لـوھـڙي پـيـر Lohri Pir:

لـوھـڙي پـيـر Lohri Pir:
شاھه حسڻ کان ڇِـنيءَ طرف چار ميل کن اُتر ۾ ھڪ ٻئي پير ’لوھڙيءَ‛ جو آستانو آھي. جڏھن مجمدار ھن ماڳ جو مشاھدو ڪيو، زمين جو اھو ٽڪرو چؤطرف موجود پوکيءَ لائق زمين کان فقط چار فٽ مٿي ھو، ۽ منڇر جو پاڻي ان کان ٻه ميل پري ھو، پر جڏھن منڇر ڀربي ھئي تڏھن لوھڙي پِير پاڻيءَ ۾ پوريءَ طرح ٻُـڏي ٿي ويو. ھن دڙي تي پير لوھڙيءَ جي قبر جو اھڙو ڪوبه نالو نشان ڪونه ھو جيئن ھن کان اڳ ٻين پيرن جي ٻيٽن تي پٿرن جا ڍير موجود ھئا. اھا ڳالھه ان وقت به مشھور ھئي ته ھتي ڪنھن زماني ۾ ڪو شھر ھو جيڪو ھاڻي غرق ٿي ويو آھي. ان دڙي تي به ڪي پٿر ڪٺا ٿيل ھئا. شايد ان بنياد تي ان ماڳ کي پير لوھڙيءَ جو نالو مليو آھي.
جڏھن انھن پٿرن جي اتر پاسي کان سر زمين جو معائنو ڪيو ويو ته صورتحال ڪي قدر واضح ٿي. پري کان غير اھم نظر ايندڙ ھي ننڍڙو دڙو سچ پچ ھڪ قديم آبادي ھئي. ھتي واريءَ ۾ ٺڪر جا ٽُڪرا، ٺڪر جا ڪيڪ ، ۽ ڇليل پٿري چٿڙ علائقي ۾ جتي ڪٿي پکڙيل ھئا. جڏھن ھيءَ کوٽائي ڪئي وئي ته وارياسي پٿر جون ڪي ڀڳل ٽٽل بظاھر قبرن جھڙيون چؤڪنڊيون ۽ مستطيل ديوارون ظاھر ٿيون. پر اھي پٿر تمام زبون حال ھئا ۽ ذري گھٽ ڀُري چُڪا ھئا. اھا کڏ 80X60 فٽ جي ھنئي وئي ھئي. ھتي تھه به تھه اڏاوتون ظاھر ٿيون، جن مان مٿين يا ٽين سطح پاڻيءَ جي تڏھوڪي سطح برابر ھئي. اھي فٽ ڏيڍ مس ھيٺ ھيون ۽ آثارن ۾ تازه ترين ھيون صاف ظاھر ھو ته اھي سڀ ٻوڏ ۾ دٻجي ويل آھن. انھن آثارن ھيٺان بھتر حالت واري ھڪ گھر جا نشان پڌرا ٿيا، انھن ۾ چار ننڍڙا چئمبر، ٻه پاسن کان ۽ ھڪ ورانڊو ھو. انھن مان ڪوبه چئمبر 6′.6′′X4′.6′′ کان مٿي ڪونه ھو ۽ سڄو گھر26X30 فٽن کان مٿي ڪونه ھو. ان جاءِ ۾ فرشبنديءَ جا آثار ھئا. ان کان به ھيٺ ڪُل ستن فٽن جي پنڌ تي سڀ کان ھيٺيون تھه ظاھر ٿيو. ان کان وڌيڪ کوٽائي ممڪن نه ھئي جو کڏ پاڻيءَ سان ڀرجي وئي.
ھنن آزمائشي کوٽاين مان ٺڪراٽو ته برابر مليو، جنھن تي چٽسالي به ھئي، پر اھا پوسيل حالت سبب ڊٺل ھئي. پاڻيِ جي لاٿ ۽ زمين جي خشڪ ۽ پُسيل حالتن ۾ بدلجڻ سبب زمين جي لُوڻياٺ پنھنجو اثر ڇڏي ٿي ۽ نقاشي توڻي ٺڪراٽو تباھه ٿيڻ لڳي ٿو. بھرحال، ڪي سڃاڻپ جوڳيون ٺڪريون ميٽوڙي يا ھلڪيون ڳاڙھيون ۽ سنھي گھڙاوت جون ھيون، انھن تي ڳاڙھسري ناسي ۽ چاڪليٽي يا خاڪي آرائش آھي. انھن تي جاميٽريائي چِٽ آھن، مثال طور: مستطيل ۾ چؤڪور، ٺوس ٽِڪنڊا وغيره. ھي ٺڪراٽو ھر طرح سان آمري ثقافت سان لاڳاپيل آھي، البت دڙي جي آخري مرحلي تي سنڌو تھذيب جو خاص ٺڪراٽو يعني dish-on-stand ، سوراخدار ٺِڪر، ڏاند گاڏيءَ جو رانديڪو، پکيءَ جي شڪل جھڙي سيٽي، ٺڪر جون ٽڪيون مليون. ھتان لڌل ٻين شين ۾ ٺڪر جون آرائشي اُڪر واريون چُوڙيون، ٺِڪر جا مَڻيا، چقمقي چِٿڙ، ڇُريون ۽ cores مليا. ڪجھه اَڇرن جا پاسا ڪافي نفاست سان گھڙيل ھئي ۽ ڪجھه پٿري cores ته اھو به ظاھر پيا ڪن ته اھي چُن پٿري ڊپازٽس مان ڪڍيا ويا ھئا. کيرٿر ۾ اھڙا ذخيرا موجود آھن.