ليکڪ پاران

ليکڪ پاران
سنڌي ادبي سنگت ڪراچي منهنجي ماءُ آهي. اها 1974ع جي ڳالهه آهي جڏهن مون پهرين ڪھاڻي لکي. ان ئي دور ۾ انور پيرزادي، فقير محمد لاشاري، عبدالرحمان نقاش، شوڪت ڪيهر، بادل جمالي، فيض ٻگهئي، هدايت منگي، پارس ارشاد، الطاف بيدار، مشتاق باگاڻي، ستار پيرزادي، بيدل مسرور، پير محمد پرواني (ڪيلاش)، هدايت بلوچ ۽ ٻين دوستن به ادبي جنم ورتو. تاج بلوچ، ماڻڪ، بدر قريشي، شمشيرالحيدري ۽ تاجل بيوس اسان جا سينيئر ساٿي ۽ ڪراچي سنگت جا سرگرم رڪن هئا.
سنڌ جي هڪ ڏاهي چيو آهي ته ”تصويرون ته مان پنهنجيون ٺاهيندو آهيان البت شڪليون ٻين جون هونديون آهن.“ سچ پچ ته هن ڪتاب ۾ موجود ڪھاڻين جا سڀ ڪردار سچا آهن، ڪٿي مان پاڻ آهيان ته ڪن ڪردارن ۾ مون پنهنجي تصوير ڏٺي آهي. انهن سڀني واقعن کي ڪھاڻين جو روپ ڏيئي مون پنهنجو پاڻ کي پرچايو آهي يا دنيا وارن آڏو ڏکن ۽ دردن خلاف ايف آءِ آر ڪٽائي آهي؟ ان جو فيصلو پڙهندڙ ڪن ته چڱو.
مون زهر مان ماکي ٺاهڻ جي ڪوشش ڪئي هئي، پر ڇا زهر مان ماکي ٺهي سگهي ٿي؟ ڇا قلم ڏکن کي سک ثابت ڪري سگهي ٿو؟ جيڪڏهن ڪو مون کان پڇي ته زندگيءَ جي معنيٰ ڇا آهي؟ ته مون وٽ اهو ئي جواب هوندو، ”ڏک ۽ ڀوڳنا!“ سچ اهو آهي ته دنيا ۾ ’خوشي‘ نالي جي ڪابه شيءِ نه آهي. جيڪڏهن آهي ته اها ايتري گهٽ آهي جو پلئه نٿي پوي. منهنجو وس پڄي ته دنيا جي سمورين لغتن مان لفظ ’خوشي‘ کرڙي ڪڍي ڇڏيان. نه! ان ڪري نه ته ڪو مان خوشين جو دشمن آهيان، پر ان ڪري ته مون کي اها شيءِ ڪٿي نظر نه آئي آهي. هائو! جيڪڏهن سچ پڇ ڪٿي ڪا خوشي آهي ته اها فقط ان مهل ٿئي ٿي جڏهن مون کي ڪا نئين ڳالهه ڏسڻ ۾ اچي ٿي يا معلوم ٿئي ٿو. هائو! مون ان مهل به خوشي محسوس ڪئي آهي جڏهن مون زهر مان ماکي ٺاهڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. خوشي دل ۾ کن پَل لاءِ ٽانڊاڻي وانگر ٽِمڪي ڪٿي گم ٿي ويندي آهي. ان کي دل ۾ قيد ڪري ڪوٽ ڏيئي نٿو سگهجي. اها چند ئي گهڙين ۾ کاٽ هڻي نڪري وڃي ٿي ... ۽ ڏک! اهو پاڻيءَ وانگر هوندو آهي جيڪو زمين ۾ اندران ٻاهران هر هنڌان سمي اونهائين ۾ ڪٺو ٿي ويندو آهي. هر وقت رهندو آهي، جيئن کوهه جي تري ۾ هر وقت پاڻي هوندو آهي تيئن من ۾ ڏک هوندو آهي.
مان پنهنجين ڪھاڻين کي ٽن حصن ۾ ورهايل ڏسان ٿو. هڪڙيون سڌيون ساديون ڪھاڻيون آهن جن واقعن مان جنم ورتو، مثال طور لالان، ٻوساٽ، پگهر خوشبوءِ ڪارو گلاب، نيرا نيڻ ريٽو رت، ٻه ڪنارا-پُل، لوهي ڄاريون، بٺيءَ جي ڪک ۾ جنم وٺندڙ جيو، لوفر، اشرافِ، وارث، امن ٿيندو ، ڌرڻو، ڍنڍ ڪناري اداس جوڳي ۽ لازمي خدمت . ٻيون ڪھاڻيون علامتي آهن جيئن ٻن ڌرين وچ ۾ ڪٽجندڙ کينهوڙو، چٽيل گوڏا رِڙهندڙ ماڻهو، رياست جهنگل جي آکاڻي، موکي متارن جو مهمان ۽ هڪ اڌ ڪا ٻي . ٽيون ڪھاڻيون شعور جي وهڪري ۾ لکيل آهن: ٽياس، ڀورن ڪارن ڪڪرن هيٺ، ڪنهن حد تائين بٺيءَ جي ڪک ۾ جنم وٺندڙ جيو ۽ پنڊ پاهڻ. ڪتاب جي آخري ڪھاڻي ڪي ڏور به اوڏا سپرين اصل ۾ هڪ اهڙي ڪھاڻي آهي جنهن کي مون ڊرامي جي صورت ڏيڻ پئي گهري. پر مون ڪڏهن به ڊرامو نه لکيو آهي ۽ نه اهڙو ڏانءُ اٿم. منهنجو خيال آهي ته پيار هروڀرو نه ٿيندو آهي جيئن مشهور ڪيو ويو آهي. اک جو اشارو عشق ٿيڻ لاءِ ڪافي ناهي، خيالن ۽ مفادن جي هڪجھڙائي ۽ ٽڪراءُ پيار ۽ نفرت جي جذبن کي جنم ڏين ٿا. ڪي ڏور به اوڏا سپرين ۾ مون اهو ئي چوڻ گهريو آهي.
مان مڃان ٿو ته مون جمال ابڙي ۽ ماڻڪ جي لکڻين جو وڏو اثر ورتو آهي. زندگيءَ کي مون ايئن ئي ٻوساٽيل ۽ اڃايل ڏٺو آهي جيئن رڃ ۾ هرڻ ڊوڙندو آهي ... پر منهنجو اهو هرڻ ٿڪو ناهي.
منهنجيون هي ڪھاڻيون گهڻو تڻو رياستي جبر ۽ مارشل لا جي دور ۾ لکيل آهن. هيءُ اهو دور هو جنهن ۾ سنڌ جي هر ڪٽنب مان گهٽ ۾ گهٽ هڪ ماڻهوءَ ضرور ڀوڳيو. اهو گهُٽ ۽ ٻوساٽ جو دور هو جنهن سماج ۾ ٿڪ، ڀوڳنا ۽ مزاحمت پيدا ڪئي. مان اها ته دعويٰ نٿو ڪيان ته هنن ڪھاڻين ۾ ٻوساٽ جو هر پهلو داخل ٿيو آهي يا اهو ته هي ڪھاڻيون سنڌي ادب ۾ ڪا چڱي جاءِ والارينديون پر اها پڪ اٿم ته ايندڙ نسل هنن ڪھاڻين ذريعي اها ٻوساٽ ضرور محسوس ڪندو جيڪا مارشل لا جي دور ۾ پيدا ٿي. ايندر نسل اهو به ضرور محسوس ڪندو ته ستر ۽ اسي وارن جبر جي ڏهاڪن ۾ سنڌي اديبن پنهنجين لکڻين ذريعي مزاحمت جاري رکي هئي.
هنن ڪھاڻين مان هڪ ڪھاڻي ”ٻوساٽَ“ انجمن ترقي پسند مصنفين جي گولڊن جوبلي ڪانفرنس ۾ سنڌي ادب جي نمائندگيءَ طور پڙهي وئي هئي. ان ڪانفرنس ۾ هندستان ۽ پاڪستان جي سڀني مکيه ٻولين جون ڪھاڻيون پڙهيون ويون هيون. مون کي خوشي آهي ته ڪھاڻي ”ٻوساٽ“ کي ان وقت پڙهيل سڀني ڪھاڻين مان بهترين قرار ڏنو ويو. مان اهو نٿو چوان ته اها فن جي لحاظ کان مٿاهين هئي پر ان کي ان ڪري اهميت ڏني وئي جو اها 1983ع واري تحريڪ جي پس منظر ۾ لکي وئي هئي. ۽ اها زندگيءَ لاءِ بقا جي ويڙهه ۽ سنڌ جي تڏهوڪي سياسي ۽ طبقاتي جوڙجڪ تي ٻڌل هئي. ٻوساٽ فقط بي وسي ۽ مونجهه جو نالو نه آهي پر ٻوساٽ کان پوءِ واءَ، واچوڙا، طوفان ۽ مينهن لازمي ايندا آهن. جنهن کان پوءِ ڌرتي ڦولهارجي وڃي ٿي ۽ چؤڦير سرهاڻ سڳنڌ ٿئي ٿي، بسنت بهار اچي ٿو ۽ ڪائنات ۾ ٽھڪڙا گونجن ٿا. اهو ئي ته سڀ ڪجهه آهي، جنهن جي اوسيئڙي ۾ اسان سڀ آهيون.
بدر ابڙو
25 آڪٽوبر 1992ع
ڪراچي