مخدوم بلاول

مخدوم بلاول

دادوءَ کان اتر طرف، جيپ رستي وڌ ۾ وڌ 10-15 منٽن جي پنڌ تي، مخدوم بلاول جي آخري آرام گاهه آهي. درگاهه تائين پهچڻ لاءِ، انڊس هاءِ وي کان اولهه طرف هڪ فرلانگ ٻيو پنڌ ڪرڻو پوي ٿو. سنڌ جي تاريخ جي وڏن صوفي سورمن مان هڪ مخدوم بلاول بن ڄام حسن سمو بن مخدوم ادريس اڄوڪي دور جي سنڌي شاعريءَ جو ڪردار بڻجي ويو آهي. چون ٿا ته مخدوم صاحب جا ست مکيه ساٿي يا خليفا هئا، جيڪي پاڻ کي بلاولي سڏائيندا هئا. مخدوم بلاول جي ڏينهن ۾ ماڻڪتارو زندهه شهر هو. مخدوم صاحب جو اوڏانهن ۽ پاٽ ڏانهن مخدوم حاجي اسماعيل وٽ وڃڻ ٿيندو هو. مخدوم دانيال جنهن جو مقبرو مخدوم بلاول جي درگاهه جي ويجهو ئي آهي سندن دوست هو، مخدوم دانيال جي ئي چوڻ تي مخدوم بلاول ٽَلٽيءَ مان لڏي باغابان اچي ويٺو.
مخدوم بلاول جي شهادت 26 نومبر 1522ع (پهرين محرم 929 هجري) تي ٿي. جڏهن ته سندن پيدائش جي تاريخ 1451ع (856 هجري) چئي وڃي ٿي. قاضي مشتاق متعلوي جي شجري موجب مخدوم بلاول سمون شاهي خاندان مان هو.سندس ڏاڏو مخدوم ادريس سمونسمي سلطان ڄام نظام الدين (وفات : 1508ع) جو ڀاءُ هو. مخدوم ادريس پنهنجي فقيري طبيعت سبب ٺٽو ڇڏي ٽَلٽيءَ ۾ آباد ٿيو هو.
ان وقت سنڌ قنڌار جي امير الزنون ۽ سندس پٽ شاهه بيگ ارغون جي اکين ۾ هئي، ڇاڪاڻ ته بابر قنڌار تي اکيون ڄمائي بيٺو هو. جيستائين ڄام نظام الدين زندهه هو قنڌار جو حاڪم شاهه بيگ، سنڌ تي قبضو ڪري نه سگهيو. ڄام نظام الدين جي وفات کان پوءِ ڄام فيروز، سنڌ جو حاڪم ٿيو ته دولهه درياهه خان جي سياسي مخالفن ڄام فيروز جا ڪن ڀريا. دولهه درياهه خان ڄام نظام الدين جو سڀ کان وڌيڪ ڀروسي جوڳو ماڻهو هو. درياهه خان خلاف سياسي مخالفن ايتري باهه ٻاري جو ڄام فيروز، درياهه خان کان هر قيمت تي جان ڇڏائڻ لاءِ تيار ٿي ويو. اهڙيءَ طرح سنڌ اندروني سياسي مخالفتن سبب انتشار جو شڪار ٿي وئي. ائين لڳي ٿو ته درياهه خان جا مخالف، شاهه بيگ ارغون سان ٺهيل هئا. شاهه بيگ مهدوي تحريڪ جو پوئلڳ ڏسجي ٿو، جڏهن ته سنڌ ۾ ان دور ۾ مهدوي ۽ بلاولي تحريڪ جي اڳواڻن ۾ زبردست ڇڪتاڻ پيدا ٿي.
درياهه خان سان سياسي مخالفت اتي وڃي دنگ ڪيو جو ڄام فيروز جي ماءُ مدينا ماڇياڻي 922هه (1516ع) ۾ وڃي قنڌار کان نڪتي ۽ شاهه بيگ کي سنڌ تي حملي جي دعوت ڏنائين ( تاريخ طاهري).
شاهه بيگ جيڪو قنڌار ڦرجڻ جي يقيني خطري کانپوءِ نئون علائقو هٿ ڪرڻ جي ڳڻتين ۾ هو، هڪدم تيار ٿي ويو، هن پهرين سبيءَ تي قبضو مستحڪم ڪري، سنڌ تي حملي جون تياريون ڪيون ۽ 1520ع جي پڇاڙيءَ ۾ سنڌ تي ڪاهه ڪئي. هيءُ اهو ئي دور آهي جڏهن رند ۽ لاشار بلوچن جي گهرو لڙائي 30 سال (لڳ ڀڳ 1488ع کان 1518ع ) جاري هئي. بلوچن جي هن ويڙهه ۾ رندن پٺاڻن (ارغونن) جو ساٿ ڏيئي سنڌ جي سمن ۽ بلوچ لاشارين جي خلاف اتحاد ڪيو هو.
ارغون لشڪر پهرين ڦرلٽ ڪوٽ ماڇي ۽ چانڊڪا ۾ ڪئي، پوءِ اهو لشڪر باغبان وٽان لنگهيو. اِتي درياهه خان جي پٽن شاهه بيگ کي للڪاريو پر هو رستو بدلائي ٺٽي طرف نڪري ويو. باغبان ۾ مختصر قيام وقت هتان جي زميندارن شاهه بيگ سان کيڪار ڪئي.
تاريخ 11 محرم 927 هه (22ڊسمبر 1520ع) تي هِلايا وٽ (خان واهه لڳ) جنگ لڳي. ڄام فيروز پير پٺي ڏانهن وڃي لڪو. درياهه خان شهيد ٿيو ۽ ارغون ڏهن ڏينهن (يارهين محرم کان ويهين محرم 927 هجري) تائين ٺٽو ڦريندا لٽيندا، باهيون ڏيندا ۽ ٺٽي واسين کي بي عزت ڪندا رهيا. ان ڦرلٽ ۽ بي عزتيءَ کان قاضي قاضن جو ڪٽنب به نه بچيو. نيٺ قاضي قاضن جي دانهن تي شاهه بيگ خونريزي بند ڪئي. ڄام فيروز معافي ورتي، قاضي قاضن عهدو ماڻيو ۽ ڄام فيروز کي ٺٽو واپس ڏيئي، مٿس ڍل رکي وئي. اتر سنڌ جو انتظام شاهه بيگ پاڻ لاءِ رکيو.
قصو ڪوتاهه، شاهه بيگ سيوهڻ هٿ ڪرڻ کانپوءِ، ٽَلٽيءَ وٽ مخدوم بلاول (ان وقت عمر 71سال)، دولهه درياهه خان جي پٽن، رڻمل سوڍي ۽ ٻين سان جنگ ڪئي. درياهه خان جا پٽ شهيد ٿيا ۽ نيٺ 1522ع ۾ ارغونن مخدوم بلاول تي قرآن شريف جي بي حرمتيءَ جو بهتان رکي، کيس شهيد ڪري ڇڏيو. سزا کان اڳ باقاعدي فتوا جاري ڪرائي وئي. جيتوڻيڪ مخدوم بلاول جي شهادت بابت تاريخ جا ڪتاب گونگا آهن پر مخدوم صاحب کي گهاڻي پيڙائڻ واري روايت ايتري عام آهي جو ان کي سولائيءَ سان رد ڪري نٿو سگهجي. مخدوم صاحب کي گهاڻي ۾ پيڙائي شهيد ڪيو ويو يا نه؟ اهو هڪ جدا سوال ٿي سگهي ٿو پر ارغون اهڙو حڪم جاري ڪن، اهو بالڪل ممڪن هو. ان وقت جا قاضي به ابن الوقت ثابت ٿيا آهن. قاضي قاضن جنهن جوپنهنجو ڪٽنب ٺٽي ۾ ارغونن هٿان بي عزت ٿيو، شاهه بيگ ارغون جو نه رڳو پگهاردار ٿيو پر هن کي اها به صلاح ڏنائين ته، ”هيءُ ملڪ سيلابي آهي ۽ هن زمين ۾ ڪنڊا گهڻا ڄمندا آهن، تنهن ڪري چنجور هميشه هٿ ۾ رکڻ گهرجي.“ ان صلاح کانپوءِ شاهه بيگ انهن ماڻهن کي قتل ڪرڻ جو حڪم ڏنو جن مزاحمت پئي ڪئي ۽ گرفتار ڪيا ويا هئا.
سمن جي پڄاڻي ۽ ارغون جي فتح وارو هيءُ دور ڏاڍو وار ڪنڊاريندڙ آهي. ماڻهن وٽ فقط ٻه واٽون هيون، شهادت يا ذلت؟ ڪير ڪٿي بيٺو؟ سڀ ڪجهه ڏسجي ٿو. پر جنگ جو هڪ ٻيو پهلو به ڪافي دلچسپ آهي، اهو آهي اقتدار جي هٻڇ. هڪڙا هئا ڄام فيروز جا خوشامدي جن کي درياهه خان وارو منصب ولارڻ جو شوق هو. ٻيو هو شاهه بيگ جنهن نيٺ سنڌ فتح ڪئي، ۽ ٽيون هو بابر جنهن کي قنڌار جون چاٻيون ڏيئي، شاهه بيگ سنڌ ۾ ويٺو پر بابر سندس پٺ نه ڇڏي. شاهه بيگ هڪ هنڌ پنهنجن درٻارين کي چوي ٿو، ”بادشاهه (بابر) سنڌ ۾ اسان کي پنهنجي حال تي نه ڇڏيندو ۽ اڳي پوءِ هيءُ ملڪ اسان کان ۽ اسان جي اولاد کان کسي وٺندوتنهن ڪري اسان تي لازم آهي. ته ڪنهن ٻئي ملڪ ڏانهن ڀڄون“ پوءِ هن گجرات تي ڪاهه ڪئي، پر رستي ۾ اگهاماڻي وٽ 16جُون 1524ع تي مري ويو. سڀ کان عجيب ڪردار ته خود ڄام فيروز جو آهي، جنهن هميشه کڙين تي زور رکيو پر حڪومت جو شوق به گهڻو هئس. جڏهن شاهه بيگ ڪاهيو ته پاڻ درياهه ٽپي پير پٺي کان وڃي نڪتو. وري معافي وٺي ڏنڀرو ٿيو. ٺٽي جون خبرون گجرات پهتيون ۽ اتان ڄام صلاح الدين ڪاهي آيو ته ڄام فيروز سيوهڻ هليو ويو. وري شاهه بيگ جي مرڻ کان پوءِ شاهه حسن جڏهن ٺٽي ڏانهن ڪاهيو ته ڄام فيروز ڪڇ ڏانهن منهن ڪري نڪري ويو. 1525ع ڌاري ارغونن سان ناڪام مقابلو ڪري، وري گجرات ڀڄي ويو. جتي 1535ع ۾ همايون جي حملي وقت گرفتار ٿيو ۽ همايون جي حڪم تي قتل ڪيو ويو.