قديم مندر ۽ مسجدون

قديم مندر ۽ مسجدون

شهر ۾ پنج قديم مسجدون آهن. مسجد خانيوال، جيڪا نواب غازي خان ٺهرائي هئي. مسجد ۾ چيني (ڪاشي) جي عمدي ڪاريگري هئي ۽ اندروني ٿنڀا ڪاٺيءَ جا ٺهيل هئا. ٻي مسجد نواب عبدالجبار خان 1235 هجريءَ ۾ ٺهرائي جيڪا سکن جي دور ۾ ڌرم شالا بڻجي وئي ۽ پوءِ ٻيهر مسجد ڪئي وئي. ٽين مسجد 1165 هجريءَ ۾ ٺهي جنهن کي سکن ڌرم شالا ڪري ڇڏيو پر پوءِ مسجد بحال ٿي. چوٿين مسجد حاجي محمد خان واري هئي جنهن کي پڻ ڌرم شالا بڻايو ويو. ان ۾ هڪ هندو خدمتگار رهندو هو جنهن کي پوءِ ڪڍي مسجد بحال ڪئي وئي. پنجين مسجد ڪلاله واري هئي جيڪا نواب محمود خان گوجر ٺهرائي هئي.
مندرن جو تعداد سري گوپي ناٿ سميت ڪل پنج آهي پر هن وقت انهن جا نالا ماڻهن کان وسريل آهن. منشي حڪم چند انهن جا نالا مندر سري گوپي ناٿجِي، مندر شيامجِي، مندر رام رائجِي، مندر نرا سنگهاجِي ۽ مندر ڍنڍلالجِي ڄاڻايا آهن. يعني اڄ کان هڪ سؤ سال اڳ اهي مندر چڱا آباد ٿا ڏسجن.
گوپي ناٿ مندر شهرجي وچ ۾ آهي جيڪو ٺٽي ۽ شڪارپور جي وچ ۾ ڪنهن تعلقي سيورن (؟) کان آيل سائين لالجِي ٺهرايو هو. سؤ سال اڳ مندر ۾ هڪ مورتي به هئي جنهن بابت مشهور هو ته گورڌن جبل ۾ ڪيئي سال تپيسا ڪرڻ کانپوءِ گوپي ناٿ (ڪرشن) ظاهر ٿي کيس ڏني هئي. روايت موجب مورتي گورڌن جبل مان ظاهر ٿي لالجيءَ کي هٿ مان جهلي کيس چيو ته مون کي سنڌ وٺي هل، هُتي هر ڌرم جا ماڻهو تنهنجي سيوا ڪندا. چون ٿا ته اها مورتي پاڻ پنڌ هلي ديري غازي خان تائين آئي ۽ لالجِي سندس پويان پويان آيو. ائين به چيو وڃي ٿو ته هيءَ اها ئي مورتي آهي جنهن جي پوڄا شري ڪرشن پاڻ دوارڪا ۾ ڪئي هئي. مورتي 1641ع ۾ هتي آئي. ان هنڌ پوءِ مسلمانن مسجد ٺاهي جنهن ڪري اها مورتي پوءِ مندر ۾ رکي وئي. سؤ سال اڳ تائين ان مندر جي سنڀال ڪندڙ شخص لالجيءَ جي نسل مان هو ... هر روز پنج ڀيرا مورتيءَ جو درشن ڪرايو ويندو هو.
شيام جِي مندر به ڪرشن مندر آهي. جيڪو 1698ع ۾ ٺهيو. بعد ۾ خراساني حاڪم مشهور شاهه مندر ڊهرائي ڇڏيو ۽ مورتي تونسه هلي وئي. ستن سالن کانپوءِ واپس آئي، تڏهن ٻيو مندر ٺاهي مورتي رکي وئي. ان مندر جا سيوڪ نانگيه آهن جيڪي اصل ٺٽي جا آهن. رام جي مندر ۾ هڪ سماڌيءَ جي پوڄا ٿيندي هئي. نراسنگهه مندر جي وڌيڪ ڄاڻ نه آهي. البت هندو ڏندڪٿا ۾ وشنو ڀڳوان جي هڪ اوتار کي ’نراسنگهه‘ چيو وڃي ٿو جيڪو اڌ شينهن ۽ اڌ ماڻهو هو. نراسنگهه اوتار هِرڻياڪشپ کي ماريو هو. ڍنڍ لال گر ديري غازي خان کان ڏکڻ ۾ ويهه ميل پري آهي جتي بڙ ۽ پپر جا وڻ آهن. چيٽ جي پهرين نون راتين ۾ هتي ميلو لڳندو هو. هتي شرو ع ۾ پاڻي نه هو پر پوءِ لال گر سنياسيءَ جي چوڻ تي درياهه هيستائين آيو ۽ ڍنڍ ٺاهي هليو ويو. هندو لوڪ ان پاڻيءَ کي پَوتر ڀانئين ٿا.
علائقي جي تاريخ کي هن تسلسل ۾ ڏسي سگهجي ٿو ته اسلام کان اڳ هتي هندو ۽ ٻُڌ آباد هئا ڇو ته مٿي اتر ۾ ٽيڪسيلا ٻڌن جو ڳڙهه هو. جڏهن مسلمان آيا تڏهن ڪجهه غير مسلم لوڪ مارجي ويا، ڪجهه ڀڄي ويا ۽ باقي ڪي وڃي بچيا. مهڙ ۾ هتي پٺاڻ هئا، ڏکڻ طرف يعني هاڻوڪي ڄام پور طرف گوپ چاڻي، سومرا، لانگاهه ۽ ماڇي آباد ٿيندا ويا. پوءِ چانڊيا، احمداڻي، گوپانگ، مزاري ۽ ڊيشڪ آيا.
جيئن انساني تاريخ جو دستور آهي تيئن هتي به ٿيو. هر نئين ۽ طاقتور قوم اڳ کان ويٺل قوم کي ڊوڙائي ڪڍيو. هوريان هوريان بلوچن پٺاڻن کي ڪڍي ڇڏيو ۽ هندو ڪي آڱرين تي ڳڻڻ جيترا وڃي بچيا، سي به جبلن ۾. هاڻوڪا هندو گهڻو پوءِ آيا. ان کان سواءِ سؤ سال اڳ جي رڪارڊ موجب هتي ڇاٻڙا، منجهال، نارنگ، سندا، چانڊيا، ترينجا، انڙيجا، لُنڊ، دودا، سينجا، گنواترا، نهال، هنس، برماني، ڪڪڙيجا ۽ ٻيا ڪيئي قبيلا هئا. اهي سڀئي هندو اروڙه کتري لوڪ سمجهيا وڃن ٿا. چون ٿا ته جڏهن پرشرام اوتار کترين کي ناس ڪرڻ شروع ڪيو، تڏهن بچيل کترين شري پرشرام کي وڃي منٿ ڪئي ته اسان کتري ناهيون، جان بخشي ٿئي. تڏهن پرشرام کين ڇڏي ڏنو ۽ اهي اروڙه مشهور ٿيا. ٻي ڪٿا موجب مهاڀارت واري لڙائيءَ ۾ هنن لوڪن پنهنجي راجا دروپد جو ساٿ نه ڏنو هو ۽ هندستان مان نڪري ويا هئا تڏهن کان اروڙه مشهور ٿيا. اروڙه جي لفظي معنيٰ آهي ڪنهن شيءِ تي ’سوار‘.
بلوچن جي تاريخ اڄ تائين سراسر راز آهي. جڏهن کان چاڪر خان رند ۽ گهرام خان لاشاريءَ جي جنگ ٿي، ان کانپوءِ جي تاريخ ۽ شجرا هنڌ هنڌ ملن ٿا پر ان کان اڳ هو ڪير هئا ۽ ڪٿان آيا؟ ان تي وڏو بحث جاري آهي. ڪي بلوچ پاڻ کي حضرت امير حمزي جو اولاد سڏائين ٿا ته ڪي پنهنجو شجرو قديم عراق جي نمرود بلوص سان ڳنڍين ٿا. حقيقت ڪجهه به هجي پر قديم تاريخن ۾ بلوچن بابت به حوالا ضرور ملن ٿا. پهريون حوالو ’مهاڀارت‘ جو آهي. جڏهن مهاڀارت لڙائيءَ کان پوءِ اشوميڌيگيه لاءِ نڪتل ارجن جي گهوڙي جي واڳ سنڌ جي بلوچن (ٻل ۾ اوچن) جهلي. ٻيو حوالو ’شاهنامي‘ جو آهي جنهن موجب هندستان کان واپسي مهل نوشيروان بلوچن کي سيکت ڏني. نوشيروان حضرت امير حمزي جو همعصر هو. پر اهو شاهه نامو گهڻو پوءِ (1010-977) جو لکيل آهي جنهن ۾ شاعراڻو مبالغو ۽ ڏند ڪٿائي ڳالهيون لکيل آهن.