0000-00-00
داخلا نمبر 1715
عنوان لـُوڻي ڪوٽ
شاخ ڪينجهر ڪوهستان
پڙهيو ويو 5659
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
سـنڌ،
بهر شڪار ايندا ها ڇا ڪروفر ڪري.
آهن نشان هي رضا ديدگــــان سنڌ،
اشراف جي ڏسن ته وڃن چشم تر ڪري.“
مير صاحب جي شعرن مان صاف ظاهر آهي ته 1892ع نومبر ۾ لوڻي ڪوٽ ڀڙڀانگ بلڪه اهڙي حالت ۾ هو جو ڏسي روئڻ ٿي آيو. هي علائقو تترن، تلورن ۽ هرڻن سان ڀريل هو ۽ مير صاحب هتي شڪار جي خيال سان آيو هو. هن صاحب ساڳي ڳالهه ٻئي نظم ۾ هنن لفظن ۾ ورجائي آهي:
”بندوقون هڻي ڪي هــرڻ مارجن
وري ڪا ڪجي پنهنجي ڏاڏاڻي ڪار
ٿي ويو آهي ويران لوڻيءَ جو ڪوٽ
هئا لهندا جت شوق مان شهريار
جتي نوبتون ٿي وڄيون هئا نشان
اتي ڪن ٿا چرڙاٽ چٻرا هزار.“
لفظ ”لوڻي“ جي معنيٰ ڇا آهي ۽ هن قلعي تي اهو نالو ڇو پيو آهي؟ ’جامع سنڌ لغات‘ ان سوال تي خاموش آهي. البت لفظ روڻ، رڻي يا روڻيءَ جي معنيٰ ساڳي لوڻي واري ٿي سگهي ٿي. جنهن جي معنيٰ آهي گهارو يا پاڻيءَ جي وهڪري سبب زمين جي کاڌ.
لوڻي، سنڌ جي اوڀر ۾ هڪ درياهه آهي جيڪو اراوالي جبلن جي اتر مان، اجمير وٽان شروع ٿي اولهه ڏکڻ ۾ وهي، جوڌپور جي ڏکڻ مان لنگهي بڪاسر وٽ رڻ ڪڇ جي ان حصي ۾ ڇوڙ ڪري ٿي جيڪو ڪارونجهر ۽ پاري نگر جي اوڀر ۾ آهي.
سنڌ، بلوچستان ۽ سرحد ۾ ڪن برساتي ندين جا نالا ’لوڻي‘ آهن: مثال طور ديري اسماعيل خان کان اٽڪل ٽيهه ڪلوميٽر ڏکڻ ۾ وهندڙ هڪ نئه جو نالو لوڻي آهي، جيڪا سليمان جبل جي اتر مان ڦٽي اوڀر طرف سنڌوءَ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي.
لوڻي نالي سان هڪ نئه بلوچستان جي سليمان جابلو سلسلي جي ڏکڻ کان لورالائي ضلعي جي حدن مان نڪري اوڀر رخ ۾ وهي تونسه شهر وٽان ٿيندي سنڌونديءَ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي.
ساڳي طرح لوڻي ڪوٽ نئه بارڻ جي ڪنڌيءَ تي آهي. اهو بلڪل ممڪن آهي ته ديره جات کان آيل ٽالپرن نئه بارڻ کي ديره جات جي برساتي ندين سان هڪجهڙائيءَ سبب لوڻي سڏيو هجي ۽ ان ئي نسبت سان ان جي ڪنڌيءَ تي ٺهيل ڪوٽ کي ”لوڻي ڪوٽ“ جو نالو ڏنو ويو. نئه بارڻ ۽ سليمان جبل وٽان نڪرندڙ ندين ۾ گهٽ ۾ گهٽ پنج هڪجهڙايون آهن. اهي سڀ برساتي نديون آهن. اهي سڀ جبلن تان لهن ٿيون. سڀ اهي جبل جي ڪڇ کي ڪوري مسافت طئه ڪن ٿيون، اهي سڀ اولهه کان اوڀر يا اوڀر ڏکڻ وهن ٿيون ۽ اهي سڀ سنڌوءَ ۾ ڇوڙ ڪن ٿيون. لفظ ’لوڻي‘ جي هڪ معنيٰ برساتي ندي به ٿي سگهي ٿي.