ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ

ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪشمور کان ڪنڌ ڪوٽ ويندي هڪ ڀيرو وري پنجاب آيو، پنجاب جي پوليس ۽ پنجاب جو قانون. هيءُ ماڇڪو آهي. چئني پاسن کان سنڌو، وچ ۾ پنجاب جون سرحدون. نقشي ۾ واضح طور ڏسي سگهجي ٿو ته ماڇڪي جي اتر ۾ سنڌ جي سرحدن مان هڪ روڊ ڪشمور کان گڊو وٽان ٿيندو پني عاقل کان ڦرندو روهڙي تائين پهچي ٿو. ٻيو رستو ڪشمور کان ڪنڌ ڪوٽ، غوث پور ۽ شڪارپور وٽان ٿيندو سکر اچي ٿو، يعني ڪنهن به پاسي کان ماڇڪي جو پنجاب سان هڪ انچ جيترو به ڳنڍاپو ناهي.
ماڇڪي ۾ پنجاب جا ست اٺ تپيدار ۽ هڪ اسسٽنٽ مختيارڪار رهي ٿو. ماڇڪو يونين ڪائونسل ضلعي رحيم يار خان سان انتظامي طور ڳنڍيل آهي. ان ۾ هڪ بئنڪ، هاءِ اسڪول، پرائمري اسڪول ۽ ٻيلي کاتي جي آفيس به آهي. ماڇڪو پنجاب جي سرحد کان اٽڪل ويهه پنجويهه ميل پري ڏکڻ اولهه ۾ آهي. مقامي آبادي ماڇين تي ٻڌل آهي جن جي ٻولي سرائيڪي گاڏڙ سنڌي آهي. ماڇڪو سنڌ ۾ هوندي به پنجاب جو حصو ڇو آهي؟
آبپاشيءَ جي هڪ ننڍي عملدار چيو، ”اهو درياهه جي ورن وڪڙن، زمينون پائڻ ۽ ڇڏڻ سبب ممڪن آهي.“ پر ڪيئن؟ هو جواب ڏئي نه سگهيو. اهو صحيح آهي ته ماڇڪو درياهه جي ٻنهي ڪپن تي آهي، پر سڄو اتر سنڌ ۾ آهي. ظاهري طور تي هيءُ علائقو سياسي مفادن جي ور چڙهي ويل نظر اچي ٿو. ماڇڪي جا سردار بهاولپور رياست جي نوابن سان لاڳاپي ۾ هئا.
چون ٿا ته ماڇڪو به هڪ رياست هئي. هتان جا ماڇي ڏهرن جا هاري هئا. ڏهرن ۽ مهرن جي جنگ ۾ سردار خان ماڇيءَ ڏهرن جي پاسي کان اڳواڻي ڪئي ۽ جنگ کٽي، جنهن ڪري ڏهر زميندار ماڇڪو کين جاگير ڏيئي ڇڏي. ماڇي سردارن جا لاڳاپا بهاولپور جي نوابن سان هئا. پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ ماڇڪي جو انتظامي لاڳاپو بهاولپور رياست سان ملايو ويو پر ون يونٽ ٽٽڻ کان پوءِ سردارن جي خواهش تي ماڇڪي کي پنجاب سان ڳنڍيو ويو.
ماڇڪويا موسيڪانوس
ماڇڪو جي نالي سان قبل مسيح ۾ به هڪ جدا ۽ وڏي رياست جو پڙاڏو اچي ٿو. 326 ق م ۾ جڏهن سڪندر اعظم سنڌ جا علائقا فتح ڪرڻ شروع ڪيا ته تاريخن موسيڪانوسMusicanus جو نالو کنيو. سڪندر جي فتوحات ۾ موسيڪانوس اتر سنڌ ۾ بشمول اروڙ، سبي، گنداوا ۽ بهاولپورجو پنجند جي سرحدن کان ڪجهه هيٺ تائين حاڪم هو. هن هڪ ڀيرو سڪندر هٿان شڪست کاڌي پر جيئن ئي سڪندر موسيڪانوس جي حدن مان ڏکڻ طرفاڳتي نڪري ويو، هن بغات ڪئي. اها بغاوت سڪندر جي هڪ سالار Peithon هٿان چيڀاٽي وئي.موسيڪانوس کان مٿي اتر ۾ اوگزيڊريٽس Oxydrate ۽ ڏکڻ ۾ اوگزيڪانس Oxicanus (لاڙڪاڻو، دادو، نوابشاهه، اڇڙو ٿر جو حاڪم) ۽ سامبس Sambus (ڄامشوري کان سڄو کيرٿر ۽ ڪرخ تائين جو حاڪم)، موريس Moeris(ڪڇ، ٿر ۽ ٺٽي جو حاڪم) ، اربيتاءِ (ٿاڻو بولا خان، ڪراچي جو حاڪم) هئا. چئي نه ٿو سگهجي ته اهي نالا حاڪمن جا آهن يا رياستن جا ڇو ته رياستن جا جدا نالا نه ڏنا ويا آهن.
اسان جي سامهون موسيڪانس جو نالو آهي جيڪو تمام سولائي سان سنڌي شڪل ’ماڇڪو‘ ۾ بدلائي سگهجي ٿو. موريس جنهن علائقي جي حاڪم کي نالو ڏنو ويو آهي، ان جو نالو’مارُو‘ (مال چاريندڙ) لوڪن جي وطن ’مارو اسٿل‘ (ٿر) سان ڀيٽي يا سڃاڻي سگهجي ٿو. ماڇڪو جي جاگرافيائي بيهڪ به ان ئي جاءِ تي آهي جتي سڪندر جي فتوحات ۾ بيان ڪيل آهي. بلڪل ممڪن آهي ته هڪ وڏي رياست گهٽجي گهٽجي فقط هڪ محدود ايراضيءَ تي نالي تائين محدود ٿي وئي آهي ۽ درياهه جي وهڪرن باقي سڀ ڪجهه وهڪرن ۾ وهائي ڇڏيو آهي.