاسي نگراني ممڪن هئي. ٽالپرن جي حويليءَ ۾ اڄڪلهه آرڪيالاجيءَ کاتي جي آفيس آهي. کاتي، حويليءَ کي ٺيڪ ٺاڪ رکڻ جي ڏاڍي ڪوشش ڪئي پر ڪن وڳوڙين تازو لساني، سياسي ۽ مذهبي جنون پکيڙي سڀ ڪجهه تباهه ڪري ڇڏيو آهي. قديم ورثو يا ته ساڙي ڇڏيائون يا پاڻ سان گڏ کڻي ويا. قلعي جي هڪ ڪمري ۾ پڇاڙيءَ تائين ديوارن تي چترڪاري ٿيل هئي جن ۾ مير صاحب کي وڏي شان سان ڏيکاريو ويو هو. انهن تصويرن ۾ ديو، جن ۽ پريون مير صاحب جي خدمت ڪندي ڏيکاريا ويا هئا، ڄڻ اهي به سندن رعيت ۾ شامل هجن!

حيدرآباد ۾ ٻه ڪچا قلعا به آهن. اُنهن جي تعمير به ڪلهوڙن جي سر تي آهي. هڪ ڪچو قلعو پڪي قلعي جي اوڀر طرف آهي، جنهن ۾ شاهه محمد مڪيءَ جو مقبرو آهي. چون ٿا ته اهو درويش ٻارهين صدي عيسوي جي پوئين اڌ ۾ هتي آيو هو. شاهجهان جي وقت ۾ ٺٽي جي نوابن، سندس قبر تي مقبرو اڏايو، جڏهن ته غلام شاهه ڪلهوڙي 1158هه ۾ ان کي ڪچو ڪوٽ ڏياري ان کي الهندي پاسي واري حفاظتي چوڪيءَ ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. غلام شاهه ٻيو ڪچو هاڻوڪي سينٽرل جيل وٽ ٽڪريءَ جي اتر ۾ ٺهرايو ۽ خواهش ڏيکاريائين ته مرڻ کانپوءِ کيس اتي ئي دفن ڪيو وڃي. هن 1772ع ۾ وفات ڪئي ۽ ساڳي جاءِ تي سندس پٽ ميان سرفراز، سندس مقبرو ٺهرايو. ٽالپر اميرن جا ڪجهه قبا هاڻوڪي سول اسپتال جي اتر ۾ ٽڪري جي الهندي ڪنڌيءَ تي آهن، جيڪي پڻ ڏسڻ وٽان آهن. گنجي ٽڪر تي راڄو ليکي ۽ تاجو ليکيءَ جا مقبرا آهن جيڪي ڪلهوڙن جا ڪن ڀريندا هئا ته، ٽالپر سندن سڄڻ ناهن.

پڪي قلعي آڏو هڪ ڊگهي قبر اصحابيءَ جي قبر ڏسجي ٿي. اتي ئي ويجهو، مولا عليءَ جي قدمن جا نشان ٻڌايا وڃن ٿا. مولا عليءَ جي قدمن ويجهو حضرت عبدالوهاب جيلانيءَ جو مقبرو آهي، جيڪو حضرت عبدالقادر جيلانيءَ جي اولاد مان آهي.