مالاڪنڊ کان کاري ڇاڻ تائين

15 آڪٽوبر 1995ع
مالاڪنڊ کان کاري ڇاڻ تائين

لڳي ٿو ته اورنگزيب عالمگير ۽ دارا شڪوهه سنڌ ۾ اڃا تائين وڙهي رهيا آهن. درٻاري تاريخ نويس لکن ٿا، اورنگزيب ايڏو ته ”عظيم“ هو جو هٿ سان قرآن شريف لکندو هو ۽ سرڪاري ڏيئي تي فقط ان مهل لکندو هو جڏهن سرڪاري ڪم ڪندو هو، جيئن ئي سرڪاري ڪم ختم ڪري پنهنجو ذاتي ڪم شروع ڪندو هو، سرڪاري ڏيئو وسائي ذاتي ڏيئو ٻاري ڇڏيندو هو. اورنگزيب ايترو ته ايماندار ۽ سادگي پسند هو جو هٿ سان ٽوپيون ٺاهي گذارو ڪندو هو.“ پر تاريخي حقيقتون چون ٿيون ته اورنگزيب ايترو ته ”شريف“ ماڻهو هو جو دهليءَ جو تاج هٿ ڪرڻ لاءِ پنهنجي پيءُ کي تخت تان لاهي تهه خاني ۾ وجهي ڇڏيائين.شاهجهان تهه خاني مان تڏهن نڪتو جڏهن سندس روح جسم مان نڪري چڪو هو. اورنگزيب ايترو ته ”شريف“ ماڻهو هو جن هن پنهنجن چئن ڀائرن کي قتل ڪرايو ۽ دارا شڪوهه جو سر ٿالهي ۾ رکي پيءُ ڏانهن تهه خاني ۾ سوکڙي ڪري موڪليو هئائين. اورنگزيب تمام شريف انسان هو. پر تاريخ ته اسان کي اجهو اهو ئي ٻڌايو آهي ته هو پنهنجي وقت جو ”ضياءُ الحق“ هو.
دارا شڪوهه صوفي هو ۽ اورنگزيب ملا. اهو ئي تضاد اڄ تائين دهليءَ جي درٻار مان رعايتون وٺندڙن جي اولاد ۽ سنڌ جي عوام جي سوچن ۾ آهي. اهو ئي سبب آهي جو يوپي ۽ سي پي مان پاڪستان آيل مسلمانن جو هيرو اورنگزيب آهي ۽ سنڌ جي عوام جو هيرو دارا شڪوهه. اهو جڙ جو تضاد آهي جيڪو سنڌ جا ماڻهو اڄ تائين ڀوڳي رهيا آهن. ان ئي جهيڙي شاهه عنايت صوفيءَ کي مغلن هٿان شهيد ڪرايو، ان ئي تضاد سبب شاهه لطيف جهڙي هستيءَ کي سالن جا سال ”لڪا ڀڻن لوڪ ۾“ واري حياتي گهارڻي پئي.
لڳي ٿو ته اڄ به ساڳي صورتحال آهي ۽ اورنگزيب جو سنڌي لشڪر اڄ به دارا شڪوهه، شاهه عنايت ۽ شاهه لطيف جي پوئلڳن جي ڪڍ آهي. جيڪڏهن ايئن نه آهي ته پوءِ کاري ڇاڻ جا مولوي صاحب شاهه لطيف جو ڏينهن ملهائڻ تي ڪهڙي حساب سان ڪفر جي فتوا جاري ڪري ويٺا آهن؟ اها ئي انتهاپسندي آهي جنهن ماڻهن کي مولوي صاحبن کان باغي ڪيو آهي. مذهب کان باغي ته سنڌ ۾ ڪو به ڪو نه آهي، نه ئي دارا شڪوهه هو، نه ڀٽائي ۽ نه وري سنڌ جا ماڻهو. کاري ڇاڻ جي مولوي صاحبن کي خار ته ڏاڍي لڳندي پر ڇا ڪجي جو هنن پنهنجي ذات مان ٻاهر نڪري لٺ جي زور تي پنهنجي سوچ نافذ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي.
کاري ڇاڻ جي مولوي صاحبن کي گهرجي ته ڀٽائي صاحب جا اهي بيت پڙهن جيڪي هن خاص طور تي سندن شان ۾ چوڻ فرمايا هئا. اهي بيت اڄ جي زماني ۾ ڪو ٻيو چوي ها ته پڪ ئي پڪ مولوي صاحب کيس سلمان رشدي ۽ تسليما نسرين جي قطار ۾ بيهاري ڇڏين ها. ڀٽائي صاحب کاري ڇاڻ جي مولوي صاحبن کان وڌيڪ معتبر، قابل احترام، پيروي لائق ۽ ”ڪل“ جي وجود کي بهتر طور سمجهڻ وارو ڀلارو انسان هو. سنڌ جا ماڻهو سندس بيتن کي بهتر ”اٿارٽي“ سمجهن ٿا. ان ڪري خود کاري ڇاڻ جي مولوي صاحبن کي گهرجي ته ”ضياءُ الحق“ ٿيڻ جي ڪوشش نه ڪن، جنهن پاڻ کي بهتر مسلمان ۽ خدا جي خلق کي ڪافر سمجهي مارشل لا جي لٺ سان کين ٻيهر مسلمان ڪرڻ جي ڪوشش پئي ڪئي.
خدا ڄاڻي ته مغلن جو لشڪر اڃا ڪيترا ”جهوڪ جا ميدان“ تيار ڪندو ۽ ڪيترن ”گنج شهيدان“ کي وجود ڏيندو! خدا ڄاڻي ته اڃا ادارا شڪوه جي ڪيترن پوئلڳن سان سر وڍيا ويندا! خبر ناهي ته ڇو مولوي صاحبن جو هنيانءُ ٺري ئي نٿو! مخدوم بلاول کي پيڙيندڙ گهاڻي جو چيڪٽ اڃا تائين ماحول ۾ پڙاڏو بڻيل آهي، شاهه عنايت جو سر مبارڪ اڃا تائين مغل اعظم خا جي آڏو ٿالهه ۾ رکيو آهي ۽ قرآن شريف جو مغل لشڪرين کان اهو سوال اڃا تائين انصاف جي عدالتن ۾ آخري فيصلي لاءِ موجود آهي ته ان کي صلح لاءِ جهوڪ واري ميدان ۾، وچ م آڻڻ کانپوءِ ان جي تقدس کي ڇو پائمال ڪيو ويو؟ اورنگزيب جو لشڪر قيامت جي ڏينهن تائين ان سوالن جو جواب ڏيئي نه سگهندو ۽ سندن ڪنڌ جهڪيل رهندو ته هنن ان ئي مذهب جي نالي تي تصوف سان جنگ ڪئي آهي جنهن ”ڪل“ ۽ ”جز“ جي رشتي، سچ ڏانهن پنڌ ۽ ازل ۽ ابد جي کانئن بهتر تشريح ڪئي آهي.
ضياءُالحق جو ڏينهن ملهائڻ جائز آهي، لياقت علي خان ۽ قائداعظم جا جشن ملهائن جائز آهن باقي مولوي صاحبن کي ن مهل چڙ ٿي لڳي جڏهن شاهه لطيف جو ڏينهن ملهايو ٿو وڃي! حيرت کانسواءِ ٻيو ڪهڙو اظهار ڪري سگهجي ٿو؟ مولوي صاحبن، نه رڳو اهو ته جشن شاهه لطيف ملهائڻ جي خلاف فتوا ڏني پر عملي طور تي اڳرائي ڪري جشن لطيفلاءِ ڇاپيل پمفليٽ ڦاڙي ڇڏيا ۽ پروگرام لاءِ رٿيل ميدان ۾ گوڏي جيترو پاڻي ڇڏي ڏنو. ڳالهه اتي به نه کٽي، مولوي صاحبن پاڻ به پمفليٽ ورهايا ۽ چيو ته ”دهل شرنائيون وڄائڻ، ڀٽائي جو ڪلام ڳائڻ ۽ ٻڌڻ غير شرعي ۽ غير اسلامي عمل آهي ۽ اهڙي محفل ۾ شرڪت ڪرڻ ڪفر آهي.“
ڳالهه اتي به نه کٽي. هنن ڌمڪي ڏني ته جشن ملهايو ويو ته اسٽيج تي حملو ڪيو ويندو. ايئن ماڻهن کي ڊيڄاري، ڇرڪائي ”روحاني دهشتگردي“ ڪئي وئي. جشن لطيف جو انتظام ڪندڙ نه مڙيا ته مولوي صاحبن ميدان جي چوڌاري هٿياربند ويهاري ڇڏيا جنهن سبب ڪو به اديب، ڪو به استاد ۽ ڪو به راڳي اوڏانهن وڃڻ جي همٿ ڪري نه سگهيو. مجبور ٿي جشن لطيف جي ميزبانن پري پري کان ڪهي آيل پانڌيئڙن کان معذرت ڪئي ۽ اميد ڏيکاري ته هو دل ۾ نه ڪندا.
دل ۾ ڪيئن ڪبو؟ مولوي صاحب شاهه لطيف جو ڪلام ڳائن تي بندوق جي زور تي يا ڪفر جي فتوا هئڻ سان پابندي مڙهڻ وارا ڪير ٿيندا آهن؟ طاقت جي زور تي ساز وڄائڻ کان روڪڻ جو حق مولوي صاحبن کي ڪنهن ڏنو آهي؟ ڇا هو لطيف جي دنبوري جي تارن مان اڀرندڙ الاپ ” تون .... تون ۽ ......تون “ جي رمز سمجهن ٿا؟ ڇا هو ” تند ڪٽارو ڪنڌ ٽيئي پرچيا پاڻ ۾ “ جي معنيٰ ٻڌائي سگهن ٿا؟ هنن صاحبن کي ڪير سمجهائي جيڪي دنبوري جي تارن کي ڇيڙين ٿا. هيءَ ته ”رڳن جي رباب“ ٿيڻ جي ڳالهه آهي، جيڪا مولوي صاحبن جي خيالن ۾ شرڪ ۽ ڪفر جي ڳالهه آهي.
کاري ڇاڻ جا مولوي صاحب شايد ”مالاڪنڊ ايجنسيءَ جي انقلاب“ کان متاثر آهن. کاري ڇاڻ جي مولوي صاحبن کان هڪ وڏي غلطي اها ٿي آهي ته هنن ”پنهنجي تشريح“ واري شريعت کي شاهه لطيف جهڙي صوفيءَ جي مقابلي ۾ آڻي بيهاريو آهي. هنن سچ کي ورهائڻ، ورهائي ٻه ٽڪر ڪرڻ ۽ ٻنهي ٽڪرن کي هڪٻئي جي سامهون بيهارڻ جي ايڏي ته خوفنڪاڪ ڪوشش ڪئي آهي جو سنڌ رت ۾ ڳاڙهي ٿي سگهي ٿي، بالڪل ايئن جيئن 1718ع ۾ ٿي هئي ۽ جهوڪ جهريو هو.
سنڌ جا ماڻهو مولوي صاحبن کي هٿ ٻڌي عرض ڪن ٿا ته سنڌ جي صوفياڻي مزاج ۾ شدت ۽ تشدد جو رنگ نه ڀريو ۽ ماڻهن جي ڀائيچاري ۽ اسلام سان محبت جي جذبي جو دامن تار تار ڪري، ڳاڙهي رنگ ۾ رڱي، ان کي ڪفر جي خلاف اسلام جي جنگ جو جهنڊو به بنايو ۽ ان کي گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ نه ڦڙڪايو.