قديم آثار: متان عدالت تائين وڃڻو پوي!

26مارچ 1996ع
قديم آثار: متان عدالت تائين وڃڻو پوي!

سنڌ جي نادر شين جي لاهور ۽ اسلام آباد ڏانهن زوران زوري منتقليءَ جا فيصلا ٻڌي ايئن ٿو لڳي ته سنڌ حڪومت وٽ ايترو وقت آهي ئي ڪو نه جو اها سنڌ جو نادر شيون سنڌ ۾ روڪي سگهي توڻي جو ڪمشنرن ۽ ڊپٽي ڪمشنرن کي واضح هدايتون به ڏنيون ويون ته ”وارو! متان مهن جي دڙي ۽ آمري واري دور جون لڌل قديم شيون وفاقي آرڪيالاجي کاتو سنڌ مان ڪڍي وڃي! سنڌ سرڪار وٽ وٺان ڪري هدايتون ڏيئي ڇڏيون ۽ ڪمشنرن انهن هدايتن کي ”فائل ڪري ڇڏيو!“
انهن هدايتن کانپوءِ وري خبرون آيون آهن ته موهن جي دڙي مان نڪتل نوادرات کي اسلام آباد ۽ لاهور منتقل ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو آهي ۽ سنڌ جا اعتراض رد ڪيا ويا آهن. اهي نادر شيون هاڻي اسلام آباد ۾ ٺهندڙ هڪ ميوزم ۾ رکيون وينديون ڇو ته اهي پاڪستان جو ورثو آهن. سنڌ شايد پاڪستان کان ٻاهر آهي ان ڪري اهي شيون ”پاڪستان“ ۾ رکيون وينديون! سنڌ حڪومت جي حڪمن تي تعميل شايد ان ڪري نٿي ٿئي جو سرڪار کي ڪرڻ لاءِ هڪ ئي وڏو ڪم آهي، امن امان جي بحالي. اها ٻي ڳالهه آهي ته قديم آثار ۽ شيون سنڀالڻ جو ڪم هڪ خاص اداري جي حوالي آهي. سنڌ جي قديم آثارن واري کاتي کي امن قائم ڪرڻ جي ڪم تي ڪو نه لڳايو ويو آهي جو چئجي ته اهو اڳ ئي مصروف آهي. جيڪڏهن هر ڪم وڏي سرڪار کي ڪرڻو آهي ته پوءِ سنڌ ۾ ڪجهه به ڪو نه بچندو، اهي نوادرات به ڪو نه بچندا، جن کي بچائڻ جو حڪم جاري ٿيل آهي. اها ناڪامي شايد ان ڪري ٿيندي جو حڪومت وڏن خفن ۾ ڦاٿل آهي، اهي خفا ڪهڙا آهن؟ هڪ دهشتگردي ۽ ٻيو حزب اختلاف جو رويو.
”پاڪستان جو ڦڏئي پٽ“ چوي ٿو ته، ”اڃا به وقت ويو نه آهي تنهنڪري حڪومت وچ مدي واريون چونڊون ڪرائي!“ ظاهر آهي ته چونڊن ۾ اڃا وقت پيو آهي تنهنڪري مخالف ڌر کي اڃا به آسرو نظر ٿو اچي. ”پاڪستان جو ڦڏئي پٽ“ جيل مان نڪتو اهي ته پنهنجي ذات ڪو نه مٽائي ڇڏيندو! هونئن به اهو جيل جو ڪمال هوندو آهي ته جيڪو ماڻهو هڪ ڀيرو جيل ويو آهي اهو پنهنجي اصلي مزاج کي اڃا به نروار ڪري ايندو آهي. شريف ماڻهو اشراف تي نڪرندو آهي، چور ڌاڙيل ٿي نڪرندو آهي، ڪارڪن ”اڳواڻ“ ٿي نڪرندو آهي ۽ ڦڏئي ”اڃا وڏو ڦڏئي“ ٿي نڪرندو آهي، ڳالهه هڪ ڦڏئيءَ جي ڪو نه آهي ملڪ ۾ گهڻيئي ڦڏا آهن، جيڪي شهرن کي کنڊر بنائڻ ۾ دلچسپي رکن ٿا.
پاڪستان جي حزب اختلاف کي به رات ڏينهن هڪ ئي سوال ستائي رهيو آهي ته ڪهڙيءَ طرح بينظير حڪومت کي ڊاهي موهن جو درو ڪجي ۽ قديم آثار وارن جو ڪم وڌائجي! ڊاهڻ ۽ وري ڊاهڻ جي راند جڏهن قوم جي ترقيءَ جي واٽ جهلي بيهي تڏهن ان کي سياست ڪو نه چئي سگهبو، اهو سڌيءَ طرح عوام تي ظلم آهي. اها ئي روش جيڪڏهن پيپلز پارٽيءَ ڪنهن دور ۾ آئيني حڪومت سان رکي ته ان کي به ظلم ئي چئبو. في الحال ڇاڪاڻ ته هاڻوڪي حزب اختلاف پنهنجو حقيقي ڪردار ادا ڪرڻ بدران ”ڊاهه! ڊاهه!“ راند کي لڳي پئي آهي. تنهنڪري ترقيءَ ۾ رنڊڪون وجهڻ جو الزام سندن ئي کاتي ۾ ويندو.
مخالف ڌر نت نوان مسئلا اٿاري پيپلز پارٽي جي حڪومت کي آڪٽوپس وانگر وڪوڙي ٿي وڃي. حڪومت جي مقرر ڄمار جو اڌ حصو ان آڪٽوپس سان ويڙهه ۾ گذري ويو آهي. سنڌ حڪومت جي سر تي ايم ڪيو ايم جا دهشتگرد سوار آهن ۽ وفاقي سطح تي حزب اختلاف روزانو نت نت آئيني بحران ۽ اسڪينڊل کڙا ڪري ٿي. ممڪن آهي ته انهن مان ڪي بحران واقعي پيپلز پارٽيءَ جي غلطين سبب پيدا ٿيا هجن ۽ انهن تي نظر رکڻ حزب اختلاف جو آئيني ۽ جمهوري فرض هجي پر ايئن لڳي ٿو ته هيءَ سڄي ”هو هوا“ ڪجهه ايئن آهي جيئن ڀارت جي ڪرڪيٽ اسٽيڊيم ۾ ڪو ناڪام بالر هر بال تي ايل بي ڊبليو لاءِ اجايو سجايو زوردار اپيل ڪندو هجي! پاڪستان جي سياست ۾ فيلڊنگ ڪندڙ ٽيم ڪجهه ايئن ئي ڪري رهي آهي جنهن ڪري جمهوريت جو جوش، اميدون ۽ مزو ماندو ٿي پيو اهي. واقعي! ڪجهه ٿيندو هجي ته عوام جي دلچسپي به قائم رهي! ماڻهو هن اسٽيڊيم ۾ ان ڪري ته ڪو نه آيا اهن ته کين باوقار مهارت ڏسڻ بدران ڇسيون اپيلون ٻڌڻ لاءِ ملن.
حڪومت ”واويلا آڪٽوپس“ ۾ جڪڙي پئي آهي ۽ هر وقت پاڻ کي ان جانور جي ٻانهن کان ڇڏائڻ ۾ مصروف آهي. اهو ڪم جيڪو حڪومت کي ڪرڻو هو سو يا ته الله جي آسري تي هلي رهيو آهي يا وري جيئن زمين جا ڏاڍا مڙس چاهين ٿا تيئن هلي رهيو آهي. ٻهراڙيءَ ۾ ڪنهن جي عزت لٽجي وئي، ڪنهن کان ملڪيت ڦرجي وئي، ڪٿي ڏڪر پيو، ڪٿان نوادرات تي سرڪاري ڪامورن هٿان قانون ڌاڙو لڳو! حڪومت هر هنڌ بي وس آهي، ڇاڪاڻ ته حڪومت جي دل، دماغ، ٻانهون ۽ سڄي مشينري حزب اختلاف هٿان پيدا ٿيل مسئلن جي آڪٽوپس سان ويڙهه م مصروف آهن. جيڪو ماڻهو يا جيڪو کاتو جيڪو ظلم ڪري وڃي، اهو کيس معاف آهي ڇاڪاڻ ته حڪومت آڪٽوپس سان ويڙهه ۾ بي حد مصروف آهي.
سنڌ حڪومت قديم آثارن جو مسئلو ان ڪري حل ڪري نه پئي سگهي جو جديد سياسي آثار سٺا نه آهن. پر، سنڌ جا ماڻهو هڪ ڳالهه ڄاڻن ٿا ته سنڌ حڪومت وٽ قديم آثارن سان لاڳاپيل پنهنجو کاتو ۽ صلاحڪار به آهي، صلاحڪار جو صرف ايترو چوڻ سنڌ جي عوام کي قبول نه آهي ته هو پنهنجي وسان ڪو نه گهٽائيندو ۽ نه وري آرڪيالاجيءَ جي ڊائريڪٽر جنرل جو اهو جواب مطمئن ڪندڙ آهي ته هو ”حڪم جو غلام آهي ۽ مٿان نازل ٿيندڙ حڪمن جي پوئواري ڪرڻ لاءِ پابند آهي!“ لڳي ٿو ته ڊائريڪٽر جنرل پاڻ به ان راءِ جو آهي ته ڀلي اهي نادر شيون اسلام آباد ۽ لاهور منتقل ٿين.
وفاقي حڪومت هر ڀيري سنڌين کي صوبائي سوچ رکڻ جو مهڻو ڏيئي سنڌ جي هر شئي تي قبضو ڪيو آهي. هاڻي مهڻا نه ماريندا ڇو ته مهڻن جي حقيقت کلي پئي آهي. هڪ ڳالهه اصول جي آهي ته جيڪا شيءَ جتان ملي آهي ان کي اتي ئي رهڻ گهرجي. عبدالله ورياهه جو اهو چوڻ بالڪل درست آهي ته جنهن کاتي سنڌ جي ماڳن جي حفاظت نه ڪئي آهي ان کي سنڌ جي نوادرات بابت به ڪو فيصلو ڪرڻ جو ڪو جواز نه آهي.
پروفيسر داني صاحب هڪ صاف سٿرو، ڄاڻو ۽ مخلص ماڻهو آهي. سندس ان راءِ سان هر ڪو سهمت ٿيندو ته اسان کي صوبائيت کان مٿي ٿي سوچڻ گهرجي ۽ جنهن صورت ۾ گنڌارا جون نادر شيون ڪراچيءَ جي ميوزم ۾ پيون آهن ان ڪري سنڌ جون شيون اسلام آباد ۾ رکڻ تي اعتراض نه ٿيڻ گهرجي! داني صاحب آرڪيالاجسٽ ۽ غير متعصب ماڻهو آهي، اها هن جي ذاتي خوبي آهي. پر ڇاڪاڻ ته هو اڄوڪي سياست بدران تاريخ سان دلچسپي رکي ٿو ان ڪري هن لاءِ اها ڳالهه اهم نه آهي ته ڪهڙي نادر شئي ڪٿي رکيل آهي پر ڇاڪاڻ ته سنڌ جا ماڻهو ”پيار محبت ۽ اعتماد“ جي دنيا ۾ گهڻو دوکو کائي چڪا آهن ان ڪري هو نه رڳو جذباتي پر عقلي طرح به مجبور آهن ته پنهنجي ملڪيت پاڻ وٽ سنڀالي رکڻ لاءِ هر ممڪن ڪوشش ڪن ۽ ان لاءِ جيڪڏهن عدالت ۾ وڃڻو پوي ته عدالت ۾ به وڃن.
وفاقي آرڪيالاجي کاتي کي، پنهنجي ساک ثابت ڪرڻ لاءِ، ممڪن آهي ته سڀاڻي کان پهرين اهو سڄو رڪارڊ عدالت ۾ آڻڻو پوي ته سنڌ جون ڪي