مانگر مڇ يا ويسر

مانگر مڇ يا ويسر



سنڌو ڊيلٽا جي هڪ اهميت اها به آهي ته، ان جون مختلف کاريون مختلف وقتن ۾ سامونڊي جهازن جون گذرگاهون رهيون آهن. پر انهن سامونڊي ٻيڙين کي درياهي بندرن تائين پهچائڻ ممڪن نه هو. تنهن ڪري سامونڊي کارين تي بندرگاهون ٺهنديون رهيون، جن جا پڙاڏا تاريخ ۾ مختلف هنڌن تي ٻڌجن ٿا. کاڙڪ بندر، لاهري بندر، لاڙي بندر، باربريڪات، ديبل، ڪيٽي بندر، شاهه بندر، علي بندر، اورنگا بندر ۽ ٻيا ڪيئي. سنڌو ڊيلٽا ۾ هن وقت به هڪ ڊزن کان وڌيڪ قديم بندرگاهن جا کنڊر موجود آهن، جاکي بندر، رتو ڪوٽ، ڀنڀور، درياهه پير، دونهين واري، ٿنڀن واري مسجد، ملاڪي ۽ ٻيا_ پر مسئلو اهو آهي ته قديم آثارن جا ماهر اڃا اهو طئه نه ڪري سگهيا آهن ته ڪهڙي کنڊر جو اصلوڪو نالو ڇا هو؟

سامونڊين ۽ گهاتوئڙن سان واسطو پيو ته، مورڙي مانگر مڇ جو ذڪر نڪتو. ”السلطان” هڙهي جي مالڪ ابوبڪر باندل ٺڙٺپ چيو، ”مورڙي جو مقابلو ڪڇون سان ٿيو هو.“ جڏهن اسان کانئس مانگر مڇ جي وجود بابت پڇيو ته، هن وڏي اعتماد سان چيو، ”هائو! مون هزارين ڀيرا مانگر مڇ ڏٺو آهي. اسان ان کي ويسر چوندا آهيون.“ ويسر کي عام طور تي وهيل مڇي چيو ويندو آهي.

چيائين، ”سمنڊ ۾ ويهه پنجويهه ميل اندر وڃبو ته ڪڏهن ڪڏهن پري کان دونهين جي لاءِ نظر ايندي آهي، هڪڙا چوندا ته ٻُوٽ (Raft-Boat) پئي هلي يا ڪو جهاز پيو هلي ... پر نه، جيڪي ڄاڻو ميربحر هوندا اهي چوندا، اهو ويسر آهي. ويسر جڏهن پاڻيءَ مان مٿي ساهه کڻندو آهي ته ائين لاٽ وانگر نظر ايندو آهي. اها لاٽ ڪڏهن ڪڏهن چاليهه پنجاهه ميلن کان نظر ايندي آهي.“

”ويسر ايڏو وڏو هوندو آهي جو هن درياهه (کاريءَ) ۾ هلي نه سگهندو ... هتي ته اچي به نٿو سگهي ... اهو هزارين مڻ ڳرو هوندو آهي ... ايڏو وڏو هوندو آهي جو جيڪڏهن اسان جي ڪنهن به جهاز کي ڦِري پاسو هڻي ته ٻوڙي ڇڏيندو ... . وڏن جهازن کي به ڪيرائي سگهي ٿو ... وڏي ظالم شيءِ آهي.“

”توهان ڪڏهن مئل ويسر ڏٺو آهي؟“ اسان پڇيو.

”هائو! هڪڙي ڀيري ان جو ننڍو ٻچو ’ڪانهر‘ کاريءَ ۾ اچي نڪتو، پر جڏهن واپس ٿيڻ لڳو ته مڙي نه سگهيو ۽ ڦاسي پيو ۽ پوءِ مري ويو. ان جي وچ جو ڪنڊو اتي پيو هوندو هو، اهو به نه نه تڏهن به پنجن ڏهن مڻ جو هوندو ... هڪ هڏي، چار پنج ماڻهو گڏجي به نه پيا کڻي سگهن، اها پاسراٽي به ايڏي وڏي هئي جو ماڻهو هڪ وڏي ڍوري جي آرپار رکي ڇڏي ... ان تان پيا ايندا ويندا هئا.“