محمد ابن عبدالوهاب

محمد ابن عبدالوهاب

شيخ محمد ابن عبدالوهاب سنه 1703 عيسوي ۾ هڪڙي ڳوٺڙي ۾ ڄائو جيڪو ڳوٺ رياض جي اتر ۾ آهي ۽ رياض نجد جي رياست جو هاڻوڪو گاديءَ جو هنڌ آهي. ابتدائي تعليم پنهنجي والد کان ورتائين. پوءِ الحصا، حجاز ۽ بصره ۾ علم ۽ تعليم جي تلاش ۾ سفر ڪيائين. ان طرح حديث جي علمي فقه ۽ عربي زبان ۾ ماهر ٿيو. جلدئي مذهب جي هر شعبي ۽ شاخ جو علم حاصل ڪيائين. ازان سواءِ مختلف ملڪن ۾ جيڪي اسلام جي اسپرٽ جي خلاف عمل ۽ عقيدا رائج ٿي ويا هئا تن جي خبر پيس. تنهن کان سواءِ ابن تيميه جون تصنيفون ۽ سندس پوئلڳن خصوصن ابن القيم ۽ ابن ڪيثر جون تصنيفون چڱيءَ طرح پڙهيائين.



ان زماني ۾ نجد جي حالت

نجد ان وقت ۾ مختلف فرقن جي دشمنين ۽ جهيڙن جو گويا جنگ جو ميدان هو، جيڪي سڀ اسلام جي سچي اسپرٽ جي خلاف هئا. مثال طور انهن قبرن جو مثال وٺو جي سمجهيون وينديون هيون ته رسول الله ﷺ جي اصحابن سڳورن جون هيون. هڪڙي اهڙي قبر الجبليه ۾ هئي جا حضرت عمر جي فرزند زيد (رضي الله) جي سمجهي ويندي هئي. ماڻهو هزارن جي تعداد ۾ ان قبر تي ويندا هئا ۽ رزق جي ڪشادگي ۽ ٻين دنيائي احتياجن جي پورائي لاءِ دعا گهرندا هئا. دريه ۾ به ساڳئي قسم جون قبرون هيون. اتي به ساڳين مطالبن لاءِ ماڻهن جا ميڙ ويندا هئا. پر سڀ کان وڌيڪ عجب جهڙي ڳالهه هي هئي ته ”بلادت الفده“ ۾ هڪڙو نر کجي جو وڻ هو جتي ڪنواريون زالون اچي مڙنديون هيون ۽ وڏي جوش سان التجا ڪنديون هيون ته کين سال جي پڄاڻيءَ کان اڳ ور ملي.

دريه جي ويجهو هڪ غار هئي جنهن کي سڀ ماڻهو متبرڪ سمجهندا هئا هن ڪري سمجهيو ويندو هو ته هڪڙي امير جي نياڻي ان ۾ پناه ورتي هئي. آکاڻي آهي ته ان مائيءَ تي ڪنهن ظالم بادشاه ظلم ڪرڻ ٿي گهريو. هوءَ انهن جبلن ڏي وٺي ڀڳي. اُتي خرق عادت (ڪرامت) سان هڪ غار کلي پئي جنهن ۾ هنکي پناه ملي. مذهب جي حالت اها هئي.

ملڪي حالت اها هئي جو بادشاه ۽ سندن امير پنهنجي مرضي ۽ خواهشن تي هلندا هئا. انتظام ۽ فيصلا شرعي قانون موجب نه پر پنهنجي خيال تي ڪندا هئا. اميرن ۽ قبيلن جي وچ ۾ سدائين جنگ و جدل جاري هوندي هئي.

مختصر طور نجد جي اها حالت هئي جڏهن شيخ محمد ابن عبدالوهاب پنهنجي وطن موٽيو. هو پنهن جي ڳوٺ عينيه ۾ اچي مقيم ٿيو جتي رهي هڪدم ڪوششون شروع ڪري ڏنائين ته نجد کي سڀني خرابين کان پاڪ ۽ صاف ڪريان. هو وعظ ڪرڻ لڳو ته سچي ۽ صاف اسلام ڏي موٽو، متاءَ خرين جون ٺهيل بدعتون ڪڍي ڇڏيو ۽ اهي سڀ ڳالهيون ڦٽي ڪيو جيڪي اسلام جي اسپرٽ جي خلاف آهن. نه رڳو ماڻهن ۾ اهي وعظ ڪرڻ لڳو پر خود حاڪمن کي به هدايت ڪرڻ لڳو ته ڪورٽن ۾ شرعي قانونن تي عمل ڪيو. هن اها تبليغ بلڪل صلح سانت سان ادا ڪئي. ۽ پڻ ٻين ملڪن جي مذهبي امامن سان خط و ڪتابت جو رستو رکيائين ۽ خطن ۾ اسلام جي بگاڙي ۽ برباديءَ تي پنهنجي افسوس ۽ درد جو اظهار ڪيائين ۽ انهن کي ترغيب ڏنائين ته اسلام ۾ اصلاح ڪرڻ لاءِ اٰٿي کڙا ٿيو. انهيءَ تي سندس مخالفن کي باهه لڳي ويئي خصوصن رياستن جي والين ۽ اميرن جي اقتدار ۽ طاقت کي انهيءَ وعظ منجهان خطري جو امڪان هو، تن سخت مخالفت ڪئي. آخر هن کي شهر نيڪالي ڏني ويئي ڇو ته بني خالد ۽ الحصا جي امير لکيو ته جيڪڏهن انهيءَ کي ڪڍي نه ڇڏيندو ته مان توهان جي شهر تي حملو ڪندس.

سنه 1741 عيسوي ۾ پنهنجو ڳوٺ ڇڏي دريه ۾ ويو، ۽ اٰتي جي امير محمد سان مليو. ٻنهي يڪراءِ ٿي ارادو ڪيو ته ديني اصلاحيت جو ڪم زور شور سان ڪيون ۽ سڄي عربستان مان بدعتون ڪڍون ۽ شهري ماڻهن خواه بدوين ۾ سچي اسلام جي تبليغ ڪيون. ان ڪم ۾ جيڪي تڪليفون درپيش اچن ۽ جيڪي خطرا ۽ نقصان مخالفن جي هٿان رسن تن جي مطلق پرواه نه ڪنداسين. هنن کي يقين هو ته الله تعاليٰ جي فضل جي ڪري اسان سڀني کان وڌيڪ طاقتور آهيون ۽ حق تي هئڻ ڪري اسان مضبوط حفاظت هيٺ آهيون.

ابن عبدالوهاب صلح سانت سان تبليغ ڪرڻ لڳو. پر جڏهن ڏٺائون ته مخالف يڪمشت ٿي کين نابود ڪرڻ جون تياريون ڪري رهيا آهن تڏهن تلوار مياڻ مان ڪڍي جهاد جو اعلان ڪيائون. اهي لڙايون سٺ سالن کان به مٿي جاري رهيون.

سنه 1745 عيسوي ۾ امير محمد وفات ڪئي پر سندس پٽ عبدالعزيز به پنهنجي پيءَ جي پيروي ڪري ابن عبدالوهاب کي پنهنجي خيالن جي تبليغ ڪرڻ ۾ مدد ڏني.

اگرچ سعود گهراڻي کي گهڻن دشمنن سان مقابلو ڪرڻو پيو ته به مخالفن جو مقصد حاصل نه ٿيو. رفته رفته ابن عبدالوهاب جي تبليغ به ڪامياب ٿيندي ويئي ۽ ابن سعود جو عربستان تي تسلط به وڌندو ويو.

سنه 1791 عيسوي ۾ ابن عبدالوهاب وفات پاتي. وفات کان اڳي پنهنجو ڪم مضبوط بنياد تي قائم ڪري ويو. سندس پٽ به سندس نقش قدم تي هليا ۽ انهن ابن سعود جي گهراڻي سان اڃان به وڌيڪ اتفاق قائم ڪيو.

سنه 1805 ۾ ابن سعود جي حڪومت جزيرت العرب جي گهڻي ڀاڱي ۾ قائم ٿي ويئي ۽ ان سڄي ڀاڱي جا ماڻهو ابن عبدالوهاب جي خيالن جا قائل هئا.

ابن سعود جي طاقت هڪڙي پاسي ۽ مصر ۾ محمد علي جي طاقت ٻئي پاسي ڏسي ترڪيءَ کي انديشو پيدا ٿيو. هنن تجويز ڪري محمد علي ۽ ابن سعود کي پاڻ ۾ ويڙهائي وڌو جنهنڪري سعود گهراڻي جي طاقت ٿوري وقت لاءِ گهڻي قدر گهٽجي ويئي پر ظلم ۽ زور جي ڪري نجدين جو نڪو ايمان ضعيف ٿيو نڪي سندن جوش ٺريو.